مُهاڳو
ذهن تي اهڙي ئي شام تري آئي، جڏهن اڄ کان چار سال پهرين هن ٻني جي دنگي واري آخري [هڙا] ڀرائڻ لاءِ اُٺ جو جوڙو [مانجهي] ۾ ورايو، تڏهن اڪثر هاري پنهنجن گهرن ڏانهن وڃي چڪا هئا، پکي به واهيرن ڏانهن وري وڻن ۾ چڻ ڀڻ ڪرڻ لڳا هئا، اُٺ تي [ٻڙهو] ڪندي سوچيائين “جي نه هيل رب ٿو روڪ واري، ته پوءِ منٺار جي مٿي تي ضرور موڙ سجائبا” پاڻ سان ڀڻڪيو.
منٺار هن جو پٽ، جيڪو هاڻي ڀرپور جواني ۾ هو، جنهن جي مڱڻي پنهنجي ڀيڻ ساران جي گهر ڪيل هئي، پر گهر پهچڻ تي هن جون “ٻه به ويون ته ڇهه به ويون”
“ابا وري ربوڙو وري بي حيائي تي لهي آيو آهي” منٺار چيو
“ڪهڙي؟”
“ساڳئي، ٻني تي پڪاريو اٿس، ڪوٽار موليڏنو نوٽيس کڻي آيو آهي”
“ڀيڻسان هن فدنتي مان چڱا اڙيا آهيون”
پوءِ انهي رات ڪڪڙ ڪهي ڪوٽار کي ماني کارائڻي پئي، صبح جيستائين هي پٽي سٽي ڀاڙي جا پئسا ڪري ايستائين ڪوٽار پئسن جي يادگيري لاءِ ڪيتريون ئي رومال ۾ ويڙهي ٿي هنيس.
“يار ابراهيم، ماڻهن ۾ اڳوڻي ڳالهه نه آهي، اڳي آئون جڏهن نئون نئون ڪوٽاري ۾ ڀرتي ٿيو هئس، تڏهن گهوڙي تي چڙهي تپيدار صاحب جي وصولين جو ٻڌائڻ يا ڪنهن کي نوٽيس تعميل ڪرائڻ لاءِ ڪنهن ڳوٺ ويندو هئس ته ماڻهو ڳوٺ جي [ڳئوچر] کان پري سامهون اچي گهوڙي جي واڳ جهليندا هئا، پوءِ اسين ته ٺهيو، پر گهوڙي جي اڳيان پويان داڻي جا انبارل لڳل هوندا هئا، [پاهورا] ڀريا پيا هوندا هئا، پر يار وقت سان گڏ ماڻهو به مٽجي ويا آهن” لکاني ڏانهن آڏي اک ڪندي چيائين “اڄ ماڻهن ۾ ٻيو ته ٺهيو پر ڀاڙو ڏيڻ به مشڪل آهي”
نيٺ هتان هُتان ڀاڙو هٿ ڪري ڪوٽار موليڏني کي روانو ڪيائين پر هاڻي اها هورا کورا هئس ته هفتي کانپوءِ سرزمين تي ايندڙ مختيارڪار جي رسائي لاءِ سڄو بندوبست به کيس ئي ڪرڻو هو.
