سچل سچ سمورو
بزرگ شيخ مشائخ يارو، نا محروم ٿياسي
نڪي قاضي نڪي ملان، معلم پير بڻياسي
نڪي ٺاهه ٺڳيءَ جا ٺاهي، رنگ رساءِ رکياسي
سچا ٻاجھون عشق الله جي، ڪوئي هنر نه سکياسي.
.....ته هي سمورو سچ سرل لفظن ۾ چيل ته اڄ جي ٺڳيءَ جي ٺاهن کي سمجھون ۽ ظاهري رنگ رساءِ کي صحيح ڪري سچ ۽ حق کي سڃاڻي ان جي عشق ۾ گرفتار ٿياسي ته سڄي مخلوق پنهنجو ئي ديدار ٿي، دلبر کي هرجاءِ پئي ڀاسندي چيائون “جيڏانهن ڪيان پرک، تيڏنهن صاحب سامهون”.... ته خلق خدا جي خدمت جو شعار، پکي پکڻ ۽ وڻ ٽڻ سان پيار جي تنوار جا غريبي، ايثار، بخشش ۽ معاف ڪرڻ پئي سيکاري.
پر سچ کي فقط اهي سالڪ صحيح ڪري سگهن ٿا. جن خودي کائي فنا کاڌي، وجود کي نابود ۾ وڃائي بود پاتائون. “جيلانهن ٿيا نابود تيلانهن گڏيا بود کي” سچل سائينءَ جي فارسي لفظن ۾:
جزگم شدن شتو آشکار
آن صوفي باصفاءَ نباشد.
جنهن کي نانڪ يوسف سؤلوڪري سڻايو:
گم هوڪي ويک نظارا آپ سارا، محبوب ڪي صورت ۾
اهو ئي حاصل آهي، حق آهي ۽ تصوف آهي، باقي سڀ ڳالهيون پنڌ اجايا آهن:
سچل ڳالهه عشق دي سچي، ٻيا سڀ پنڌ اجايا
ته اهو عشق جي منزل تي آهي..... نه ڪتابي علم وٺڻ سان يا ڳالهيون ڪرڻ ٻڌڻ سان.
گرونانڪ صاحب چيو: “گلي جوگ نه هوئي ايڪ درشت ڪرسم ڪر جاڻي جوگي ڪهيئي سوئي”...... ته ڳالهين سان رب جو حاصل (جوگ) نه ٿيندو. جيسين هر هنڌ اهو نظر نه اچي. بيو ڪو نه، بنهه نه، سچل سائين اهو سچ ايئن ٿو سَلي:
پاڻ پنهنجو پاڻهي صورت منجھ سڃاڻ
الله الله چو چوين پاڻ ئي الله ڄاڻ
تون ئي ٻڌندڙ تون ئي ڏسندڙ شاهد آ قرآن
ناهي شڪ گمان سچو سائين هيڪڙو.
پر بنا سمجھ، آتم گيان جي اهو ڪفر ٿو لڳي. جنهن فتويٰ تي منصور، سرمد، مخدوم بلاول، شمس تبريز وغيره کي ماريو ويو. سواءِ پاڻ پر تزڪيه نفس سواءِ اها سمجهه ڪٿي ۽ همه است، انا الحق، من خدا، سبحاني مااعظم شاني جا فقرا ڪٿان سمجھ ۾ ايندا. اهو تصوف اسلام کان گهڻو اڳ شروع ٿيو. حضرت موسيٰ جي “يا موسيٰ قي” ۽ حضرت عيسيٰ جو عالم سان عشق جو “هڪ ڳل تي چماٽ هڻڻ واري کي ٻيو ڳل ڏيو.” ڇا ٿو سيکاري، ۽ پنج هزار اول ڏنل ويد چون “تتومسي” (اهو تون آهين) ۽ آشڪار ٿي چيائين “اهم برهم اسمي” معنيٰ ٿي “همه اوست، تت توم اسي”.... ۽ سچل سائينءَ ان سچ کي ورجايو:
آهيان مان اسرار اديون، مونگي ڪير ٿيون ڀانئيو.
نوري ناري ناهيان آهيان رب جبار
مرشد ٻانهو نه چيو، سچل تون سردار.
معنيٰ ته آهين خود خدا، ٻيائي توکي ٻيو ڪيو. جو پاڻ سڃاڻ جي عمل مان گذرندي ڏٺائون، ته مان ڪير آهيان، ڪجھ نه، منهنجي ظاهر باطن ۾ ته پاڻ حق ئي موجود آهي، مان ته آهيان ئي نه، نه، بنهه نه، ديوان آشڪار ۾ هيئن آشڪار ڪن ٿا:
چيستم من نيستم، پنهان عيان باشد خدا
غرق در در ياري حيرت ما وشمائي ميڪنم.
