عيد جون خوشيون ۽ ڊسمبر جو غَم!
....... ۽ هي مهينو به جيڪو پنهنجي سفرَ جون شروعاتي وکون کڻي رهيو آهي، ڄڻ ته موڪلاڻيءَ جي مهل جهڙو ئي ماري وجھندڙ مهينو آهي، جيڪو پنهنجي پس منظر ۾ لڙڪن سان ڀريل ڊائريون، يادن جا مروٽيل ٽِشو پيپر ۽ ديوارن تي اجاڙ ڪئليندڙ ئي ڇڏي، الائي ڪاڏي هوائن ۾ تحليل ٿي وڃڻو آهي.
ڊسمبر شاعرن جو پسنديده مهينو رهندو آيو آهي، شايد ان ڪري به ته شاعِرَ هروڀرو جي غمگينيءَ کي پسند ڪندا آهن، ۽ هن مهيني جون سُرمئي شامون ۽ ٺريل راتيون کين اها غمگيني وافر مقدار ۾ مهيا ڪري ڏينديون آهن. ڊسمبر جي ڪنهن اڪيلي شامَ جو سمنڊ جي ڪناري ڪناري هلندي ڪنهن ٿڌي سگريٽَ سان ڪچهريون ڪرڻ کان وٺي ڪنهن سنسان ڪافي شاپ جي ڪنڊائِتي ٽيبل تي ويهي کير کان بغير ڪافي سپ ڪرڻ تائين، رات جو دير دير تائين ڪنهن خانه بدوش شاعر جي نظمن جي ڪِتاب کي پڙهڻ کان وٺي، صبح جو دير تائين ننڊ جي نيري نديءَ ۾ ٻڏل رهڻ تائين جهڙا مزيدار ڪم، ڀلا ڊسمبر کان وڌيڪَ ٻي ڪهڙي مهيني ۾ ڪَري سگهجن ٿا؟!
هن ئي مهيني ڊسمبر جهڙي هڪ مهيني جي ڳهريل شامَ جو رولاڪ شاعِر غزل جون ٻَه سِٽون لکيون هيون ته:
ٺري جون ٻاٽليون اکڙيون سجائي ٿا ڇڏيو جانان!
ڊسمبر جو مهينو آ سنجھي سان ٿا سڏيو جانان!
مگر اهڙيون شامون تمام گهٽ ئي اينديون آهن. اڪثر ڊسمبر جون راتيون انتظار جي سرءُ ۾ پن پن تي ڇڻندي ئي گذري وينديون آهن ۽ راتيون برف واگر ڳرندي ئي گذري وينديون آهن. ڊسمبر جا ڏينهن، شامون ۽ راتيون پراڻي ڊائريءَ جا اهي صفحا بڻجي ويندا آهن، جن تي ويندڙ سال خاموشيءَ سان هڪ طويل نوحو لکندو ويندو آهي، اهو نوحو جيڪو نئين سالَ جي شور ۽ هنگامن ۾ سڀني کان وسري ويندو آهي ۽ سڀ پنهنجي چهري تي مسڪراهٽ جو نئون اسٽيڪر چنبڙائي، کلڻ، ٽهڪ ڏيڻ ۽ اڻ ڄاتل ماڳَ ڏانهن ڊوڙڻ ۾ مصروف ٿي ويندا آهن. هو کلندا رهندا آهن، ڊوڙندا رهندا آهن ۽ سَڄو سال سهڪندا رهندا آهن ۽ آخر ۾ هڪ نئين ڊسمبر جي پيرن ۾ اَچي منهن ڀر ڪرندا آهن.
ويندڙ سالَ جو غم ۽ عيدَ جون خوشيون ڪجهه سالن کان هن ديس ۾ گڏجي اچن ٿيون، پر جِتي سڀني ڏينهن جون شڪليون هڪ جهڙيون ٿي وڃن اُتي عيدَ جو ڏينهن به عام ڏينهن وانگر ئي گذري وڃي ٿو.
”مونکي اُهو به محسوس ٿيو آهي ته مان روزو به نٿو رکي سگهان، کائڻ پيئڻ ۽ ڳالهائڻ جو روزو مون کان زور آهي، ۽ عيدون، عيدون ته انهن لاءِ اينديون آهن، جيڪي روزا رکندا آهن، پوءِ عيدَ جو اوسيئڙو ڇو ڪجي؟ نوان ڪپڙا ڇو خريد ڪجن؟“ (بي رنگ ڊائريءَ مان کنيل سٽون).
اها عيد ئي ته آهي، جنهن جي خوشين کي celebrate ڪرڻ جي خواهش کڻي بنگلاديش جي شهر ”گائجاندا“ جا پنجاهه ماڻهو زندگي وڃائي ٿا ويهن، هي اهي ماڻهو هجن ٿا جيڪي ”خوشي“ ۽ ”خَريد“ کيafford نٿا ڪري سگهن. (زندگي ڪنهن ٻي جاءِ تي آهي. ميلان ڪنڊيرا جي هڪ سٽ)
نئين سال ۽ عيد جي مُبارڪن جا ڪارڊ خريد ڪرڻ ۽ انهن کي دوستن ڏانهن موڪلڻ جو به عجيب مزو ٿئي ٿو، پر الائي ڇو سالن کان انهيءَ روايت کي جاري رکيون ايندڙ ۽ ڪراچيءَ ۾ هڪ ڪنسٽرڪشن ڪمپنيءَ ۾ سول انجنيئر جي حيثيت سان ڪم ڪندڙ اهو نوجوان هن ڊسمبر جي پهرئين ڏينهن تي عيد ۽ نئين سالَ جا خريد ڪيل wishing card اهو چئي ضايع ٿو ڪري ڇڏي ته: ”ڪهڙيون عيدون ۽ ڪهڙا نوان سال يار!؟ ڪو فائدو ناهي“.