رات جو ڌڻي بخش ڪچهري ته آيو ته چيائين “ٻيلي ڌڻينا، هي ته لهي آيو آهي برائي ته هاڻي ڪيئن ڪريون؟”
“ادا هي ته آهي برو، بري جو ڪم ئي برو آهي” ڌڻي بخش کٽ تي ٽيڪ ڏيندي چيو “ڏس ڌڻينا گئوچر انهي کيڙيا، [ڪليٽري] زمين به پنهنجن جي کاتي ڪرايائين، اسين ته ڪونه ڪڇياسين، هاڻي پنهنجا [سروي نمبر] ٿا کيڙيون ته چئي [جڙ] ڀڃي ويٺو آهي، ڪانه ڪا هنيو ويٺو آهي پر سال درخاش ڪيائين ميڙ منٿ ڪري جند ڇڏائيسين، پر هر سال ڪير منٿ ميڙ ڪري؟”
“ڀايا ڌڻينا، اسين غريبن ڏوهه انهي جو ڪيو ڪهڙو آهي” سنگهار چيو
“اي ادي، هي ته ڪنهن جي چڙهي ۾ خوش ڪونهي”
“ڪاڪا، مون ته پر سال به ابا کي چيو، پاڻ به اهڙي درخاش ڪري سگهون ٿا، پر ابا چئي ڇڏيو، پاڻ به انهي جهڙا ٿياسين ته پوءِ اسان ۽ انهي ۾ فرق ڪهڙو؟” منٺار سڌو ٿيندي چيو.
“اڙي ابا، گند سان گند ڌوپي صاف ڪونه ٿيندو” لکاني پٽ کي سمجهايو.
“پر ابا ايئن ته دماغ ٿو خراب ٿئي، هاراڙي جي هير ٽنگ ڀڳي نه رهي”
“ابا هائو، پر هي سرڪاري عملدار ته آهن ڪمائڻ وارا، تون وٽ پئسا ته تنهنجا، ٻيو ڪو پئسا ڏيندو ته انهي جا، هتي ته پوليس ۽ روينيو جي ڳٽ جوڙ آهي، چار ڇنڊون ڪرڻ سان هنن جون ته ويهه ئي گيهه ۾ هونديون آهن” ڌڻي بخش ڳالهه سمجهائي
“ڪاڪا ڌڻينا، پيا وڙهنداسين، پوءِ جتي نبرياسين”
“ڪونه نبرندي بنهه ڪونه نبرندي” ڌڻي بخش هٿ سان انڪار ڪندي ڳالهه اڳتي وڌائي “هتي جيسي جي ڍاڻي جو ٺڪر هو اکجي، اکجي ۽ پريان پيراڻي جي پار وارا اهي پنهنجا چوهاڻ ڪهڙا؟”
ڌڻي بخش کي نالو وسري ويو، ياد ڪرڻ لاءِ اکيون بند ڪري ذهن تي زور ڏيڻ لڳو “اڙي او پنهنجا ڪهڙا؟” لکاني ڏانهن نهاريندي ذهن تي زور ڏيڻ لڳو
“سوائي وارا” لکاني چيو
“نه نه اوريان، هيٺ لاهي ۾ ڪونه گهر هئا ڏوڪري ميگهان وارا” ڌڻي بخش پار پتا ڏيندي چيو
“ڀوڀاڙسنگهه” لکاني چيو
“ها ڀوڀاڙ سنگهه” ڌڻي بخش ڪنڌ مٿي ڪندي نالو زور سان ورتو
“ڀيڻسان نڀاڳي جو نالو نه اچي، ها ڀوڀاڙ سنگهه” ڌڻي بخش وري نالو ورجايو “اهي اٽڪيا الهندي مڙهي واري ٻني ميهڪام تي، ادا پوءِ ٻئي ويا ڪورٽن ۾، تڏهن ڪورٽ صرف خاص ميرپور ۾ هجي، اکجي جا وڙهي وڙهي سو ڏينهن پورا ٿيا، پوءِ پٽنهس ڀمر سگنهه ڪيس ۾ هليو، ايڪهتر جي ڀاڄڙ ۾ هتان هليا ويا، پر ڪيس ڪونه ختم ٿيو”.
