کجين واري شهرَ جي رَف ڊائري
سچل جي ”هفت زبان شاعر“ هجڻ واري ڳالهه کي پهريون دفعو رد ڏيندڙ، ڊاڪٽر عطا محمد حاميءَ سان انهيءَ معاملي تي علي اڪبر درازيءَ جي جھيڙن کان وٺي، ڪو به تعميري ڪم نه ڪري سگهڻ جي ”خداداد صلاحيت“ رکندڙ ذهنن جي روين کان بيزار ٿي سچل يادگار ڪاميٽيءَ جي سيڪريٽري شپ تان ادل سومري جي ڏنل استعيفيٰ تائين، ڪيتريون ئي اهڙيون ڪهاڻيون آهن، جن تي تفصيل سان لکي سگهجي ٿو، پر پاڻ في الحال سچل جي ميلي جي حوالي سان پسمنظر ۾ رهجي ويل ڊاڪٽر تنوير عباسيءَ جي خاموش مسڪراهٽ، مرحوم محمد علي حداد جي ماٺيڻي سڀاءَ ۽ هوٽنگ جي ڪري مشهوريون ماڻيندڙ ان مشاعري کي ياد ڪريون ٿا، جنهن جي ميزبانيءَ کي گذريل سال کان ايازگل به اڌ ۾ ڇڏي چڪو آهي. قربان منگيءَ جي اوجاڳن کي ته ڪوئي ڳڻي يا نه ڳڻي پر انهن شاعرن جو ڇا ٿيندو، جن کي تصوف تي پي ايڇ ڊي ڪندڙ ۽ سچل جي درگاهه جي سجاده نشين سخي قبول محمد جي ان فرمائش پريشان ڪري ڇڏيو آهي ته ”سچل ادبي ڪانفرنس“ سچل اڪيڊمي خيرپور بدران درازا ۾ ٿئي؟! (اچو ته گڏجي سچل کي درازن تائين محدود ڪريون ــ هڪ نئون سلوگن).
رحمت الله ماڃوٺيءَ ڪنهن جاءِ تي سنڌي ادبي سنگت جي ٿورن لفظن ۾ وصف بيان ڪندي چيو ته : ”جِتي سنگت قابل قبول آهي، ادب نه“. سنگت جي مجموعي ڪردار جي حوالي سان رحمت جي ان راءِ سان ڀرپور اختلاف ڪري سگهجي ٿو، پر کجين واري شهر خيرپور ۾ موجود ادبي سنگت جي شاخَ جي هاڻوڪن ڪمن ڪارين کي ڏسي، انهيءَ جي پسمنظر ۾ رحمت جي ڳالهه سترنهن آنا صحيح لڳي ٿي. هيءَ اها شاخَ آهي جنهن کي عمر جي آخري سالن ۾ ڊاڪٽر تنوير ويندي ويندي به ڪائونسلرشپ جو شرف بخشيو..... ۽ کجين جو هي شهر نومبر جي هنن ٿڌڙين شامن ۾ ان تنوير کي اڄ به ساڳي شدت سان ياد ڪري ٿو، جنهن ”پمز“ ۾ پنهنجي آخري علاج دوران ڪنهن خوبصورت ڊاڪٽرياڻيءَ جي طبيعت بابت پڇڻ تي، غالب جو اهو شعر پڙهيو هو ته:
ان ڪي ديکي سي جو آجاتي هي چهري پي رونق
وه سمجهتي هين ڪه بيمار ڪا حال اڇا هي
هي شهر وساري رهيو آهي ڏاڍي بيدرديءَ سان ان شاعر کي، جنهن پنهنجن قطعن ۽ رباعين ۾ هن ئي شهر کي پينٽ ڪري ڇڏيو. هو عمر خيام ته نه هو ۽ نه ئي سندس لاءِ ڪو فٽز جيرالڊ پيدا ٿيڻو آهي، کيس ”اردو ڪا جنازه هي ذرا دهوم سي نڪلي“ جهڙا قطعا لکي ٻوليءَ جي فسادن جي باهه تي لفظن جو گاسليٽ هاري ڇڏيندڙ شاعر جيتري اهميت به ڪانه ملڻي هئي، پر سندس وڇوڙي کي سالُ گذري وڃڻ کان پوءِ به سندس ڪِتابَ جو نه ڇپجڻ ڏکوئيندڙ ضرور آهي. (سخت الزامن هيٺ آيل لطيف يونيورسٽي ۽ ان سان لاڳاپيل ادارن جي بي حسيءَ جو ذڪر به هِتي ڪجي ته ڇا ڪجي؟ هن ديس جي اجتماعي بي حسي اميد خيرپوريءَ کان وٺي مبين پنائيءَ تائين مسلسل سفر ۾ آهي!)