ترجمو: ڇا آهيان، مان ڪجھ نه آهيان، ظاهر باطن خدا آهي. حيرت جي درگاهه ۾ غرق آهيان، توهان ۽ اسان ويٺو ڪيان، ڪيڏي نظر صاف آ، اندر آئينو ڪيل...... هي آهي ڪثرت وحدت ڪل. يا “ع” ۽ “غ” جو نڪتو گم ڪرڻ وارو عمل.
سائي صورت عين ڪي، سائي صورت غين
سمن نقطا دور ڪر تو، وه عين ڪي عين.
صوفي آغا گل حسن پنهنجي تحقيقي ڪتاب ۾ لکن ٿا ته، “همه اوست ۾ وري گرونانڪ صاحب جو خيال حد کان اونهو ويل ٿو ڏسجي. هن بزرگ هستيءَ وري ان جي ضد (مقالبه) واري چيز جي تاثير کي ٻيو نه بلڪ اهو ساڳيو ڪري سڏيو آهي، جنهن ۾ مايا جي خود هستي مٽيو حق ٿي ٿئي.” چيائين “آپ ست، ڪيا سڀ ست.” پاڻ به ست (حق) آهي ۽ جو ڪجھ هن ڪيو آهي سو به سچ حق آهي؛ يعني جيڪڏهن اوهان کي يقين آهي ته هو ست آهي ته هن جو ڪم به ست (سچ) آهي نه ڪوڙ.... انهيءَ منزل تي مايا به ڪوڙي ثابت ٿي نه ٿي سگهي، يعني ڪوڙ آهي ئي ڪونه، جو ڪجھ آهي سو سچ آهي. ستنام، حق موجود، همه اوست”.
سچي تيري کنڊ سچي برهمنڊ، سچي تيري لوءَ، سچي آڪار
سچي تيري صفت سچي صلاح، سچي تيري قدرت سچي پاتشاهه.
ته مقصد آهي خودشناسيءَ جو هنن صوفن سبق پئي پڪو ڪرايو آهي. “ڪير آهين ۽ ڪنهن کي ٿو ڳولين، پنهنجو پاڻ سڃاڻ” ته ڀرم ۽ ڪوڙ جا ڪوٽ ڪري پوندا. “راجھا رانجھا ڪردي مين آپي رانجھا هوئي”...... اِهو سچ سچل سائينءَ تمام چٽو چيو آهي، ڪمال چٽو ۽ قرآني آيتن سان مثبت ڪري سمجھايو آهي. هي حديث ٻڌو، سائينءَ جي سٽن ۾:
تون ئي مالڪ ملڪ جو پنهنجو ڀانءِ مَ پاڻ
لاخير في عبدي اهو اٿي اُهڃاڻ
صورت منجھ سڃاڻ، پاڻ پنهنجو پاڻهي.
ته علم اليقين، عين اليقين کان سچو سائين، حق اليقين جي منزل ڏي ٿو وٺي هلي. سندس بيتن جي صحيح سمجھ نه هجڻ ڪري اسين گمراهه پيا ٿيون. جيئن وڏي ۾ وڏي سٽ جا گمراهه ٿي ڪري سا هت سمجھڻ جي ڪوشش ڪريون ٿا، ته جيئن سمورو سچل جو سچ صحيح ٿئي. “لاخير في عبدي” حديث شريف جو مطلب آهي ته “ٻانهي مان خير ڪونهي” ته ڇا ڪجي؟. “تخلقو باخلاق الله” (عادتون وٺو، عادتون الله جون) ...... ته وٺو ڪيئن؟ هي علم اليقين کڻي، عين اليقين لاءِ پنهنجي شهه رڳ کان ويجھو ويٺل مولا سان مِلو، ان کي ايئن چئجي ٿو ته سچ، حق سڃاڻڻ جو اڪيلو ۽ بين الاقوامي رستو آهي پنهنجي اندر وڃڻ. هر هڪ مرد عورت لاءِ نه دين ڌرم جو جهڳڙو، نه فقهي پنٿ جو پٽڪو ۽ نه قوم زبان جو ذيان. ته اهي انڀو اچڻ ئي حق اليقين آهي ۽ پوءِ ئي چئبو حق موجود. جنهن لاءِ ارشاد آهي، “ليس في الدارين الاهو” (جهانن ۾ سواءِ “هو” جي ٻيو ڪونهي)...... جنهن کي صوفي سڏن “لاموجود الالله”. پر پڙهڻ سان نه، ٻڌڻ سمجھڻ سان به نه، ته ڪرڻ سان، فقط ڪرڻ سان، ها خود ڪرڻ سان.
