”ديوداس“ واري ”چندر مُکي“ ۽ درد جو ميرانجھڙو رنگُ
”ڪجهه به نه“ هجڻ وارو احساس ڏاڍو ڪڙو ۽ خطرناڪ حد تائين ايذائيندڙ هجي ٿو ۽ ڪنهن عورت لاءِ اهو احساس اڃان وڌيڪَ شديد ٿي وڃي ٿو ۽ ان احساس کي ٺيڪ ان وقت به محسوس ڪري سگهجي ٿو جڏهن تازو رليز ٿيل انڊين فلم ”ديوداس“ ۾، فلم جو هيرو ”ديو“ جڏهن پنهنجي ”پارو“ کي نه ماڻي سگهڻ واري غم کي غلط ڪرڻ لاءِ شراب جو ساٿُ ڳولي وٺي ٿو ۽ اهو ساٿُ کيس ”چندر مُکي“ وٽ آڻي بيهاري ٿو، جيڪا هڪ ”طوائف“ هجي ٿي. ”چندر مُکي“ پنهنجو هٿ ”ديو“ جي هٿ ڏانهن وڌائي ٿي، پر ”ديو“ اهو چئي ان هٿ کان هٽڻ لڳي ٿو ته، عورت يا ته ماءُ هوندي آهي يا ڀيڻَ، يا وري زال، پر جڏهن اها ”ڪوٺي“ تي پهچندي آهي ته ”ڪجهه به نه“ هوندي آهي.
..... ۽ اهو ”ڪجهه به نه“ هجڻ وارو احساس مون کي ان وقت به ڏنگڻ لڳي ٿو، جڏهن ”ڪاوش“ جو لاڙڪاڻي جو رپورٽر ان احتجاج کي رپورٽ ڪري ٿو، جيڪو احتجاج سماج پاران سڏجندڙ ”طوائفون“ ڪن ٿيون. احتجاج ڇا آهي؟! ”بازار حسن“ ۾ رهندڙ انهن ”ڪجهه به نه“ عورتن جو سندن ”روزگار“ جي راهه ۾ پوليس پاران وڌل رڪاوٽن خلاف احتجاج آهي. ”روزگار“ جيڪو اڄوڪي سنڌ جو وڏي ۾ وڏو مسئلو آهي. هِتي روز گار ته ڪنهن کي به ڪنهن به وقت ملي سگهي ٿي، پر ”روزگار“ ڪنهن کي به ڪنهن به قيمت تي نه ٿو ملي. ايتري تائين جو ڪجهه به ڪري گذرڻ جو حوصلو رکندڙ انهن ”ڪجهه به نه“ عورتن کي به روزگار حاصل ڪرڻ لاءِ احتجاج جي نٽهڻ اس ۾ نڪرڻو پوي ٿو.
اخبار جي آرسيءَ ۾ هونئن ته سنڌ ۾ زندگي ئي احتجاج تي نڪتل ڏسجي ٿي. هر طرف احتجاج، مظاهرا، بک هڙتالون، بينر ۽ نعرا..... احتجاجن جي انهيءَ رش ۾ هي احتجاج به ڏسي پڙهي ۽ وساري ڇڏڻ لاءِ ئي ٿي پئي سگهيو، پر منهنجي لاءِ، ايترا ڏينهن گذري وڃڻ کان پوءِ به هي انوکو احتجاج ان درد کي ڪجهه گهڙين لاءِ محسوس ڪرڻ لاءِ بهانو بڻجي پيو آهي، جيڪو درد ”ديو“ جي لفظن ۾ ”ڪجهه به نه“ عورتن جو درد آهي..... اهي عورتون جيڪي نه ڪنهن جي ”ملڪيت“ بڻجي ٿيون سگهن ۽ نه ڪنهن جي ”دولت“.
انهيءَ درد کي ته ان وقت به محسوس ڪري سگهجي ٿو جڏهن جادوئي حقيقت نِگاريءَ ذريعي سڄي دنيا جي ادب تي پنهنجي قلم جو ڌاڪو ڄمائيندڙ گارشيا مارڪئيز جي ڪهاڻي ”معصوم اريندرا“ پڙهجي ٿي. جنهن ڪهاڻيءَ ۾ هڪ طوائف جي درد کي ان جي گهرائيءَ کان محسوس ڪرايو ويو آهي. ساحريءَ جهڙي شاعري ڪندڙ ساحر لڌيانوي جي نظمن ۾ به ته انهيءَ ميرانجھڙي درد کي ڏسي سگهجي ٿو. پاڻ وٽ به ته حفيظ شيخ کان وٺي نور الهديٰ شاهه تائين ڪيترائي اهڙا ليکڪ موجود آهن جن پنهنجي زهر ٻڏل قلمن سان ان قهر کي ڪاغذن حوالي ڪيو آهي، جيڪو سستي ميڪ اپ جي تهن ۽ گهنگهروئن جي سُڏڪن جي پويان سرجندو آهي.
