مهاڳ: پورهيتن جا پُور جنهن کی
پورهيت جا هٿ، کيسو پيٽ خالي رهيا آهن هن وٽ پيٽ ڀرڻ جي بدلي مارڪيٽ ۾ پنهنجي محنت وڪرو ڪرڻ کان سواءِ ڪجھ نه هوندو آهي ۽ مارڪيٽ کي سرمائيدار پنهنجي دلال، ايجنٽ معرفت هلائيندو ۽ ان مان نفعو ڪمائيندو آهي. سستيون شيون وٺي منافعي جي نالي تي مهانگيون ڪري وڪڻندو آهي. جڏهن انهي مارڪيٽ ۾ پورهيت پنهنجي "شئي" يعني "محنت" وڪرو ڪرڻ ايندو آهي ته سرمائيدار، سيٺئي جو دلال ان جي قيمت گهٽ مقرر ڪري پورهيت جي محنت چورائيندو آهي، اٺن ڪلاڪن جي محنت جو اجورو ٻن ڪلاڪن جي محنت برابر مقرر ڪري ڇھ ڪلاڪ جي محنت جو هو مفت ۾ منافعو ڪمائيندو ٻين لفظن ۾ هو پورهيت جي محنت تي مارڪيٽ ۾ ڌاڙو هڻندو آهي، اهو آهي پورهئي جو استحصال ۽ اهو استحصالي نظام دنيا ۾ انهن ڪروڙين، اربين پورهيتن کي ڳيهي ويو آهي جن جي محنت تهذيبون ٺاهيندي آئي هئي. دنيا پورهئي سان ٺهي آهي سرمائيداري جو سڄو منڊ ۽ ڪاڪ محل ان چورايل پورهئي تي اڏيل آهي . پورهيت جي استحصال جو اهو راز ڪنهن به معلوم نه ڪيو هو هزارين سالن جي تاريخ ۾ جيڪڏهن پورهيت جي استحصال جو راز فاش ڪيو هو ته اھو مارڪسي فلسفو هو. پورهيت جي محنت جي مقرر اجوري کان مٿي ان جي محنت مان جيڪو به سرمايو ڪمائجي رهيو هو اهو اصل ۾ پورهيت جو ئي پگهر هو. جنهن جو اجورو سرمائيدار جي کيسي ۾ ويو ٿي، مارڪس انهي استحصال جو ڀانڊو ڦاڙي دنيا جي مزدورن کي گڏجي، هن استحصالي نظام کي اکيڙي ڦٽو ڪرڻ جو سڏ ڏنو. ۽ پهرين مهاڀاري جنگ کان پوءِ هڪ اها دنيا اڏجڻ لڳي جنهن ۾ ڏکيون ڏِک ويٺيون، مزدورن جي رياست قائم ٿي.
"نڪا جھل نه پل، نڪو رائر ڏيھ ۾ "
جي اعلان سرمائيدار، جاگيردار ۽ مذهبي پيشوائيت جي ڪئمپ ۾ ماتم مچائي ڇڏيو، سويت يونين جو انقلاب هڪ لحاظ کان شڪاگو جي شهيدن جي رت هاڻي خوابن جي تعبير هو ۽ سرمائيداري خود کي سڌو ڪرڻ تي مجبور ٿي وئي سرمائيدار ملڪن ۾ به پورهيتن جا مطالبا تسليم ٿيڻ لڳا، رعايتون ملڻ لڳيون، انشورنس جهڙيون سهولتون ميسر ٿيڻ لڳيون سرمائيدار جرمني جي چانسلر بسمارڪ کي چوڻو پيو تہ" ان کان اڳ جو انقلاب اسان سڀني( سرمائيدار ڪئمپ) کي کائي وڃي اسان کي ان ڏانهن وڌي هلڻ گهرجي " پورهيت انقلاب ۽ رياست جي قيام جي ستر سالن جي ڪامياب تجربي دنيا کي گهڻو ڪجھ ڏنو جاپان جهڙي ملڪ کان شڪست کاڌل روس ٻي جنگ عظيم کٽي دنيا کي فاشزم کان بچائي چنڊ تي قدم رکيا، دنيا جي گولي تي اٿل پٿل ٿي، ڇٽ پٽن تي لڳا، برج لُڏيا، ڪنگرا ڪوٽ ڪريا، بادشاهيون ڀينگ ٿيون. مزدور جو علم اوچو ٿيو، سرمائيداري