“اڙي ابا، اهي روينيو ڪيس آهي، گڏهه جو ماس ۽ ڪتي جا ڏند، پيا ڇڪن ڪونه جان ڇٽندي، اسين پنهنجي گهر ۾ ڪو ثمر آهي اهو وڃائي ويهي رهون”
“اهو وري ڪيئن؟” منٺار پڇيو
“اهو ايئن وڪيل جج کي چيو، صاحب ٻني جي حد بندي ڏسو [پنج روپين جي ڍل] اترئين ۽ ڏاکڻي پاسي ڀٽون الهندي ڇيڙي تي جهونو ڪنڊو، ٻني جي وچ ۾ کوهه، ٺيڪ آهي، ٻني ته جتي تپيدار ٿو چوي اتي آهي، پر ٻني جي وچ ۾ کوهه ته ڏيو، کوهه اڀرندي مڙهي جي وچ ۾ پيو آهي پوءِ وڃي ٻني ملي”
ڌڻي بخش ڪٿا بيان ڪئي
“ابا ڏسين ٿو ماڻهو ڪو هوشيار آهن ڪي نه” سنگهار چيو جيڪا ڳچ وقت کان خاموش ويٺي هئي
“هڻي ڀيڻسان ڪميڻي کي ڪهاڙين سان ڪريان ٽڪرا ٽڪرا” منٺار چيو
“نه ابا نه، بادشاهه پير جو پلاند اٿئي اهڙي نه ڪجان” سنگهار چني جو پلو منٺار اڳيان ڦهلائيندي چيو.
“نه ادي، زر، زن ۽ زمين تي ماڻهو مريو ماريو وجهن ٿا، پر پاڻ اهڙو ڪم نه ڪنداسين، جنهن جو ڪيتو پويان پيڙهيون پيون لوڙين” ڌڻي بخش سنگهار کي دلاسو ڏنو.
“اڙي اڳي انگريز جو دور هو ۽ هتي ويچارا ٺڪر هئا، هي زمينون پيون هونديون هيون، ڪير ڪونه کيڙيندو هو، ڪيڏيون گئوچرون، سرڪاري زمين ۽ [بيگوٽي نمبر] پيا هوندا هئا، هي هاڻي ماڻهن ۾ اچي ڇت ڪتائي پئي آهي”
لکاني ڳالهه پوري ڪري سلفي کٽ جي پاوي تي ڇنڊي وري نئين ڳالهه کنئي “سرڪار جو قانون آهي ته ڳوٺ کان ويهه [سنڪڙون] گئوچر لاءِ پنج سنڪڙون ڪنهن نياڻ، قبرستان، ڪنهن اولياءَ جي مزار يا پراڻي آثار لاءِ ڇڏڻا آهن، ٻني جو [مُهاڳو] [يڪسالو] ڪري پوکبو هو، جيڪو پنجن سالن بعد هميشگي ۾ ايندو هو، هاڻي ته اهو به ڪونهي، ماڻهن گوئچر، نياڻ سڀ کيڙي پٽ ڪيا، الائي ڪهڙي مصيبت پئي آهي”
“اڙي ادا، سروي ٻنيون جام پيون هونديون هيون، هي پنجهٺ کان پوءِ باهه ٻري آهي، ماڻهن تپيدارن سان ملي لڪ ڇپ ۾ سرڪاري زمين ۾ ٻنيون رکائي، يڪسالن جون ڍلون پوين تاريخن ۾ چوري پياري، آباد ڄاڻائي، مال جا لانگها ۽ گس کيڙي ملڪ جي تباهي ڪري ڇڏي آهي” ڌڻي بخش ڊگهي واراتا پوري ڪئي
“کيڙي هڪڙو پيو، ڍل ٻئي جي نالي جمع ٿي، کاتو ڦري ويو” لکاني چيو “نه ته انگريز جي دور ۾ هڪڙي [مڪان] جو رهاڪو ٻئي مڪان جو کاتيدار ڪونه ٿي سگهندو هو، هاڻي ته قصو الائي ڇا ٿي ويو آهي”
“اهي قانون ويا ڪيڏانهن؟” منٺار پڇيو
“ويا ڪيڏانهن؟ ڀاڙيا عملدار آيا، پئسن تي ماڻهن جي روزي وڃايو ڇڏين” لکاني ڪاوڙيل انداز ۾ جواب ڏنو.
“اڙي ادا پڇاڙي وقت آهي پڇاڙي” ڌڻي بخش چيو.
