تڙپي ٿي تھذيب، ڪيڏو وحشي آ انسان

انسانن جون يادون موت تي غالب ھوندويون آھن ۽ وڌندڙ شعوري ترقي ان کي اڃان وڌيڪ مستحڪم ۽ مضبوط ڪري رھي آھي، تاريخ ۾ انساني فن ۽ تھذيبون انھن علائقن يا قومن مان ختم ٿيندي نظر اينديون آھن پر اھي ڪنھن ٻئي ھنڌ منتقل ٿي سگھن ٿيون، ڇو ته فن جي خوبصورتي ان جي آفاقي وسعت ۾ آھي ۽ اھو جيڪڏھن ھڪ ھنڌان قومن يا علائقي واسين جي عدم دلچسپي سبب الوپ ٿي وڃي ٿو يا ختم ٿي وڃي ٿو، ته اھو پنھنجي علائقائي سونھن، سندرتا ته ختم ڪري ٿو پر آفاقي خوبصورتي منجھ ھو ڪنھن ٻئي علائقي ۾ زندهه رھي ٿو. جيئن مثال طور شڪارپور شھر ۾ ڪاٺيءَ جي ڪم ۾ رنبيءَ جاشاھ ڪاريگر ڪاٺيءَ مان حيرت ۾ وجھندڙ ھنر تخليق ڪري ڏسندڙن کي ڏندين آڱريون ڏئي ڇڏيندا ھئا ۽ ماڻھو فن جي قدر ۾ گھر جي بورچيخانن کان ويندي بالڪونين تائين گلڪاري جا شوقين بڻجي پيا ۽ ائين فن پنھنجي عروج تي رسيو ۽ حالتن جي ڦيري ۽ ماڻھن جي تبديل ٿيل ترجيحات فن کي زوال پذير ڪري ڇڏيو پر فن اڄ به ھن شھر جي تاريخ جي حافظي ۾ زنده آھي. جيئن ول ڊيورانٽ لکيو آھي ته ”اھو چوڻ غلط آھي ته تھذيبون تباھ ٿي وينديون آھن، فن ختم ۽ قومون مري وينديون آھن، يوناني تھذيب مري ناھي فقط اھا سر زمين جنھن ڪڏھن ھومر ۽ سڪندر کي پروان چاڙھيو ھو ھاڻي اھا اھڙا سپوت پيدا نه ٿي ڪري“ ۽ ائين ئي ھن شھر جي اھا تھذيب نظر نه ٿي اچي ۽ اھو فن اڻلڀ ٿي ويو آھي پر ھن شھر جي ماڻھن جي حافظي ۾ ھن شھر جي تھذيب زنده ۽ فن ذھن جي ڳڙکيءَ مان جھلڪي ٿو. اڄ به اوڌو داس جي اسپتال فن ۽ تھذيب جو اعليٰ مثال موجود آھي ۽ ان جو مقصد انسانيت جي خدمت بي پھچ ماڻھن جي ڀلائي جي صورت ۾ ڪئين سوال سانڍيو اسان جي شعور سان ھم ڪلام آھي! ته منھنجي مقصد کي اوھان ڪمائيءَ جو ذريعو بڻائي ڇڏيو آھي جتي بي پھچ ماڻھو جي خدمت گھٽ ۽ ڦورو ماڻھن جو راڄ قائم ٿيل آھي اناڙي ۽ انسان دشمن ڊاڪٽر ڪوس گھر قائم ڪيون ويٺا آھن ۽ مريض موت جي بستر تي حياتيءَ جون آخري ھڏڪيون ڏئي رھيا آھن ۽ ان اسپتال جي وارڊن جي لڳو لڳ قائم فائيو اسٽار ھوٽلن جھڙن ڪمرن مان شيمپيئن جي بوءِ نرم ۽ نازڪ ٽھڪ رات جي مستيءَ کي پروان چاڙھين ٿا ۽ مريضن جي لٽيل ڌن کي گود گرم ڪرڻ لاءِ نڇاور ڪن ٿا! فن ۽ تھذيب جي مثالي مورت ساڳ جي ڪاٺيءَ مان جڙيل تاريخي بازار (جنھن جي مستند تايخ اڃان تائين نه ملي سگھي آھي) جيڪا ھن شھر جي سونھن جو اعليٰ اھڃاڻ آھي، جنھن کي دنيا جي ٽيون نمبر شاھي بازار چيو وڃي ٿو اھا به ھڪ ڏينھن پنھنجي شروعاتي حصي وانگر صرف تھذيب جو فن پارو بڻجي تاريخ جي حافظي ۾ محفوظ ٿي ويندي ان عاليشان ساڳ جي ڪاٺيءَ ۾ مکين وانگر بجليءَ جون تارون چنبڙيل آھن ۽ جيڪڏھن انھن تارن جو متبادل نظام نه جڙيو ته تيز جون جي اس ۾ دوڪاندارن ۽ خريدارن جي ڇانورو بڻيل بازار ۾ گرم لُڪ ۽ نٽھڻ ڄر بڻجي خريدارن جي وجود کي ساڙيندي. سومرا خاندان جي نفيس سياست جھڙو طبيعتن نفيس سياستدان ھن بازار کي دان ۾ ڏنل پکن تي به پنھنجو نالو لکرايو ھو ۽ اڄ اھي پکا ھن جي سياست وانگر ھڪ ھنڌ بيھي رھيا آھن ۽ انھن کي ٺھرائڻ لاءِ ماضيءَ جي شاھوڪار ۽ حال جي ھيڻي بڻايل ميونسپل به بجيٽ جي ھٿرادو بحرانن جو شڪار آھي. بحرانن جو شڪار ته شھر جا تاريخي باغ شاھي باغ ۽ گڻيش باغ به آھن جن ۾ ويھڻ لاءِ بئنچ ۽ پيئڻ لاءِ پاڻيءَ جي ٽانڪي به ناھي. باغن کي بھتر بڻائڻ لاءِ ميونسپل رڪارڊ ۾ علاوالدين جي فوج ڀرتي ٿيل آھي ۽ باغن جي حالت حيرت کان گھٽ ناھي، ھن شھر جي تھذيب ۽ ميري ويڌر چبوتڙي جي فن جو شاھي مثال شاھي باغ جي سرسبز کيتيءَ تي سڃائي نسل جي سياسي ڪٽنب جي سياستدان قبضو ڪري کيس مال غنيمت سمجھي ويٺو آھي ۽ ھو ھن شھر جي ٻين سياستدانن وانگر ھن شھر جي سونھن اجاڙڻ ۾ وسان نه پيو گھٽائي ۽ ھي شھر اڄ به خانن ۽ خراسانين جي حملي ھيٺ آھي رڳو صورتون تبديل آھن. باقي ڪردار ۽ ڪم سڀني جا ساڳيا آھن. ڪردار ۽ ڪم انھن واپارين جا به اڃان ناھن بدليا جيڪي ھن شھر جي تھذيب ۽ فن جي اعليٰ نموني تاريخي جاين جي ساڳ جي ڇھتيرن، بالڪونين،، درن، درين ۽ فن سازي جي شھپارن ۽ ڪٽھڙن کي تين وال ڪرائڻ لاءِ جاين جي مالڪن کي پراڻي عمارت ٿيڻ جا ڀو ڏئي يا لالچائي جايون ڊھرائي حسين تھذيب کي مٽيءَ جي ملبي ۾ تبديل ڪن پيا ۽ اھي ڏينھن پري ناھي جڏھن ھن شھر جي تھذيبي رک ۾ عاليشان عمارتون ڳولبيون ۽ حڪومت تاريخي شھر جي تھذيب بچائڻ لاءِ انھن قوتن کي روڪڻ بجاءِ ان جي ابتڙ ھڪڙو اينٽيڪئنيز جھڙو انڌو ادارو کولي پنھنجن ئي پيرن ھيٺان لتاڙيل تھذيب جا پيرا کڻي ڪئمرا لينس ۾ قيد ڪري ڇڏيندي ۽ تھذيب جا نادر نمونا آرٽ پيپر جي پني تي ڇپرائي ڀرسان ويزيٽر بڪ رکي ڇڏيندي ۽ پنھنجي ڪارڪردگي تي قصيدا لکرائي ڪنھن اديب کي ڌنڌي سان لڳرائي ڇڏيندي!..