سچل سائينءَ جي سموري سچ کي صحيح ڪرڻ لاءِ اڄ سندس بارگاهه ۾ اهو تجربو رکان ٿو، جو هر هڪ اهو انڀو خود ڪري، سچل سائينءَ جي سچ کي پاڻ پروڙي سگهي..... نه ته سالن کان پيا اچون، نچون، کائون پڙهون ۽ ٻڌون! هي ته من جي موج آهي، روح جو رَجڻ، ڍءُ ڪرڻ ته رهجي ويو، تڏهن ته اٻاڻڪا اڌورا ۽ اڻاسا ٿا لڳون پاڻ کي. تا اهو عمل آهي مراقبو، سماڌي يا Transcen dental Meditation......علم سڄو توهان جي روح جي رمز آهي، جو ڪتابن جي ڪوڙ مان نٿو ملي سگهي. ڪتابن جا ڏسيل راز تيسين سمجھ ۾ نه ايندا، جيسين اسان اتي پهچي اهڙو انڀو به ڪيون. ڪتاب اهڙو ڏس ڏين ٿا، ان لاءِ اتساهه پيدا ڪن ٿا، شعور کي جاڳائي مراقبي ڪرڻ لاءِ جيئري مرڻ لاءِ تيار ڪن ٿا، “موتو قبل الانت موتو.” (مرڻا اڳي جي مئاسي مري ٿيا نه مات، هونداسي حيات جيئڻا اڳي جي جيئا)..... ته مرڻ کان اول مرڻ ۽ جيئڻ کان اول جيئڻ ڇا آهي، يا “سِکُ رمز وجود وڃائڻ دي، نهين حاجت پڙهڻ پڙهاوڻا دي”...... ته ها هي پڙهڻ ۽ پڙهائڻ جي حاجت هتي ناهي، وجود ڪيئن وڃائجي؟ ۽ اهڙا اڪيچار گفتا ۽ گيان، عرفان، فقط اندر جي Supreme Consciousness جاڳائڻ سان ممڪن آهي.
پهريون ڏاڪو آهي پنهنجو پاڻ کي سمورن سچاين سان رب جي رضا اڳيان پيش ڪرڻ، بنا ڪنهن شرط ۽ هون ها جي....... اسلام جي معنيٰ آهي رضا اڳيان پنهنجا سڀ مطالبا ڦٽي ڪرڻ Surrender completely to the will of God unconditionally ان کي ويد چون، شرڻاگتي، شرڻ پوڻ پنهنجو من، خودي، انا، هومئي کي رب اڳيان ختم ڪرڻ.
ٻيو ڏاڪو آهي اهڙي سوچ پيدا ڪرڻ پهرئين ۾ سمجھوسين ته مطلب آهي رضا ۾ راضي رهڻ ۽ ٻئين ۾ اهڙي سوچ پوري طرح اختيار ڪرڻ ...... پر سوچ سان نه ٿيندو...... ته ٽيون ڏاڪو آهي وجود جي سچائي کڻي هن سوچڻ جي حدن کي پار ڪري پنهنجي اندر جي الوهيت سان ملڻ، وجود جي وقت ۽ خلا جي رنڊڪن کي اُڪري وڃڻ، جتي بس لفظ الاهي رضا جو آنند آهي...... ان ۾ هڪ ٿيڻ کي وجود وڃائڻ چئبو. اهڙي تڪميل کي گرونانڪ صاحب چيو “شيد مره ڦر جيوه سدي، تان ڦر مرڻ نه هوئي” يا “سي مري ٿيا نه مات”...... جي رمز سمجھڻ ۾ ايندي اهوعمل صرف ۽ صرف مراقبي ڪرڻ سان ممڪن آهي، مراقبي ڪرڻ سان، ٻڌڻ، ٻڌائڻ ۽ سمجھڻ سمجھائڻ سان نه، بنهه نه.
يهه ڪرني ڪا ڀيد هئه، نهين ٻُڌي بيچار
ڪٿني تج، ڪرني ڪرهه، تان ڪڇ پاوه سار.
