مهاتما گوتم ٻُڌ
جو ڪندين سوئي توکي موٽي ملندو
جيڪو پوکيندين اهو ئي لڻندين
جهڙو عمل تهڙو نتيجو.
Every action has equal and opposite reaction
خون پوکي خون ئي لڻڻو پوندو،
گل پوکينداسي ته گل ئي جهولي پوندا.
اهنسا، هرايذاءَ رسائي کان پري، ٽوٽل Non-Violence جي تصوير، ڪرم نه ٺاهيو، اڳرائي نه ڪيو، ڏاڍ، ظلم، زور، زبردستي ۽ قهر نه ڪيو. ڪيس ڪندؤ ته ڪيس سهڻا پوندا!
خبردار – هوشيار ۽ سمجھدار!
اصل نالو شهزادو سدارٿ، ڪپل وستو جي راجا جي گهر (563 BC) ڌاري لُمبني جا هينئر نيپال ۾ آهي، گوتم خاندان قبيلي ۾ پيدا ٿيو، نسل ساڪيا ۽ سندس راڄڌاني ڪپل وستو اتر اوڀر هندستان ۾ آهي. سورنهن سالن جي عمر ۾ پنهنجي همعمر سوٽ سان شادي ڪيائين، کيس هر ڏک مرض ۽ بد صورتيءَ کان پري رکي، جنت جي ماحول ۾ حسن ۽ فرحتي پسگردائي م رکيو ويو هو، آخر ٻاهر نڪرڻ تي هن دنيا جي بدصورتي، بدحالي، ظلم، بيماري، ٻڍاپي ۽ موت کي ڏسي ڏاڍو ڏکيو ٿيو. ماڻهن جي گهڻائي، تڪليف، مرض، ظلم ۽ گهرج جو شڪار ڏٺائين، جي دولتمند هئا اهي به سکيا نه هئا، اهي انتشار ۽ ناخوشيءَ جو بَکُ هئا. سڀني کي بيماري ۽ موت وڪوڙيون بيٺو هو!!..
دنيا جي هر خوشي عارضي ۽ اڌوري هئي، جا جلدي ختم ٿي ماڻهوءَ کي اڪيلائي، اداسي، بيماري ۽ موت جي حوالي ڪيو ڇڏي ته سڄي مخلوق کي هن تپاسي چيو.
سروم دُکم دُکم
هن دک، درد، مرض،۽ موت جي نگري ۾ ڪو به سکي ناهي. سڀ ڏک ۽ ڏک ۾ آهن، پهرين پٽ جي پيدائش بعد ئي، هو سڀ سُک تياڳ ڪري سچ جي ڳولا ۾ نڪري پيو. راجائي عيش عشرت ڇڏي هڪ پينو ٿي، گيڙو اوڍي نڪري پيو ۽ ڪيترن گيانين ۽ درسن ڏيندڙ سان مليو، ڳالهه ٻولهه ڪئي پر ڪنهن مان به متاثر نه ٿيو. هن محسوس ڪيو ته، سڀ جو ترڪ ڪري سنياس وٺڻ ضروري آهي ته سچ کي پائي سگهجي ۽ هن ائين ڪيو، گهڻا تسيا، بک ۽ روزن رکڻ بعد هن محسوس ڪيو ته تن کي تڪليف ڏئي ڪجھ حاصل نٿو ٿي سگهي ته پوءِ عام ماڻهو وانگر کائڻ پيئڻ شروع ڪيائين ۽ سنياس ڇڏي ڏنائين. چپ ۾ ڌيان لڳائي، غور فڪر سان پپل جي وڻ هيٺان ماٺ ۾ رهيو ته سڀ پن ڇڻي اچي سندس جھوليءَ ۾ پيا، سڄي رات گيان ڌيان ۾ رهيو ۽ صبح جو سهي ڪيائين ته مون اهو سچ پائي ورتو آهي ۽ هو ٻُڌ معنيٰ روشني يا نور سان منور ٿي ويو آهي Enlightened One هن وقت سندس عمر 35 سال هئي. هن سڄي اُتر هندستان جو سير ڪيو، نئين سچ جي تبليغ ڪندو رهيو ۽ جو پاڻ ڌرم بدلائي ٻوڌي ٿيڻ پيو چاهي تنهن کي قبول ڪندو ويو ۽
(483 BC) ۾ جڏهن انتقال ڪيائين ته هزارين پوئلڳ سوگوار سندس مَتي تي هلندڙ هئا، هن ڪجھ به لکت ۾ ڪو نه ڇڏيو سندس ڳالهيون ياد ڪري سندس پوئلڳن ڪتاب لکيا، سندس سکيا جا خاص 4 ساڌن ڳڻيا ويا جي اخلاقي ۽ ثقافتي لحاظ کان متاثر ڪن ٿا.
1. انساني حياتي ڏک جو تاچي پيٽو آهي.