ان دوران مذهبن کي استعمال ڪندي رهي، سرمائيداري وٽ آخري حربو ئي اهو هو ان کانسواءِ ٻيو ڪجھ نہ ھو. ان بعد اسان سوويت يونين جي ٽٽڻ کان پوءِ جي دنيا تي نظر وجهون ٿا ته هڪ خطرناڪ صورتحال نظر اچي ٿي سڀ پيڙهيل طبقا، هاري، مزدور، کيت مزدور، واڍا رازا ان ئي سرمائيداري جي گهاڻي ۾ پيڙجندي نظر اچن بلڪه اڃان بہ وڌيڪ خطرناڪ صورتحال نظر اچي ٿي. مزدورن کان يونين جو حق کسيو ويو، انهن جي پورهئي کي وڌندڙ بيروزگاري جو فائدو وٺندو سيٺئي، سرمائيدار، زميندار سستي اگهن تي خريد ڪرڻ شروع ڪيو آهي. مزدورن کي بٺي ۾ ساڙيو ٿو وڃي ٻه اڍائي سئو مزور لساني دهشتگرد فيڪٽرين ۾ واڙي ساڙي ماري ٿا ڇڏين مزدور بلوچستان ۾ هلندڙ جنگ جي نظر ٿي وڃن ٿا. فيڪٽرين جي مشينن ۾ ڦاسي مرن ٿا. عمارتن تان ڪري مرن ٿا، معذور ٿين ٿا. صفائي جو عملو گٽر جي صفائي ڪندي موت جي منهن ۾ وڃي ٿو، لاهياري، هارياڻي ٻني جو ڪم ڪندي ريپ ٿي مارجي وڃي ٿي ته ان جو مرد وري ڦوهاري جي زهريلي دوا ۽ نانگ جي زهريلي ڏنگ وگهي مري ٿو. مزدور هاري جي نه پيٽ کي نه زندگي کي تحفظ آهي، خطرناڪ صورتحال ان ڪري به آهي جو ورهايل طبقاتي سماج وري مرد عورت جي متڀيد جو شڪار آهي. جتي مرد عورت جي پورهئي ۾ تفريق ڪندي عورت کي مرد جي ڀيٽ ۾ اجورو به گهٽ ٿو ڏنو وڃي. عورتون چاهي لاهياريون، رستن تي پٿر ڪٽيندڙ عورتون هجن يا گهرن ۾ ڪم ڪندڙ، يا سيبو ٽوپو ڪندڙ مزدور ھجن پر سندن پورهئي جي اجوري جي قسمت ساڳي آهي
ملڪ ۾ ليبر پاليسيون مزدور دشمن ئي ٺهن ٿيون، ڪا به حڪومت هارين کي مزدور جو اسٽيٽس ڏيڻ لاءِ تيار ناهي، ليبر ڊپارٽمينٽ، اولڊ ايج بينيفٽ بيورو، لئبر ڪورٽون، اھي سڀ ادارا سرمائيدار، ڪارخانيدار جا گهر ڀاتي آهن. پاڪيٽ يونين جو رواج هر طرف آهي، سرمائيدار، ڪارخانيدار جي چالن ۾ اهو پورھيت طبقو اڃا تائين ڦاٿل آهن جنهن تهذيبن کي اڳتي وڌايو آهي
مکر کی چالوں سے بازی لے گیا سرمایہ کار
انتہائے سادگی سے کھا گیا مزدور مات
سنڌ جي پورهيتن جي پاڪستان جي پورهيتن جيان ئي دردناڪ حالت آهي. ۽ هاڻ تہ ماضي جي ابتڙ سنڌ جي ڪنهن به پورهيت جو ڪٿي به مضبوط آواز ناهي. مختلف پارٽيون هارين مزورن کان ڪم ڪار وٺي. سياسي مزوري ڪرائي چپ چاپ ٿي ويون آهن. جيستائين هارين مزورن جي حقن لاءِ ڪا پارٽي جرئت سان اڳيان نه ايندي تيستائين سنڌ جو سياسي جمود نه ٽٽي سگهندو نه سماج اڳتي وڌي سگهندو. اسان سماج جي هڪ وڏي قوت کي حالتن جي رحم ڪرم تي کيتن، ڪارخانن، گهرن، دوڪانن، بازارن ۾ ننڌڻڪو اڇلي خالي ڪري چڪا آهيون.