ڌنڌو ته ھڪ صدي اڳ جوڙيل ان اکين جي اسپتال ھينري ھالينڊ تي به ٿي پيو جنھن کي بچائڻ لاءِ ھن شھر جي سياست ۽ سول سوسائيٽي به حڪومت وانگر اکين کان انڌي بڻيل آھي جنھن کي ھن اسپتال جي روشني نه ٿي کپي جنھن ۾ انساني نور جي وڃايل روشني جي ٻيھر شمعا ٻري ٿي ۽ بيمار سماج جا لاچار ماڻھو وقت کان اڳ وڃايل نور جي ڳولاءِ ۾ اتي ايندا ھئا ۽ پنھنجي روشني کڻي زندگيءَ ۾ وڃايل مسرتن جي ڳولاءِ ۾ گم ٿي ويندا ھئا ۽ اھو قافلو صدي تائين سفر ۾ رھيو پر لالچ ۽ ڪڌائپ ھتان جي سياست کي رنگين مزاج بڻائي ڇڏيو آھي. ۽ اھا پنھنجي رنگينن کي قائم رکڻ لاءِ انسان دوست عمل جي دشمن ٿي پئي آھي ۽ اکين جي اسپتال کي ڊھرائي پاڻ ۾ حصا پتين ۾ ورھائي کنيو آھي، وري به شاباس جو مستحق ھن شھر جي اڪيلي جاڳرتائي تحريڪ جي ان دوست کي آھي جنھن جي اندر ۾ اڃان جوالا مکي ٻري ٿو ته ھن شھر جي تھذيب کي بچائجي ھن شھر جي ماڻھن کي تاريخي ورثي کي بچائڻ لاءِ اڳتي اچڻ لاءِ ھميشه اتساھيندو رھي ٿو ۽ ھو خوف ختم ڪري ھڪ اميد کڻي تھذيب ورثي کي بچائڻ لاءِ ڪورٽ تائين به پھتو آھي ۽ ڪورٽ جي ھلڪي بريڪ ٿرو (اسٽي) سان اڃان ھي تھذيبي ورثو انھن سياسي بگھڙن کان بچيل آھي پر ان ورثي کي اڳي پوءِ ھن شھر جي ماڻھن کي ئي بچائڻو آھي جيڪڏھن ھن شھر جا ماڻھو سنجيده ٿيا ته ھي شھر جو تھذيبي ورثو ۽ انساني ڀلائي جو ادارو پنھنجي صورت قائم رکي سگھندو نه ته ڪنھن انتظامي حڪم ٻوڏ ۾ ھن شھر جي ٻين تھذيبي ورثن وانگر ھي به ٻڏي ويندو......! ٻڏي ته ھن ئي اسپتال جي 8 جريب ھاسٽيل به وئي آھي جنھن کي قبضا مافيا ڊاھي ڪمرشل پلاٽ ۽ دڪان ٺاھي وڪرو ڪري رھي آھي ھن شھر جو عوام اگھور ننڊ ۾ ستل آھي ھتان جي سياست ۽ انتظاميه پئسن ڪمائڻ ۾ پوري آھي. ھتي ايندڙ آفيسر سنڌ جي ٻين شھرن وانگر عوام دوست گھٽ حڪمران وفادار وڌيڪ آھن ۽ حڪمرانن سان وفائون جي ادائگي ھن شھر کي لٽي ڀينگ ڪرڻ ۾ ڪا ڪسر نه ڇڏي اٿن.. وفا ته ھن شھر سان پنھنجن ماڻھن به ناھي ڪئي جن ھن شھر جي شاھي رستن تي عاليشان دڪان ۽ گھر اڏي کيس تنگ ڳلين ۾ تبديل ڪري ڇڏيو آھي ۽ وڌندڙ آزاد شھر ۽ تھذيب ورثن ۽ فن کي تاراج ڪري ڇڏيو آھي بنا ڪنھن منصوبا بندي ۽ منظوري جي ھن شھر جا حسين باغ ڪٽي سونھن ته اجاڙي وئي آھي ويتر بنا گھٽين ۽ نالين جي گھر اڏائي رھندڙ آبادي جي اھنجن ۾ افافو ٿيل آھي ھن شھر جي ھر ڳلي ۾ جيئري تھذيب ۽ فن جي مورتي پوريل آھي ۽ انھن جي ملبي جي مٽي وھندڙ نالي ۾ ملي ميسارجي رھي آھي ۽ شھر واسي اکيون ٻوٽي ھن تاريخي گناھ ۾ شامل آھن ھن شھر جي سڙڻ تي سياستدانن کان پڇاڻو ڪرڻ بجاءِ انھن جي پٺيان خوف ۽ لالچ جون ھنبوڇيون ھڻڻ ۾ پورا آھن..ھن شھر جي تھذيب تڙپي ٿي ۽ فن ماڻھن جي حافظي ۾ قيد ٿي ڪنھن ۾ خطي م قدردانن جي ڳولاءِ ۾ گم ٿي ويو آھي. تھذيب جو تڙپڻ يا ڊھڻ انساني وحشت جي علامت آھي جن قومن يا شھرن جون تھّذيبون تڙپنديون آھن اتي حيرت ۾ وجھندڙ حادثا جنم وٺندا آھن ۽ اتان جا ماڻھو زر ۽ زور آڏو قيدين واري حياتي جئيندا آھن ھي شھر پنھنجي تھذيب ۽ فن جي قدردانن کي خاک جي ملبي مان تلاش پيو ڪري!!.

ڪالم / مضمون

اداس شهر جي لُٽيل تاريخ