“الله توبهه، منهنجا رب توبهه” سنگهار ٿڌو ساهه کڻندي نڪ تي اشهد اڱر ٻه ٽي ڀيرا ڦيري
“لکانا، سلفي ڏي ته ٻه ڦوڪون ڀريان، ڪالهه کان ڏندن ۾ اچي سور ٿيو آهي”
ڌڻي بخش سلفي ڀري ٻه ٽي سوٽا هڻي لکاني کي چيو “ٻيلي هلون ٿا، ڪو آڏو پاسو ڪريون ڪالهوڪي کيڙي ماري ڇڏيو آهي”
“ويهين ڪونه ٿو؟”
“نه ٻيلي”
“ابا، ويهه” سنگهار چيو
“ڪاڪا وڃين ٿو” منٺار چيو.
“ها ٻيلي الله چڱي ڪندو” ڌڻي بخش اٿندي چيو
وقت جا ويندڙ پل ڪيئن گذرا ڪنهن کي خبر ئي ڪانه پئي، هفتو ويو ڄڻ چار پل لنگهي ويا، انهي شام اچي ڪاردار، ڪوٽار لٿا، جن فريادي جي درخواست زمين جي ماپ ڪئي، رات جو مختيار ڪار آيو، سپروائزير کان حقيقت ورتائين، سپروائيزر کي چيائين “دنگئي هر هارين جا بيان وٺ ۽ پوءِ ٻنهي ڌرين کي مون ڏي موڪل” سپروائيزر ڳالهه کي سمجهندي ربوڙي کي هڪ پاسي وٺي ويو، کيسو گرم ڪري مختيارڪار ڏانهن اماڻيائين ۽ پوءِ لکاني کي هڪ پاسي وٺي ويو.
“صاحب، هي ته نا انصافي آهي، هي هر سال مون تي پڪاريندو آهي، هي ٻني جو ٽڪر ته منهنجو آهي، آئون انهي جو حقدار آهيان هي اجايو ٿو پڪاري” لکاني فرياد بيان ڪئي
“سپروائيزر سگريٽ جو ڪش هڻندي چيو “اهو ته آئون رڪارڊ ۽ هاڻ سرزمين ڏسي آيو آهيان، تون صاحب کي سٺي اوڍاڻي ڪري پوءِ هڪڙي درخواست ڏي، باقي معاملو آئون پاڻهي ٺاهيندس”.
“حاضر سائين، ها ها ايئن ٿو ڪريان” لکاني ڪنڌ لوڏيو
“هي پاڻ ڪو اهڙو نمبر آباد ڪونه ٿو ڪري، جنهن ۾ 144 جي ڀڃڪڙي ڪري سرڪاري زمين آباد ڪئي هجي” سپروائيزر معلوم ڪيو
“جام سائين، هي سڄو ملڪ کيڙيو ويٺو آهي” لکاني چيو
“بس پوءِ ٻي درخواست انهي تي ڏي” سپروائيزر سگريٽ واري آڱر جو زور لکاني جي ٻانهن تي ڏنو.
پوءِ ٻنهي کي مختيارڪار ڏي اماڻيائين
مختيارڪار ٻنهي جا بيان ٻڌي چيو “فيصلو ته اڃان ڪيس هلڻ بعد ٿيندو، پر جيڪر اوهين پاڻ ۾ راڄوڻي ٺاهه ڪريو ته اها به اوهان جي مرضي آهي”
“نه سائين مونکي انصاف گهرجي” ربوڙي هٿ ٻڌندي چيو
“ٺيڪ آهي ڪيس ئي هلندو، پر اوهين پاڻ ۾ سوچي وٺو” مختيار ڪار اٿندي چيو، مختيار ڪار ته گاڏي ۾ چڙهي روانو ٿيو ۽ پويان ڇڏيل لٽ هاڻي ماڻهن جي مک تي پکڙجي رهي هئي.