..... ۽ ڇا هن دکي ديس ۾ ڪنهن درد جي ان سمنڊ لاءِ سوچيو به آهي، جيڪو سمنڊ ڪراچيءَ جي نيپيئر روڊ کان حيدرآباد جي سري گهاٽ تائين ۽ نوابشاهه جي لائين پار کان سکر جي مڇيءَ جي واپاري منڊيءَ واري هنڌ جي بلڪل ڀرسان واري علائقي جي تنگ، اونداهين ۽ بدبودار گهٽين تائين ڇوليون هڻي رهيو آهي؟!
جڏهن اخبارن جي ڪُرندڙ زخمن جهڙن ڪالمن مان، احتجاجن جي اڻ کٽ خبرن مان، لاڙڪاڻي مان رپورٽ ٿيل هن احتجاج کي ٿورڙو الڳ بيهاري ان جي باري ۾ سوچجي ٿو ته درد جو اهو سمنڊ اسان کي انهن مخصوص تنگ اونداهين ۽ بدبودار گهٽين کي ڪراس ڪري الائي ڪٿي ڪٿي پهتل نظر اچي ٿو.
ڳالهيون اخباري صفحن تان اُٿي هوٽلن، مانڊڻين، اوطاقن، آفيسن ۽ گيراجن تائين پهچن ٿيون ۽ هٿ ٺوڪين قدرن جي پاڙن هيٺان ٺڪريون نڪرنديون ئي وڃن ٿيون.
ڄامشوري جي ڇڙواڳ هوائن جهڙو اهو پاڳل شاعر ”مظهر امر“ الائجي ڪهڙي جهان ۾ آهي، جيڪو مشاعرن ۾ جڏهن ”سري گهاٽ تي شام لهي ٿي، جسمن جا شوڪيس کلن ٿا“ وارو نظم پڙهندو هو ته سامهون ويٺلن کان ٿڌا شوڪارا ڇڏائجي ويندا هئا. اهي شوڪارا ان درد کي محسوس ڪندي نڪرندا هئا جيڪو درد انهن ”ڪجهه به نه“ عورتن جي تقديرَ ۾ لکيل هجي ٿو.
مرزا اسد الله غالب کي پنهنجي شاعريءَ جي پايندگيءَ تي قهر جو اعتماد هو. کيس اهو ”بانور“ ڇو هو؟ شايد ان ڪري به ته کيس اها خبر پئجي وئي هئي ته سندس شاعري دهليءَ جي گهٽين ۾ فقير ۽ بازار حسن ۾ اها طوائف ڳائي رهي آهي، جنهن جي زندگيءَ جي سموري حساب ڪِتاب، ونڊ ضرب ۽ ڪٽ جوڙ کان پوءِ ”پاڇيءَ“ ۾ جيڪڏهن ڪجهه بچڻو آهي ته اهو ”ڪجهه به نه“ ئي آهي.
حسن جي بازار ۾ ڪنهن هيري جيان چمڪندڙ اهڙين عورتن جي زندگي به عجيب هجي ٿي ۽ اها زندگي جڏهن شامَ وٽ پهچي ٿي ته ان جا پيرا ڪنهن سينيٽوريم جي ٻوساٽيل ڪمري ۾ اچي کٽن ٿا. گلزار هڪ اهڙي احساس کي ايئن چٽيو آهي ته:
سب په آتي هي سب ڪي باري سي
موت انصاف ڪي علامت هي
زندگي سب په ڪيون نهين آتي
۽ هي اهي ڪردار آهن، جن وٽ موت ته بار بار اچي ٿو ۽ کين ان جي مرڪندي آجيان به ڪرڻي ٿي پوي پر زندگي وٽن ڪڏهن ڀلجي به نه ٿي اچي.
اسان جيڪي وڏا ”مهذب ماڻهو“ آهيون، ڇا اسان وٽ ڪوئي اهڙو رستو آهي، جيڪو رستو ان ماڳَ تي هلي پهچي، جِتي اهي ”ڪجهه به نه“ عورتون ڪنهن جي ”ملڪيت“ بڻجي وڃن، ڪنهن جي ”دولت“ بڻجي وڃن. انڊين فلم ”سڙڪ“ جي هيرو جهـڙو ڪردار ادا ڪرڻ جيتوڻيڪ حقيقي زندگيءَ ۾ ڪو خواب ئي ٿي سگهي ٿو، پر پوءِ به الائي ڇو لاڙڪاڻي جي لُوءَ مان پهتل احتجاج جي اها خبر پڙهي دل درد جي ميرانجھڙي رنگ ۾ وڪوڙجي ٿي وڃي، ته ڇا واقعي ”ديوداس“ واري چندر مکي ”ڪجهه به نه“ ئي رهڻي آهي؟!
(1 آگسٽ 2002ع)