”نيٺ ڇا ڪجي؟“ وارو سوال ۽ سنڌ جي ساڃاهه
جلا هي جسم جهان دل بهي جل گيا هوگا
کريدتي هو جو راک جستجو ڪيا هي؟
يا وري سنڌي غزل جي سانوري شاعر سعيد ميمڻ جون اهي سٽون ڪنهن چٽي تصويرَ جيان اڀري ٿيون اچن ته:
صدين تائين ننڊ پيا ها، ڇرڪ ڀري جو جاڳيا
پڇيائون: ”تاريخ! اسان ڪاٿي پهتاسون؟!“
اهو ڪهڙو خدشو کٽڪو آهي، اها ڪهڙي آنڌ مانڌ آهي، اها ڪهڙي بيچيني آهي، جيڪا ”نيٺ ڇا ڪجي؟“ واري سوال جي روپ ۾ جاڳي پوي ٿي. سوال جيڪو هڪ بي طرف (Direction less) سنڌي سماج جي سوچ جي سينوارجندڙ تلاءَ ۾ ڪنهن پٿر جيان ڪري ٿو. سوال جيڪو علي قاضيءَ سميت سنڌ جي ان سوچيندڙ ڪلاس جي ذهن ۾ مختلف وقتن تي مختلف ڪيفيتن ۾ جاڳي پوي ٿو. اچو ته دنيا جي هزار خفن ۽ جھنجھٽن مان ٿورڙو پاڻ ڇڏائي، اٽي، گيهه، چانورن ۽ پيٽرول جي قيمتن پاران ارپيل ڳاراڻن مان ٻاهر نڪري، سوچن ۽ خيالن کي هڪ ڪرو ڪري ٿورڙو انهيءَ سوال تي سوچيون.
”نيٺ ڇا ڪجي؟“ وارو بحث، ايترن سالن گذرڻ کان پوءِ به اسان لاءِ نئون سنئون آهي، زخم رسيا ڪٿي آهن؟ چاڪَ ته اڃا به چڪي رهيا آهن، بلڪه انهن جي گهرائي ۽ ڊيگهه ويڪر هڪ نه محسوس ٿيندڙ انداز سان وڌندي ئي پئي وڃي.
...... ۽ انهيءَ وچ واري عرصي ۾ هن ويچاري اٻاڻڪي ۽ اڪيلي ”سنڌُ“ سان ڇا ڇا نه ٿيو؟. تاريخ جي ڊگهي، بيرحم ۽ منافقانه جبر جو ڇيهه ستاويهن ڊسمبر 2007ع جي ان شامَ جو ٿيو، جڏهن سنڌ جي سهميل ماڻهن کان سندن اميد جو آخري سهارو به کسيو ويو، هن دکي ديس واسين کان سندن واهر ”بينظير“ کي به ڌار ڪيو ويو ۽ پوءِ سنڌ سان ان تاريخي ڏاڍ جي نتيجي ۾ جنهن تاريخي رد عمل جو اظهار ٿيو، ان سنڌ دشمن قوتن کي اهو سوچڻ تي مجبور ڪري ڇڏيو ته سنڌ اڃا فڪري حوالي سان ايتري پيرالائيزڊ به ناهي ٿي، جو اها ڪنهن به راتاهي تي محض حيران ڪن اکين سان ڏسندي ئي رهجي وڃي.
سنڌ سنڌ ساڻو ٿيل سنڌ، ستاويهين ڊسمبر جي شامَ کان اهو سنيهو دور دور تائين پهچائي ڇڏيو ته هوءَ پنهنجي اجتماعي درد کي سهيڙي، گهڻو ڪجهه ڪري سگهي ٿي ۽ منهنجي خيال ۾ انهيءَ ئي موقعي تي ”نيٺ ڇا ڪجي؟“ واري سوال جي چمڪندڙ سڪي کي هڪ دفعو ٻيهر بحث جي ٽيبل تي اڇلائڻ گهرجي ها.
ٿورڙو اڳتي هلي 18 فيبروري 2008ع جي ڏهاڙي تي هڪ دفعو ٻيهر ڇرڪ ڀري جاڳيل سنڌ پنهنجي ووٽ جي ذريعي پنهنجو سمورو درد، طاقت ۾ تبديل ڪري، پاڪستان پيپلز پارٽي ڏانهن منتقل ڪري ڇڏيو. ٻين لفظن ۾ هن وڏي سياسي پارٽيءَ کي تاريخ جي هڪ ٻئي اهم موڙ تي، سڀئي ”حق ۽ واسطا“ ڏئي پنهنجي حقن جي حاصلات واري فيصلي ۾ ”امين“ بنائي ڇڏيو. ”نيٺ ڇا ڪجي؟“ وارو سوال ان موقعي تي به ضرور اٿڻ گهرجي ها.