ٻئي ڏينهن ڌڻي بخش ۽ ٻين گڏجي ربوڙي کي ڳوٺ جي دڪان تي سڏ ڪرايو، ڪيس تان هٿ کڻائڻ لاءِ جتن ڪرڻ لڳا.
“ربوڙا، ماڻهو پاڙي جو به خيال ڪندو آهي” ڌڻي بخش چيو “ڏائڻ به هڪ گهر ٽاريندي آهي، پر تو ٻيلي ڪري لنگهائي”
“ڌڻينا لکانو ايئن سمجهڻ وارو ڪونهي، هر سال ٻني جي جڙ ڀڃي اڳتي وڌندو رهيو آهي، مون مجبور ٿي ايئن ڪيو آهي”
“پر جڙ ته تو پر سال سڌي ڪرائي هئي، انهي حساب سان تون لکاني جي ٻني کايو پئي وئين” جڙيئي يادگيري ڏياري.
“ها پر لکاني هن سال هي نئين مشڪري ڪئي آهي، هي ٽڪر هن جو ڪونهي” ربوڙي چيو.
“يار ايڏي وڏي ڳالهه ڪونهي اها ڳالهه پاڻ ۾ ويهي نبيري سگهون ٿا، ماڻهو ڪجهه توکي چئي ها ڪجهه هن کي، [چڀڙي] جي چور کي چماٽ ئي گهڻي آهي” ڌڻي بخش چيو
“پنهنجو ڀاءُ ڪير ڪونهي” ربوڙي چيو
“ڀلي تون اسان کي ڀاءُ نه ڪر پر ٻيلي اسين چئون ٿا تون ۽ لکانو پاڻ ۾ ٺهي وڃو ته، اوهان ٻنهي جو ڀلو آهي” جڙيئي چيو
ڳچ دير اهي خاموش رهيا، نيٺ خاموشي جو سينو چيريندي، ربوڙي کي ڌڻي بخش چيو “پوءِ تون ڪهڙي ورندي ٿو ڏئين؟”
واري تي ٻوهه جي ڪاٺي سان آڏا ابتا ليڪا ڪڍندي ڪاٺي اڇلي سڌو ٿيندي ربوڙي چيو “ورندي وري ڪهڙي؟ مون ڪنهن جي چوري ڪئي ڪونه آهي، ڪنهن جو حق ڪونه ماريو آهي جو برادر منهنجي مرڻي پرڻي اچڻ بند ڪندي، جهڙو لکاني جو حق ٿو ٿئي، اهڙو منهنجو به حق آهي، پاڻ ڪورٽ ۾ وڃي چڪا آيون، پاڻهي ڪورٽ فيصلو ڪندي”
“پر اها خبر اٿئي ته ڪورٽ جي فيصلي اچڻ تائين اوهين خرچ ڪري اولاد جو ثمر وڃائي ويهندا” ڌڻي بخش چيو
“بس جيئن هوندو ائين ٿيندو” ربوڙو ورندي ڏئي روانو ٿي ويو.
لکاني کي جڏهن ٻي ڪا واٽ ڏسڻ ۾ نه آئي، تڏهن ربوڙي تي پڪاريائين، تپيدار چيو “اسان جو ڪم آهي ماپون ڪري ڍلون ۽ لاپا وٺڻ” جڏهن مهيني کان پوءِ سرزمين جي ماپ ٻيهر ٿي، ته سپروائيزر اهڙا ته گر ڪڍيا جو لکانو پاڻ حيران ٿي ويو، جڏهن ربوڙي اڳوڻي ماپ ياد ڏياريندي سپروائيزر ٻني اڀرندي پاسي کان ڀرڻ لاءِ چيو ته سپروائيزر وراڻيو “مڪان جي گئوچر جي ڇيڙي کان ٻني ڀربي واهوندن هوائن ۾ ٻني جي اولهه کان اوڀر ڏانهن جڙ وڌندي آهي، انهي ڪري اتان ٻني ڀربي پوءِ مهاڳيدار جي ٻني پوري ڪري ڏبي، پوءِ اڳتي ٻي هر هاري جي ٻني”
جڏهن ربوڙي اها خبر ٻڌي تڏهن هٿان سڀ ڪجهه ويندي ڏٺائين، پر هاڻي ته انهي ڪوريئڙي جي ڄار ۾ ڦاسي چڪو هو.
