پنهنجي پاران
کڻڻ کانسواءِ، زندهه رهي نه ٿو سگهان ــ ايئن لکڻ کان سواءِ
به زندهه رهي نه سگهندس.
(پئبلو نرودا)
اها سال 2002ع جي بهارَ جي هِڪَ مُرڪندڙ منجھند هُئي، اسين ڪجهه دوستَ معمولَ مُطابق خيرپور جي ”مشهورِ زمانه“ فردوس هوٽل ۾ پنهنجي چؤڪڙي ڄمايون ويٺا هئاسون. چانههَ جا دؤرَ، سگريٽن جا دونهان ۽ اسان جا حوالَ جاري ئي هُيا جو ”ڪاوش“خيرپور جو رپورٽر ۽ سڄي خيرپور جو ” ڀاءُ خان محمد“ اوچتو اچي اسان جي ڪچهريءَ ۾ شامل ٿيو هو ــ ٻَه گهڙيون ويهي، چانهه جو اڌ ڪوپ اسان سان گڏ پي اٿڻَ مهلَ ڀاءُ خان محمد مون کي چيو هو: ”ڀاءُ! حيدرآباد ”ڪاوش“ آفيس مان فون آئي هُئي، ڪوئي توهان سان ڳالهائڻ ٿو چاهي، شامَ ٻهَ مِنٽَ آفيس اچجو ته مان توهان کي ڳالهرائيندس.....“. مان حيران، پريشان..... ته ”ڪاوش“ هيڊ آفيس وارن جو وري مون ۾ ڪهڙو ڪَمُ؟!! ــ (انهن ڏينهن ۾ موبائيل فون جو رواج اڃان ڪونه پيو هو). بهرحال…. شامَ جو مان ”ڪاوش“ خيرپور آفيس ويس ــ ڀاءُ خان محمد مون کي نمبر ملائي ڏنو ۽ پريان هڪ انتهائي ڌيمو ۽ ڳنڀير آواز منهنجي ڪنن سان ٽڪرايو. اُهو عزيز سولنگي صاحب جو آواز هُيو، جيڪو ان وقت ”ڪاوش“ جي ايڊيٽوريل پئجَ واري سيڪشن ۾ ڪَمُ ڪَندو هو. ان کان اڳ ۾ عزيز سولنگي صاحب سان منهنجو تعارف ”ڏيئا ڏيئا لاٽ اسان“ ذريعي ٿيو هو. شاعريءَ جي انهيءَ يادگار ڪِتاب ۾ ”اثر“ جي نالي سان سندس خوبصورت شاعري مان اڳ ۾ ئي پڙهيون ويٺو هئس. عزيز صاحب مون کي ”ڪاوش“ ۾ ڪالم لکڻ لاءِ چيو.... ۽ ايمانداريءَ جي ڳالهه اِها آهي ته، منهنجي حيراني ۽ پريشانيءَ واري ڪيفيت اڃان به وڌي وئي. جيتوڻيڪ مان 1990ع ۾ روزاني ”آفتا ب“ حيدرآباد ۽ 95 ــ 1994ع ۾ روزاني ”جاڳو“ ڪراچيءَ جي هفتيوار ادبي صفحي ”عڪس“ ۾ ڪافي ڪالم لکي چُڪو هُيس (انهن مان ”آفتاب“ ۾ لکيل ڪالم الائي ڪاڏي گم ٿي ويا ۽ ”جاڳو“ ۾ لکيل ڪالم، منهنجي ڪِتاب ”کنڀَ مورڻين جا“ ۾ شامل آهن).... پَرَ عزيز صاحب پاران ڏنل آفر/حُڪمَ، مون کي سوچَ ۾ وجھي ڇڏيو. مون عزيز صاحب کي عرض ڪيو ته: ”سائين! اوهان جو حڪم اکين تي ”ڪاوش“ جهڙي اهم ۽ وڏي اخبار جي ايڊيٽوريل پئج لاءِ مُستقل ڪالم لکڻ، يقيناً منهنجي لاءِ خوشي ۽ اعزاز جو سبب ئي هوندو... پَــرَ جنهن اخبار ۾ سنڌي ادب ۽ صحافت جي دنيا جا تمام وڏا ۽ معتبر نالا، ڪالمَ لکندا هُجن، اتي مون مسڪينَ ۽ ادبَ جي ننڍڙي شاگرد جي دال ڪٿي ڳرندي؟ ..... ۽ مان نه ٿو سمجھان ته مان اِهو ڪَمُ خوش اسلوبيءَ سان ڪري سگهان“. عزيز صاحب چيو: ”اسان کي پنهنجي اخبارَ لاءِ نون رائيٽرز جي ضرورت آهي، مون کي رحمت الله ماڃوٺيءَ اوهان جو نالو ڏنو آهي ۽ چيو آهي ته امر سُٺو لکي سگهي ٿو.... سو سڀاڻي ئي ڪالم لکي موڪليو، بلڪه ”ڪاوش“ جي خيرپور آفيس جي حوالي ڪريو، هُو پاڻَ ئي ڪمپوز ڪري اسان ڏي ميل ڪري ڇڏيندا...... ۽ بس“ .... پوءِ مون کي سمجهه ۾ آيو ته اِهو سڀ ڪجهه ماڃوٺي صاحب جي ڪري ٿي رهيو آهي.