ھن بي علم سماج ۾ ھون به مزدور جدوجهد هاري جدوجهد جي ڪا تاريخ بہ ناهي جيڪا انهن نسلن کي پڙهائي سگهجي، جيڪي سرڪاري نصاب ۽ اسڪولن ڪاليجن جي رحم ڪرم تي نوڪري حاصل ڪرڻ لاءِ تعليم پرائي رهيا آهن. ان نصاب ۾ مزدور هاري جي عظمت جا سبق ته هوندا آهن پر انهن جي غربت ۽ بک جي سببن سان ان تعليم جو ڪو واسطو ناهي. جيڪا تعليم هجي ئي طبقاتي ٿي
ھن ڪتاب “جنين لوهه لڱن ۾” اسان جي دوست محب ڀيل ان پورهيت طبقي جي انهن پورهيتن کي به فوڪس ڪيو آهي جيڪي بظاهر روايتي مزدور ناهن. ان جو مثال گهرن ۾ ڪم ڪندڙ عورتون آهن. هن ملڪ ۾ گهرن ۾ ڪم ڪندڙ عورتن جو لکن ۾ تعداد آهي ۽ اهي پورهيو ڪري گهٽ اجوري جي باھ ۾ سڙي به رهيون آهن. انهن جو پورهيو سماج کي نظر نٿو اچي ڇو ته مرداڻي سماج ۾ عورت جيان گهريلو ڪم ته اهم ليکيو ئي نٿو وڃي . محب ڀيل جو پورهيتن جي انهن قافلن تي ان ڪري به نظر پوندي رهي آهي جو ھو پورهيت ولد پورهيت هجڻ سان گڏ سياسي پارٽي جي مزدور ونگ جو ڪارڪن ۽ رهنما رهيو آهي. هو سوئپرن کان وٺي ريڙهي واري، هاري، حمال، لوهار، واڍي، ڪاٺير جي ويجهو رهيو آهي. انهن سان گڏ رهيو آهي خود پورهيت طبقي جو فرد هجڻ ناتي محب ڀيل انهن پورهيتن جي مسئلن جي اخباري ڪالمن ذريعي اپٽار ڪئي آهي جيڪي سماج کي سهولتون فراهم ڪري خود عذاب جي زندگي گذارين ٿا. هن انهن پورهيتن جي درد کي ڄاتو آهي جن جي هر ڄمار هجي ٿي يا ڄمار جو ڪو شرط ئي نٿو هجي. بس پورهيو ڪرڻ پگهر وهائڻ شرط آهي. پوءِ پيري هجي يا ٻالڪپڻ. لکين ٻار جن کي اسڪول وڃڻ گهرجي سي روڊ رستن، گهرن گئريجن ۾ پورهيو ڪري اڄ به پنهنجو ٻاورتڻ وڃائي رهيا آهن. جن تي محب ڀيل جو قلم رت روئي ٿو. ۽ سنڌ جون اين جي اوز ڪمائين ٿيون. محب ڀيل رڳو پورهيتن تي لکيو ناهي پر هن پورهيتن کي ڄڻ ته پڙهيو بہ آهي. ڇو ته ھن جو سياست تي ايمان رهيو آهي. هن جو سياست ۾ اهو يقين رهيو آهي ته سماجي تبديلي جو پهريون ۽ آخري وسيلو سياست آهي ۽ سياست جو ڪرنگهو هاري مزدور ڪمي ڪاسبي پورهيت جي طاقت آهي، ان طبقي جي طاقت کانسواءِ جيڪا به سياست ٿئي ٿي سا ته سياست ۽ ان ئي پورهيت طبقي سان فراڊ ۽ دوکو آهي. جيستائين سماج ۾ سياست ان طبقي جي مسئلن کي سامهون نه رکندي ته سياسي عمل به ڪلراٺو، سنڍ، ويران ۽ بنجر رهڻو آهي. ليکڪ محب ڀيل وٽ لفظن جي نه گلڪاري آهي نه ئي هن لفظ ململ، بخمل ۾ ويڙهي پيش ڪيا آهن، هن جا لفظ به مزدور آهن، سڌا آهن. هن صحيح چيو آهي تہ “مون جيڪو ڏٺو، ڀوڳيو، لوڙيو، لوچيو ۽ محسوس ڪيو آهي اهو ئي لکيو آهي” هن ڪتاب لکڻ وقت مونکي پڪ آهي تہ محب ڀيل ان دنيا جا خواب ڏٺا هوندا جيڪا پورهيتن جي ئي دنيا هوندي ۽ اهڙي خواب تان محب ڀيل ۽ سندس قافلي جي پانڌيئڙن هٿ ناهي کنيو اهي خواب هي ئي آهن .
ہم محنت کش جگ والوں سے جب اپنا حصہ مانگیں گے
اک کھیت نہیں اک دیس نہیں ہم ساری دنیا مانگیں گے
جب تبديلی ہو جائے گی جب سب جھگڑے مٹ جائیں گے
ھم ھر ایک دیس کے جھنڈے پر اک حال ستارہ
مانگیں گے
حفيظ ڪنڀر
حيدرآباد
سنڌ