ڪجهه ڏينهن کانپوءِ تڙ تي مال پياريندي ربوڙو ۽ منٺار پاڻ ۾ اٽڪي پيا، جنهن ۾ منٺار ربوڙي کي چڱي مارڪٽ ڪئي، انهي کي بنياد بنائي ربوڙي حملي جو ڪيس داخل ڪرائي منٺار کي اندر ڪرائي ڇڏيو ۽ لکاني واري منٺار جي مٿي تي موڙ سجائڻ واري خواهش اڌوري رهجي وئي.
چئن سالن تائين ڪيس هلڻ کان پوءِ ربوڙي ڏٺو هاڻي گهر ۾ ڪجهه ڪونهي ۽ ٻني به هٿان ويندي ڏٺائين، تڏهن فيصلي لاءِ تيار ٿيو، جڙيئي، وسند ۽ پراڻي کي چئي فيصلي لاءِ لکاني وارن کي راضي ڪرائڻ لڳو، لکاني پهرين ته ها ڪونه ڪئي، پر پوءِ ڌڻي بخش سمجهايس ته پٽ جي موڙن جي تمنا ڪر کڻي جاڳي، تڏهن فيصلي لاءِ تيار ٿيو، اڄ انهي اوتاري تي فيصلي لاءِ گڏ ٿيڻو هو.
“لکانا، منهنجي ڪاري ٻڪري تنهنجي ٻڪرين سان گڏ هئي” قربان جي سڏ هن کي ماضي جي جهروڪن مان واپس آڻي ڇڏيو.سوچيائين وقت جو بي رحم وهڪرو مون کان پٽ جون خوشيون به کسي ويو، جيڪو اڃان ڪيسن۾ هلي رهيو هو.
“نه هيڏانهن ته ڪونهي” لکاني جواب ڏنو
“اوتاري تي سڄو ڳوٺ گڏ هو، هي به وڃي ويٺو، “لکانا هتان اڳتي هلي آءُ” جڙيئي چيو.
“نه هتي ٺيڪ آهيان”
ڳالهه کي چوريندي ڌڻي بخش چيو “ٻيلي، پاڻ ماڻهو هتي گڏ ٿيا آهيون، اوهان سڀني کي خبر آهي، جنهن ڪيو سٺو ڪونه ڪيو، اسان لئه لکانو ۽ ربوڙو برابر آهن، جنهن کي به چئون اسان پاڻ ۾ ٿا لهون، منهنجو چوڻ ايترو آهي ته اسين ڪنهن جي ڪا به ڳالهه ڪونه ٿا ٻڌون، ڀاءُ آهيون، سڀ ڳالهيون ڇڏيو، پاڻ ۾ ٺهي وڃو”
“ڳالهه ڌڻينا تو ڀلي ڪئي، پر ٻيلي، ڏٺي مان به ڏسجي، ڪجهه هن مسڪين ڏانهن ڏسو چار سالين کان هن جو پٽ ڪيسين ۾ پيو هلي، ٻني انهي مسڪين جي هي انهي کي زوري اچي چهٽيو، اڄ سڀ ڳالهيون ڇٽيون، اهو ڪيئن ٿو ٺهي” صابو لکاني جو پاسو کڻندي چيو
“پر صابو لٺ هڻڻ سان پاڻي الڳ ڪونه ٿيندو، ڪڏهن هڏن کان ماس الڳ ٿيو آهي؟” جڙيئي چيو.