2. ماڻهوءَ جو غرض ۽ خواهش ان جو اصل ڪارڻ آهي.
3. ان انفرادي غرض ۽ خواهش کي ختم ڪري سگهجي ٿو، ان ترشنا، منشا جا من ۾ اٽڪي پئي ٿي کي ترڪ ڪري ‘نرواڻ’ ڇوٽڪارو وٺي سگهبو.
4. هي نرواڻ جي حالت، جنهن ۾ خود غرضي ۽ خواهش ختم ٿئي (ختم نه ٿيندڙ ترشنا) جا 8 اصول آهن جي هيٺيان آهن.
1) صحيح سوچ، صاف خيال
2) صحيح ڳالهائڻ، مٺي زبان
3) صحيح عمل يا ڪم، ڪرم
4) حلال روزي – ايمانداري جي ڪمائي
5) سچو عمل – ڪوڙ کان انڪار
6) صحيح سنگت–ويچار ۽ خيال مثبت
7) سچي رهڻي ڪهڻي– سادگي
8) ڌيان يا مراقبو – سچ سان ملڻ، معرفت
اهنسا، ڪنهن کي به نه مارڻ، امن پيار ۽ سڀ جو ڀلو، بنا ڪنهن به فرق جي ماڻهوءَ جو مانُ ۽ سنڀال جيئري پکي پکڻ ۽ جاندار جي ، ان سوچ لکين ماڻهن ۾ ٻڌازم پکيڙيو، سريلنڪا، برما، (ملائيا) انڊونيشيا، تبت، افغانستان، چائينا، ڪوريا ۽ جاپان ۽ هر خطي کي متاثر ڪيائين ۽ دنيا جو وڏو مذهب ٺهي پيو. ٻي سان ائين نه ڪيو جو جيڪر ڪوئي توهان سان ڪري ته ڏک ٿئي.
ته فلسفو اهو ٿيو ته جيئڻ لاءِ هزار خواهشون ڪرڻيون آهن ته خواهش ڪجي پر خواهش کي ترشنا ٿيڻ نه ڏجي، ماڻهو عام زندگي جيئي معنيٰ گهر ٻار، ڌنڌو نوڪري ۽ ڪاروبار هلائي، دل ۾ جي خواهشون پيدا ٿينديون رهن ته ڪنهن کي به ترشنا جهڙي مجبوري نه ٺاهي جو اُڃ ان سواءِ لهي ئي نه ۽ پوءِ مايوس، اداس ٿي ناراض رهي، پاڻ کان خفا، اصل ڊپريشن ۾آڻي! ڪرم ڪندي جو اڪرم جو فلسفو آهي، گيتا انکي ڏاڍي زبردست نموني نڀايو آهي ته ڪرم ڪندي اَڪرم ٿيو. وڏا ڪم ڪيو پر نشڪام معنيٰ انجي ڦل جي چاهنا سان چنبڙي نه پئو، جيئن چئبو آهي نيڪي ڪر اور دريا ۾ ڊال، ته اهو ڪم يا ڪرم تو کي ٻڌندو نه، تون سدا آزاد ۽ ڇٽل رهندين، تنهنجي ڪنهن سان به ڪيل نيڪي توکي ياد نه هجي، ته نشڪام آ!!..
اسان ته مهڻا ڏئي ماري ڇڏيندا آهيون، تعنا ڏئي، جٺ ڪري، جڳ ۾ ڍنڍورو ڏينداسي، ته دک ته پنهنجي هٿين کڻي ورتوسي، ڪنهن مان به ڪا اميد رکڻ، ڏک وٺڻ جي برابر آهي. پاڻ ٻي جي اميد تي هر طرح پورا اچون ته ڪم ڪري وساري ڇڏيون، مون ان اميد کي جا، ٻي مان رکون ٿا ۽ روئون ٿا، پنهنجي انگريزي شاعري ۾ چيو.
No Hope; No Tears
ته اها خواهش، اها اميد ئي ڏک جو ڪارڻ آهي، ڇڏ ته ڇٽين، سڀ هن لاءِ ڪر ۽ هن ۾ مگن رهه، ماڻهن ۾ نه، بس هن هڪ ۾! ماحول ۽ ماڻهن لاءِ پريشان نه ٿيو، جو ٻئي بي اختيار آهن جي توهان ڪو رد عمل نه ڪيو ته ڪوئي ڪجھ نٿو ڪري سگهي. توهان کي ڪو ڪونه ٿو ٻڌي سواءِ توهان جي خيالات جي، توهان کي ڪو محدود به نٿو ڪري سگهي سواءِ توهان جي ڊپ جي، ۽ توهانتي ڪو به قبضو نٿو ڪري سگهي سواءِ توهان جي قبوليت جي؛ سڀ ڪجھ ته توهان جي اندر آهي؛ اختيار ۾ آهي.