ڊڄندي ڊڄندي پهريون ڪالم لکيم.... الائي ڇا لکيم ۽ الائي ڪيئن لکيم.... اخبار ڏانهن ميل ٿيو، ذهن ۾ اها ئي ڳالهه هئي ته رَد ٿي ويندو ۽ آئنده لاءِ اِها بَلا هميشه لاءِ سِرَ تان ٽري ويندي. پَـرَ ايئن نه ٿيو، ڪالم ڇپجي وَيو. وهوا ٿي وئي. شهر ۾ جيڪو مِلي: ”يارَ! واههَ جو ڪالم لکيو ٿئي“، ٽيلي فون تي دوستن جا رايا، وري ”هائيڊ پارڪ“ ۾ اُنَ ڪالمَ متعلق خَطَ. مان حيران ٿي ويس ته ”ڪاوش“ ۾ شايع ٿيل لفظن جي پُهچَ ڪيترو نه وسيع آهي. ان وقت مُرڪندي سوچيو هيم: ”ايترو فيڊ بئڪ ته شايد انهيءَ شاعريءَ تي به نه مليو هُجيم، جيڪا ننڍپڻ کان ڪندو پيو اچان، جيتري موٽ هِڪَ مختصر ڪالم ڇپڻ کان پوءِ پئي مليم.“
ڪالم لکڻ جو سلسلو هلي پَيو، پَـرَ مان پنهنجي طبيعت جي هٿان مجبور، ڪٿي ٿو ذميداريءَ سان ۽ مستقل مزاجيءَ سان لکي سگهان؟! ۽ پوءِ ايئن ٿيندو رهيو جو ڪالمُ، هفتي جي ڪنهن مخصوص ڏينهن تي لکڻ جي ذميواري ڪوشش جي باوجود به نه نڀائي سگهيس. بَس جڏهن به مَنُ اُڇلَ ڏيندو هو، لکي وٺندو هوس ۽ موڪلي ڇڏيندو هُيس. هن ڪِتابَ کي پڙهندي، اوهان کي ڪالمن ڇپجڻ جي وچ ۾ وقفا ۽ وٿيون نظر اينديون.... اِهي وٿيون، ڪڏهن هفتن، مهينن ۽ ڪڏهن سالن تائين ڦهلجي وينديون هيون. پر شابس ۽ سلام آهي سائين عزيز سولنگيءَ کي، جنهن وٽ، جڏهن به منهنجي لکڻي پھُتي، هُنَ اُنَ کي پيارَ سان پنهنجي پئجَ ۾ جاءِ ڏني.
روزاني ”ڪاوش“ جي صفحن ۾ هي ٿورڙا ڪالمَ لکي مون ”سنڌي ادبَ ۾ ڪالم نِگاريءَ جي مختصر تاريخ“ ۾ ڪو وڏو تيرُ هرگز به ناهي هلايو، بَس لفظن سان مُحبتَ جو هِڪُ ننڍڙو اظهارُ مون هنن اَڀرن سَڀرن ڪالمن ۾ به ڪيو آهي ۽ اِهي لکڻيون جڏهن هِڪَ ننڍڙي ڪليڪشن جي صورت ۾ محفوظ ٿي اوهان جي هٿن ۾ اچي رهيون آهن ته مون کي خوشي ٿي رهي آهي. هونئن به پنهنجي غَمن ۽ پنهنجي ڪاغذن (لکڻين) کي سهيڙڻ ۾ دل کي آسيسَ ئي ملندي آهي.
روزاني ”ڪاوش“ ۾ هي ڪالَم جنهن جنهن تاريخَ تي شايع ٿيا، مون اها تاريخَ ڪالَمَن جي آخر ۾ ڏِني آهي ته جيئن پڙهندڙ انهن کي، ان وقت جي معروضي حالتن جي پسمنطر ۾ ئي پڙهي سگهن.
”چار راتيون، چار ڪِتابَ“ جي عنوان وارو ڪالم مون گذريل سال ڊسمبر 2013ع ۾ لکيو هو ۽ ”ڪاوش“ ڏانهن اُماڻيو هو، پَرَ ڪجهه ٽيڪنيڪل مجبورين سبب اِهو ڪالم شايع ٿي نه سگهيو هو. جيئن ته ڪالم ”ڪاوش“ لاءِ ئي لکيو ويو هو، ان ڪري مناسب سمجھيم ته ان ڪالمَ کي هنن ”ڪاوش ڪالمن“ جي ڪِتابَ ۾ ئي محفوظ ڪري ڇڏيان. بلڪل ائين ”اڌ ۾ رهجي ويل ڪالم“ جي عُنوان وارو ڪالم مون 2011ع ۾ ان وقت لکيو هو، جڏهن سموري سنڌ برسات ۽ سيلاب جي تباهين جي ور چڙهيل هئي... پر اهو ڪالم مان مڪمل ڪري نه سگهيو هُيس. هينئر پُراڻا ڪاعذ جاچيندي ميرانجھڙي پني تي لکيل اُهو اڌورو ڪالم هَٿ چڙهيو ته مون سوچيو ڇو نه انهيءَ اڌوري ڪالمَ کي به هن ڪِتابَ جو حصو بڻائي ڇڏجي.