ڪراچيءَ جي هڪ پوش علائقي ۾ رهندڙ نوجوان مختلف شهرن ۾ رهندڙ دوستن کي فون ڪري دعوت ٿو ڏئي ته: ”اچو ته هِتي ايڪٽيهين ڊسمبر جي شامَ جو گڏجي، ويندڙ سال جي غم کي celebrate ڪريون“.
ايندڙ سال جي خوشيءَ کي ملهائِڻَ ڪا نئين ڳالهه نه آهي، سال جي آخري شآمَ کان پوءِ گهڙيءَ جي ڪانٽن جي ٻارنهن جي انگن کي ڇهڻ سان، شهر جيڪڏهن ڌماڪن، ٽهڪن ۽ گلاسن جي ٽڪرائڻ ۾ ٻڏي وڃي ٿو ته ڪهڙي نئين ڳالهه ٿي؟! ويندڙ سالَ جي آخري سِجَ کي هڪ پراسرار خاموش اڪيلائيءَ جي ساٿَ ۾ الوداع ڪرڻ جي پريڪٽس جو مزو به بهرحال وٺڻ گهرجي.
ڊسمبر جي مهيني ۾ نمڪين پستن ۽ سائي چانهه کي تمام گهڻو پسند ڪندڙ نيرين اکين واري ڇوڪريءَ کي ياد ڪري نئين سگريٽ ۽ نئين نظم کي دُکائي ڇڏيندڙ هو نوجوان شاعر چوي ٿو: ”ڊسمبر ايترو به اُداس نه هوندو هيو. ايستائين، جيستائين هن اسان کان اياز نه کسي ورتو“..... ۽ پوءِ هو اياز جي سِٽن ”ٻي خبر ناهي پر مرڻ کان پوءِ، توسان گڏجڻ جون حسرتون رهنديون“ کي پنهنجي غم ۾ ٻوڙي جھونگارڻ لڳي ٿو ۽ ڪجهه سال اڳ ڪراڙ جي ڪنڌيءَ تي لٿل ان ڊسمبر جي صبح کي ياد ڪرڻ لڳي ٿو. جڏهن ڪئميرائن جي فليشن جي چمڪاٽن ۾ سندس محبوب شاعر مٽيءَ جي حوالي ٿي رهيو هو ۽ هو ڀٽائيءَ جي پيرانديءَ سڏڪي رهيو هو. ”ڊسمبر ڏاڍو ظالم آهي!“ هو اياز جون سٽون جھونگارڻ کان پوءِ هڪ ڊگهو ساهه کڻي پنهنجي ڳالهه کي ڪلائيميڪس تائين پهچائي ٿو. کيس غم ته الائي ڪهڙو به آهي، پر اياز جي وڇوڙي جو بهانو سندس غمناڪ لهجي کي اڃان به ڳورو ڪري ٿو ڇڏي. دوست سندس ڊائريءَ ۾ نارائڻ شيام جون اهي سٽون پڙهي ٿا وٺن ته:
ڪنهن جي ڌيان ۾ محو هئينءَ ۽ اهڙو ڌيان ۾ محو هئينءَ
آيو ڪونه نِگاهه ۾ تنهنجي ويهي ڪير اُٿيئه ڀر مان!
ڊسمبر مهيني جي ڪنهن تاريخ واري صفحي تي اهو شعر پڙهڻ کان پوءِ جڏهن هو ڊسمبر جي ئي هڪ ٻي صفحي تي پهچن ٿا ته کين وري به شيام جو ئي شعر نظر ٿو اچي.
هزارين دفعا شيام ڪنهن سان ملي
اڃا تائين آهي نه ٿي ڏيٺ ويٺ!
ڪراچي يونيورسٽي جي انگريزي ڊپارٽمينٽ ۾ ماسٽرس جي ڊگريءَ کي اڌ ۾ ئي ڇڏيندڙ هو لاڙي نوجوان، ان ڊسمبر کي پنهنجي زندگيءَ جو نه وسرندڙ ۽ سڀ کان اهم ڊسمبر چئي ٿو، جنهن ڊسمبر ۾ ايندڙ سياري جي موڪلن کان هڪ ڏينهن اڳ واري ڏينهن تي سندس اردو ڳالهائيندڙ ڪلاس فيلو ڇوڪريءَ کيس پنهنجي هٿن سان اڻيل سئيٽر ۽ شاديءَ جو ڪارڊ ڏئي وئي هئي. ڊسمبر جو اهو ڏينهن ڇوڪريءَ لاءِ يونيورسٽي ۾ آخري ڏينهن ته هيو ئي پر ان کان پوءِ هو به اُتي وڌيڪَ پڙهي نه سگهيو هو.
عيد جي خوشي ۽ ڊسمبر جي غم کي جيڪڏهن پاڻ ۾ ملائي ڇڏجي ته ڪهڙو نئون ذائقو ٺهندو؟! ان سوال جو جواب اوهان کي هيءُ ڪالم پڙهڻ کان پوءِ ڏيڻو آهي!!
(ڊسمبر 2002ع)