بُکَ جي بد صورت شڪل ۽ ”موئن جي دڙي جو خزانو“
هن ديس جي ڪهڙي ڳالهه ڪجي، جنهن ديسَ ۾ ٻن وقتن جي ماني به عياشيءَ ۾ شمار ٿئي ٿي. جِتي ماني نه ملڻ جي مسئلي هٿان مجبور ٿي پيءُ پنهنجي گلن جهڙن ٻارڙن جي ڳچين کي مروڙي ڇڏي، روزگار جي سڀني وسيلن جي دروازن تي وزني تالا لڳي چڪا هجن، نوجوانن کي فرسٽريشن جي اونداهي جھنگ ۾ رلايو وڃي، اتي ”خوشحال پاڪستان“ جي خواب جي تعبير جي لاءِ ڪجهه چئجي ته ڇا چئجي؟! ننڊي کنڊ جي مٿان جنگي جنون جا خوفناڪ بادل ته اڳ به ڇانئجندا رهيا آهن ۽ ڇانئجي وري هَٽي به ويندا آهن، پر اهي بادل جيڪي بک ۽ بيروزگاريءَ جا بادل هجن ٿا، اهي زمانن کان بس ڇانيل ئي هُجن ٿا. آسمان ڪڏهن به صاف نه ٿو ٿئي، غريب مَري وڃي ٿو، غربت جو ڪوئي ڪجهه به بِگاڙي نه ٿو سگهي. بکايل ختم به ٿي وڃن ٿا، بک جو ڪو ئي ڪجهه به بِگاڙي نه ٿو سگهي. هِتي ته حڪمرانن جون بي رخيون به انتهائن تائين پهچي وڃن ٿيون. دنيا ۾ پلجندڙ هر پاپَ جي پاڙ ”پيٽ“ جي زمين ۾ ئي لٿل هجي ٿي ۽ بکيو پيٽ صرف مانيءَ جي ئي ڳالهه مڃي ٿو. ڳڀي جي ڳولا ۾ نڪتل ساهن کي ”سونهن جي ساڃاهه“ به تڏهن ئي وڃي ٿيندي آهي، جڏهن ڳڀي جي ڳولا پنهنجو ماڳ ماڻي وٺندي آهي. ايازگل جي هنن سٽن ۾ ڪيڏو ته ڪؤڙو سچ اوتيل آهي ته:
پيٽ بکئي لئه هڪڙي ماني
سرڳ جيان، ڀڳوانَ جيان آ
اهي اکيون جن جي پويان بکايل پيٽ هوندو آهي، انهن اکين کي ته چوڏهينءَ رات جو چنڊ به ڪنهن ”نان“ جو ڏيکُ ڏيندو آهي. سڄي عمر سنڌ جي ناسٽلجيا ۾ گذاري ڇڏيندڙ موهن ڪلپنا جڏهن پنهنجي آتم ڪهاڻيءَ جو نالو ”بک، ادب ۽ عشق“ چونڊيو هو، تڏهن پڙهندڙن ان آتم ڪهاڻيءَ ۾ ”بک“ جي هڪ انوکي شڪل ڏسي ورتي هئي، اهڙي شڪل جيڪا صرف اهي آڱريون ئي تخليق ڪري پئي سگهيون جن شديد اضطراب جو طويل ساٿُ ماڻيو هُجي. اوهان مان جن به زندگيءَ جي سمورين حسناڪين ۽ زندگيءَ جي سمورين تلخين کي پنهنجي افسانن ۾ اوتي ڇڏيندڙ ڪرشن چندر جي ڪهاڻي ”موئن جي دڙي جو خزانو“ پڙهي هوندي، انهن کي هن ڪهاڻيءَ جو ڪلائيميڪس ضرور ياد رهجي ويو هوندو. هن ڪهاڻيءَ ۾ انجنيئر ۽ آثار قديمه جا ماهر هڪ طويل ۽ ٿڪائيندڙ کوٽائيءَ کان پوءِ ٻين شين سان گڏ هڪ سون جي پيتي به ڳولي لهن ٿا. گئس لئمپ جي مڌم روشنيءَ ۾ هو ڏسن ٿا ته پيتيءَ تي چٽسالي ٿيل هجي ٿي، ۽ هو سڀ ان پيتيءَ مان ”موئن جي دڙي جي خزاني“ جي لڀجڻ جي اُميدَ رکي ان پيتيءَ کي کولين ٿا، ۽ جڏهن ان پيتيءَ کي کوليو وڃي ٿو ته ان مان جيڪو خزانو ملي ٿو اهو هڪ ”ماني“ هجي ٿو. ڪرشن چندر ”مانيءَ“ کي دنيا جو سڀ کان وڏو خزانو لکي ٿو..... ۽ هِتي اسان جي ديسَ ۾ انهيءَ خزاني جا خواب ڏيکاري، سياستن جا اوچا دڪان به اڏيا ويا آهن. الائي ڪيترين آسروند اکين کي ”روٽيءَ“ جي رڃ جي پويان ڊوڙائي ڊوڙائي آخر ۾ انهن اکين جي مالڪن جي هيڻن جسمن مان ”ووٽن“ جي صورت ۾ رت جا آخري ڦُڙا ڪڍي بيحال ڪري اُڇلايو ويو آهي. هِتي جگجيت جي ڳايل هڪ غزل جي ٻن سٽن ۾ بک جي بدصورتيءَ کي ڪيڏو نه ڪمال سان سمايو ويو آهي ته:
ڀوڪي بچون ڪي تسلي ڪي ليي
مان ني ڦر پاني پڪايا دير تڪ
اڄ جڏهن هڪ طرف، اخبارن ۾، بک ۽ بيروزگاريءَ جي چڪيءَ ۾ پيسجندڙ فردن جو زندگيءَ تان ئي هٿ کڻڻ جون خبرون اچن ٿيون ته ٻي طرف غربت ۽ تنگدستيءَ هٿان مجبور ٿي نوجوانن جو ڏوهن جي دنيا ۾ هليو اچڻ جون ڳالهيون پڻ بحث هيٺ اچن ٿيون، تڏهن يقينن ان ڳالهه ۾ ايمان وڌي وڃي ٿو ته بکئي پيٽ لاءِ هڪڙي ماني سرڳ جيان ۽ ڀڳوانَ جيان ئي هجي ٿي. شيخ اياز اُها سِٽَ الائي ڪهڙي ڪيفيت ۾ لکي هئي ته ”تنهنجو شڪر آهي منهنجا رب! اڄ مون کي اڌ ماني ۽ پورو ڪِتاب نصيب ٿيو آهي“، پر هِتي وسيم سومري جي انهن سٽن کي پيار سان پڙهي سگهجي ٿو ته:
پيٽ مون کي خريدي رکيو پاڻ وٽ
مان اگھامي سگهيس ڪين ڪي ڄاڻ وٽ
بک جيڪڏهن واقعي به بدصورت نه هجي ها ته لاهور جي فٽ پاٿن تي رت جون الٽيون ڪندڙ ان درويش شاعر ساغر صديقيءَ جون سون جهڙيون سٽون دوائن جي هڪ وقت جي وزن ۽ هڪ ويلي جي مانيءَ جي قيمت کان به گهٽ پئسن تي نه وڪامن ها ۽ نه ئي جديد سنڌي غزل جو اهم نانءُ لاڙڪاڻي جو اهو سانورو شاعر ”واجد“ پنهنجا اڻ ڳڻيا غزل، شوقين شاعرن جي حوالي ڪري ڇڏي ها.
موئن جي دڙي جي ميوزيم مان نوادرات جي چوري جيتوڻيڪ موئن جي دڙي مان لڌل خزاني جي چورِيءَ جي حيثيت رکي ٿي. سنڌ جي علمي ، ادبي، ثقافتي ۽ سڀني شعور وند حلقن جو رات جي پيٽ ۾ ٿيل انهيءَ چوري تي (۽ پڻ ڏينهن جي روشنيءَ ۾ آرڪيالوجيڪل ورثي جي سنڌ کان منتقليءَ تي) پريشان ٿيڻ فطري ڳالهه آهي، پر ڪرشن چندر جي ڪهاڻيءَ کي ياد ڪندي الائي ڇو اها ڳالهه دل ۾ ڪنهن ڇيت جيان چڀندي ٿي رهي ته اڄ به اسان جي لاءِ موئن جي دڙي مان لڌل وڏي ۾ وڏو خزانو اها ”ماني“ ئي آهي. جنهن کي پنهنجي هٿ وس رکڻ به ڏکيو ٿيندو پيو وڃي.
(5 جون 2002ع)