کجين واري شهر خيرپور جي تيزاب هاري ساڙيل نياڻي بيلا انصاريءَ جو زخمن سان ڀريل چهرو به هن ڪهاڻيءَ ۾ شامل ٿي سگهي ٿو ۽ لکي ته سگهجي ٿو هڪ الڳ ڪالم انهن ڳوڙهن تي به، جيڪي بيلا جي سڙيل چهري کي ڏسي هِتان جي ضلعي ناظمه نفيسا شاهه جي اکين مان ٽمي پيا، پر شرط اهو آهي ته اهي ڳوڙها ڪنهن ”ناظمه“ جا نه پر ڪنهن هڪ ڀيڻَ جا ٻي ڀيڻَ لاءِ وهايل ڳوڙها هجن. (۽ هاڻ هن شهر جو هڪ تعارف بيلا ۽ جيونتيءَ جا زخمي چهرا به بڻجي چڪو).
ايم ڪيو ايم جي ماضيءَ واري لساني سياست تي اردوءَ جي شاعرا فهميده رياض جو موقف ڀلي ته تمام متضاد ۽ سنڌين کي ڏکوئيندڙ رهيو هجي. (هاڻي جي خبر نه آهي ته سندس موقف ڇا آهي) پر پوءِ به کجين واري شهر ۾ هڪ اين جي او جي تڪڙي سڏ تي فهميده رياض جي مانَ ۾ ڪرايل مشاعري ۾ چڱا ماڻهو گڏ ٿي وڃن ٿا. اياز جي شاعريءَ جو منظوم اردو ترجمو ڪندڙ فهميده رياض پوءِ به ڪنهن نه ڪنهن حوالي سان مانُ ماڻي ٿي.
خيرپور جي ٽالپر حڪمرانن جي عروج ۽ زوال جو ذڪر ته تفصيل سان ”ڪي ٽي اين“ ڪَري به چُڪي پر پاڻ جيڪڏهن ريڊيو خيرپور تي نظر وجھون ته اتي اسان کي گلاسز جي پويان سوچيندڙ اکين وارو، گهڻو پڙهيل ۽ ٿورو لکيل اسٽيشن ڊائريڪٽر به ملي ٿو. ڀانت ڀانت جون ٻوليون ٻوليندڙن جي گهيري ۾ آيل، زندگين ۾ گهڙي آيل loudness کان الرجڪ، هي شخص به ريڊيو خيرپور کي الائي ڇا ڇا بڻائي ڇڏڻ جا خوابَ پنهنجي اکين ۾ رکي ٿو پر اياز چواڻي: ”خواب هجن آزاد ته ٻيو ڇا گهرجي!“.
آزاد خوابن جي پٺيان ڊوڙندڙ هن شهر جي ماڻهن جون اکيون ان سج جي اڀرڻ جي انتظار ۾ آهن، جيڪو سج پنج گولي تي واقع ”سچل ٽاور“ جي مٿان پنهنجي پوري روشنيءَ سان چمڪي کين رنگين خواب آڇي، ڪوٽڏجيءَ جي پهاڙين جي پويان الوپ ٿي ويندو.
(6 نومبر 2002ع)