مان پاڻ کي ڏاڍو هلڪو ڦلڪو محسوس ڪري رهيو آهيان، ڇاڪاڻ ته هي سڀئي ڪالمَ سالن کان وَٺي سانڍيندو پئي آيس ۽ انهن جو هيڏي هوڏي ٿي وڃڻ جو خطرو بهرحال کُٽڪندو ئي رهندو هو.... هينئر انهن جو هِڪَ ڪِتابَ جي صورت ۾ هٿيڪو ٿي وڃڻ، اطمينان جو سبب بڻجي پيو آهي،
منهنجي هنن ڪالمن ۾ اوهان کي ڪراچيءَ جي اُداس شامن جي خُنڪي به ملندي ته خيرپور جي ساڙيندڙ گرميءَ جو سيڪُ به. مان پنهنجي جذبن جو اظهارُ ڪيترو بهتر انداز ۾ ڪري سگهيو آهيان، اِهو اوهان پڙهندڙ ئي ٻُڌائي سگهو ٿا.
.....۽ منهنجا ڪالمَ اونداهين سماجَ ۾ ڪا تيز رَڙ نه سهي، ڪنهن هلڪي سرگوشيءَ وانگر به محسوس ڪيا ويا ته مون لَکَ کٽيو.
عزيز سولنگي صاحب مون کان هي ڪالمَ لکرايا ۽ پيارَ سان ڇاپيا هئا، ان ڪري مون چاهيو پئي ته هِنَ ڪِتابَ ۾ سندس ”ٻَه اکر“ ضرور شامل هُجن، مون کيس جڏهن اِها گذارش ڪئي ته پاڻ پنهنجي پيارَ جي نئين سنئين اظهارَ طور هڪ نظم لکي موڪليائين، جيڪو ڪتابَ جي فلئپ تي ڏنل آهي. مان سائين عزيز سولنگيءَ جو دل سان ٿورائتو آهيان. پياري حبيب ساجد به پنهنجي پيارَ جو اظهار هِڪَ نظمَ جي روپَ ۾ ڪيو آهي، جيڪو نظم ڪِتابَ جي ٻئي فلئپَ تي ڏنل آهي. حبيبَ جا لک ٿورا. بئڪ ٽائيٽل لاءِ منهنجي مهربان دوستَ سائين فريد ڀُٽو (جيڪو منهنجي انهن ڪالمن جو پُراڻو پڙهندڙ به رهيو آهي) ڪجهه سِٽون لکيون آهن. سندس وَڏا وَڙَ…… ۽ ڪِتابَ جو مُهاڳ پياري اشفاق لغاريءَ لکي ڏنو (۽ زور ڀريو ته منهنجي انهيءَ لکڻيءَ کي ”مُهاڳ“ هرگز نه لکجانءِ) ....... سو....... پيارا اشفاق! تون جيڪو ڪجهه به لکيو آهي، ڏاڍو سٺو لکيو آهي، تنهنجي به وڏي مهرباني.
ڀاءُ سعيد منگيءَ جا ٿورا به ٿورا ناهن، جنهن انتهائي مصروف وقتَ مان هڪ دفعو ٻيهر ڪجهه گهڙيون مون لاءِ ڪڍيون ۽ منهنجي گذريل ڪِتابَ جيان، هن ڪِتابَ جو ٽائيٽل به محبت سان ٺاهيو. پنهنجي ننڍڙي ڀاءُ آصف نظاماڻيءَ جي مهرباني جنهن جي تڪڙين آڱرين، هِنَ ڪِتابَ کي اک ڇنڀَ ۾ ڪمپوز ڪري ورتو ۽ آصف ئي ڪِتابَ جو لي آئوٽ به ٺاهيو.
پنهنجي مهربان دوستَ ۽ لطيف سائينءَ جي لفظن ۾ ڪڏهن به ”سُکَ نه سمهڻ“ واري سنڌي ادبَ جي ”کاهوڙي“ سائين قربان منگيءَ جا لک ٿورا جنهن پوپٽ پبلشنگ هائوس پاران هي ڪِتابُ سهڻي اندازَ ۾ شايع ڪري اوهان تائين پهچايو آهي.
ساٿُ سلامت ـــ سِنڌُ سلامت
امر اقبال
چَنا هائوس ـــ گلشنِ نذير
خيرپور سنڌ.
0331-3067097