(ڪبير)
بيکم بات اگم ڪي، ڪهڻ سڻڻ ڪي نانهه
جو ڪهي سو جاني نهين، جو جاني سو ڪهي نانهه.
(بيکم)
ته هي چپ جو پنڌ آهي، چئي ٻڌائي نه سگهبو، ڪري مزو ماڻي سگهبو، ته مراقبي سکڻ جا اڄ سينٽر کلي ويا آهن. آمريڪا ۾ ته پوري يونيورسٽي آهي “MuM” ۽ سڀني سڌريل ملڪن جي اسڪول سليبس ۾ شامل آهي “Transcendental Meditation” (ٽرانسيڊينشيل ميڊيٽيشن)....... هي الاهي آواز سان پنهنجي اندر ۾ هم ڪلام ٿيڻ جو هنر آهي. اهو ئي يوگن، سامن، صوفين ۽ سنتن جو مرڪ، مشق ۽ عظمت آهي. ان سان “توحيد” سمجھ ۾ ايندي. جا سموري تخليق کي هڪ ڪري ۽ ڪثرت ۾ وحدت ڏسڻ ڏيکاري ٿي، سراپا پيار، ٻاجھ ۽ ڏيڻ ڏيکاري ٿي، دنيا کان بيپرواهه ٿي، انسان جي ايڪتا ۽ بي غرض خدمت ۽ سچو پيار سيکاري ٿي. جنهن جي اڄ جي وڳوڙ، ويڇي، وير ۽ وروڌ ۾ ورتل ساڙيلي دنيا کي سخت ضرورت آهي. پوءِ ئي سچي معنيٰ ۾ شاهه، سچل ۽ ساميءَ جي شاعري سمجھ ۾ ايندي. پوڊائو، نامڪمل ۽ نامطمئن اڻاسو جيءُ، آسودو ۽ سُکي ٿي پوندو. ٻڌون آپي رانجھا هوئي؟؟
ذات صفات هڪائي آهي، ڀول نه وجھين ڀولي
سوئي اندر سوئي ٻاهر، سوئي تنهنجي چولي
تو ۾، مون ۾، هن ۾ هرجا، سچ سچو ٿو ٻولي.
بيشڪ سچو سچ ٿو چئي، پر اسان ڪيئن مڃون؟ جيسين پاڻ نه ڏسون ۽ اهو ڏسڻ جو عمل شروع ڪيون. مراقبو، سماڌي يا TM (ٽرانسيڊينشيل ميڊيٽيشن) بيشڪ اهو سچ صحيح ڪري سگهون ٿا. روز 20 منٽ صبح، 20 منٽ شام، پرسڪون ڪنڊ ۾ ويهي مراقبي جي شروعات ڪيون. ڪيستائين؟ هڪ هندي دوهي ۾ چيل آهي “تين برس ڪي اڀياس سي برهم روپ هو جات”...... “برهم روپ” معنيٰ خود خدا يا انا الحق/همه اوست. هي رڳو نعرو ناهي پر حقيقت آهي جهڙي Applied Science ڪيو ۽ پوءِ مڃيو.
آءُ سالڪ ڪر صحيح هن طلسمات کي
ڀڃ دوئي تا ڪل پوي ئي، دور ڪر درجات کي.
هيءَ ماڻهن جي درجا بندي دور ڪري، مرد عورت نه، ٻانهو مالڪ نه، هندو مومن نه، بس هن دوئي کي ڀڃ ته هِڪَ جي ڪل پوئي. “هنڊائج هنيئين سان الف سندي اوڙ، ته ڪتابن جي ڪوڙ منجھان تو معلوم ٿئي.” اهو مراقبو آهي، پنهنجي جيءَ (Conscienceness) ۾ وڃڻ، وجود کي جاڳائڻ ۽ اندر جي الوهيت ۾ گم ٿيڻ...... ته آواز ايندو “سَچُو آ سبحان پر آدمين لکي آدمي”...... ته ان اسرار تي سبتو ڪري سمجھڻ لاءِ سچل سائينءَ جو هڪ بيت آڇيان ٿو. غور جي گذارش آهي:
پاڻان پاڻ ڪيوسي بيشڪ، هر صورت سيلاني
سڀ ڪا صورت منجھي آهي، آهيان لامَڪاني
ڪور نڪو اسلام رهيو، آءِ لٿي هيءَ حيراني
سچل نام گم ٿيو باقي، رهيو سر سبحاني.
نوٽ: بيتن جو ورجاءُ، يادگيري ۽ سمجهه وڌائڻ لاءِ آهي، تڪليف لاءِ معذرت.