انيڪ مسئلن ۽ مونجھارن ۾ الجھيل/الجھايل پاڪستان پيپلز پارٽي، جيڪا پنهنجي اقتدار جا هڪ سؤ پنجويهه ڏينهن گذاري چڪي آهي، سندس قيادت، سنڌ جي اهم بنيادي، ايتري تائين جو سنڌ جي زندگي ۽ موت سان لاڳاپيل مسئلن تي ڪيئن سوچي ٿي، وٽس هڪ سگهاري، پاڻڀري، خوشحال، انصاف ڀرئي ماحول واري پرامن، تعليم يافته، صحتمند حڪمرانيءَ جو مضبوط حق رکندڙ، اٽي، لٽي ۽ اجھي جي فڪر کان آجي ”سنڌُ“ لاءِ ڪهڙو vision آهي؟ ان جي حاصلات لاءِ وٽس ڪهڙيون حڪمت عمليون آهن؟ ان سوال جي جواب لاءِ اسان جي سوچيندڙ ذهنن کي ضرور اڳتي اچڻ گهرجي ۽ اڳتي اچي پنهنجي چونڊيل نمائندن کان نه صرف اهو پڇڻ گهرجي ته اين ايف سي ايوارڊ کان وٺي ڪالاباغ ڊيم ۽ گريٽر ٿڪ ڪئنال تائين، انصاف کان امن امان تائين، بيروزگاريءَ کان وٺي مهانگائي تائين، انفرا اسٽرڪچر جي ترقيءَ کان وٺي تعليم ۽ صحت جي بهتر موقعن تائين، سنڌ جي قدرتي وسيلن ۽ سامونڊي ٻيٽن جي مالڪيءَ کان وٺي، ادارن جي ڪار وهنوار تي هٿ رس تائين، سنڌ جي تاريخي جاگرافيائي بيهڪ جي حفاظت کان وٺي ڌارين جي غير قانوني آبادڪاريءَ کي روڪڻ تائين، وٽن ڪهڙا جامع منصوبا موجود آهن؟ نه صرف ايترو پر سنڌُ جي سوچيندڙ ذهنن کي ڪنهن فورم تي گڏ ٿي اهڙن انيڪ مسئلن جي نشاندهي ۽ انهن جي مرحليوار حل لاءِ ڪي رٿائون جوڙي (صرف ۽ صرف سنڌُ جي ڀلي خاطر) پنهنجي چونڊيل نمائندن تائين نه صرف پهچائڻ گهرجن، بلڪه کين انهيءَ ڳالهه تي آماده/مجبور ڪيو وڃي ته کين انهن رٿائن تي عمل ڪرڻو آهي، ڇاڪاڻ ته ”سنڌُ“ کين پنهنجي حقن جي حاصلات واري سفر ۾ هڪ ”امين“ واري جاءِ ڏني آهي.
ٻين لفظن ۾ ائين به چئي سگهجي ٿو ته سنڌ جي سوچيندڙ ڪلاس کي انهن سڀني ناسور بڻجي ويل زخمن جهڙن ڳنڀير مسئلن جي مرحليوار حل لاءِ چونڊيل حڪومت جي سامهون رهنمائي وارو ڪردار ادا ڪندي سندس هٿ ونڊائڻ گهرجي. پر انهيءَ لاءِ اهو به ضرور آهي ته اسان جي چونڊيل حڪومت، سوچيندڙ ذهنن مان اڀريل آواز کي نه صرف پاڻ تائين پهچڻ ڏئي، بلڪه ان جي ڀرپور آجيان به ڪَري.
محترمه بينظير ڀُٽو جي شهادت کان ڪجهه ڏينهن پوءِ ڳڙهي خدا بخش ۾ ڪنهن سفيد ڪنول جيان ٽڙيل شهيدن جي مزارن تي حاضري ڀري، لڙڪن جي ڀيٽا ڏئي، اسان اديبن جي هڪ قافلي جي صورت ۾ جڏهن نئون ديرو هائوس ۾ پاڪستان پيپلزپارٽي جي شريڪ چيئرمين آصف علي زرداريءَ سان تعزيت ڪرڻ پهتا هئاسين، تڏهن دعا کان پوءِ هن هڪ نهايت اهم ڳالهه چئي هئي ته: ”اها ڳالهه آٿت ڏيندڙ آهي ته بي بيءَ جي شهادت کان پوءِ سماج جو سوچيندڙ حلقو (اديب ۽ دانشور) جيڪو ان کان اڳ سياست کان خائف رهندو هو، اهو پاڪستان پيپلز پارٽيءَ جي ويجھو آيو آهي“. زرداري صاحب جي اها ڳالهه سورنهن آنا صحيح هئي/آهي. پر ڇا انهيءَ ويجھڙائپ کي ”نيٺ ڇا ڪجي؟“ واري سوال جي جواب ڳولهڻ ۾ استعمال نٿو ڪري سگهجي؟! ”نيٺ ڇا ڪجي؟“ هڪ اهڙو سوال آهي جيڪو اڄ به پنهنجي ڀرپور شدت سان جواب لاءِ واجھائي ٿو ۽ شل ان سوال جي جواب لاءِ اسان جي اندر ۾ موجود آنڌ مانڌ ۽ بيچيني ڪڏهن به ماٺي نه ٿئي.
(16 آڪٽوبر 2008ع)