“ڀلي پر چور کي چور ساڌ کي ساڌ ثابت ته ڪريو، پوءِ اوهان جي مرضي”
صابو ڳالهه وزنائتي ڪئي
“اڙي ادا، هي ڪالهوڻي ڪالهه، مون جڙيئي ۽ وسند ربوڙي کي منٿ ڪئي ته ڪيسن ۾ نه پئو، تڏهن ربوڙي چيو ته منهنجو ڪو ڀاءُ ڪونهي، ٻيلي انهي ڳالهين ۾ ٿا پئون ته ڪاري وارا ڪک آهن” ڌڻي بخش ڳالهه کي ٽوڙڻ لاءِ وجهائتو ڌڪ هنيو، “ڪنهن نموني ڪتو ڪڍو، انهي ۾ ڳوٺ ۽ پاڙي جي چڱائي آهي” وري ڌڻي بخش صلاح ڏني.
“ٻيلي لکانا ڪيئن ڪريون؟” جڙيئي پڇيو.
“ٻني منهنجي، مهاڳو به منهنجو ٿئي ٿو، هي اجائي اڙي ڪري ابتي ڪريو ويٺو درخاشون ڪري، چار سال لوڙيائين، مونکي اڄ سڀ ڪجهه ڇٽو، ٻيلي خدا ترسي ڪريو”
“هائو لکانا بروبر توسين ناحق ٿيو آهي، پر تون وڏي دل ڪر، سڀ ڪجهه ڇڏ، سڀ کان ڀلي اروڙي آهي، جيڪا سڄي گهر جو گند پاڻ وٽ گڏ رکي ٿي” ڌڻي بخش چيو.
“اسين توکي منٿ ٿا ڪريون، ڀاءُ آيو ڪني آڱر وڍي چڱي، وڙهيل هوندا پيون اکيون رت ڀربيون، اهو چڱو نه آهي”
“هائو ڌڻينا، پر ڀاءُ ڀنڊ اوڙي پاڙي ڪنهن جي مڃئين به صحيح!!، اڄ پاکڙو پوئين چوڪ آيو آهي، تڏهن نرم ٿيو آهي، صبحاڻي وري چار پئسا ٿيا تڏهن وري نئين ڪندو”
“ادا ڪندو ته پاڻ به لوڙيندو، الله توکي صبر ڏي، تون هاڻ ڳالهه ڇڏ”
“اڙي ربوڙا، اُٿ لکاني کان معافي گهر” ڌڻي بخش اشارو ڪيو
ربوڙي پٽڪو کڻي لکاني اڳيان رکيو “ادا واقعي مون توسين نا انصافي ڪئي، مون کي معاف ڪر، انهي يڪسالي جون حقدار آهي، واقعي تنهنجو مهاڳو ٿئي ٿو، مون کي معاف ڪر”
لکاني جي اکين ۾ پاڻي تري آيو ۽ ٻئي ڀاڪرين پئجي ويا.
[b]ڪهاڻي ۾ آيل ڏکيا لفظ:[/b]
وانڍيو: ڍاڻي، ننڍو ڳوٺ
هڙا: ٻني پوکڻ لاءِ نئين جاٽ
مانجهو: ٻن اوڙن جي وچ ۾ رهيل خال
ٻڙهو: اٺ تي وجهڻ وارو پلاڻ
پاهورا: گهوڙي جي داڻي لاءِ ٺهيل گوٿري/ توبرو
گئوچر: ڳوٺ جي ڀر ۾ مال جي چراگاهه
ڪيلٽري: سرڪاري زمين
مڪان: روينيو نظام ۾ ننڍي ۾ ننڍي حد جيئن ديهه
مٿاري: ٻه ڀٽون ملي مٿائين چوٽي ٺاهين
پنج روپين جي ڍل: ويهه ايڪڙ ٻني
بيگوٽي نمبر: ناقبولي ڍل
هڪ سنڪڙ: 60 فٽ
مُهاڳو: قبولي نمبر جي ڪنهن پاسي جون ٻه چونڪڙيو، سرڪاري زمين
هميشگي: قبولي نمبر تي مليل
جڙ: ٻني جو دنگ
چڀڙي: گدري