9. زال جي نوڪري
”ڪا ضرورت ناهي سمهڻ جي. تنهنجي لاءِ اهائي سزا آهي ته جيئن ٻاهر ويٺي هئينءَ لکڻ لاءِ ائين ويٺي هُج“! سندس مڙس بدستور ڪاوڙيل هئو.
”پر مون ڪجهه غلط ته نه پئي لکيو. بس ائين ئي ننڊ نه پئي آئي.“ هوءَ ڊڄندي ڊڄندي نيٺ ڪُڇي.
”ها هاڻي تون مونکي صحيح ۽ غلط ٻڌائيندينءَ ۽ ها ننڊ ڇو نه پئي آيهءِ؟ ان جو مطلب ته سڄو ڏينهن ٿي ننڊون ڪرين نه؟ مٿان وري ڪوڙ ته ٻار سمهڻ نه ٿا ڏين ۽ رات جو وري اسان جي ننڊ ڦٽائين.“
ٻار ته واقعي سمهڻ نه ڏيندا آهن پر هينئر الائي ڇو ننڊ ڦٽي وئي. ذهن ۾ ڪجهه مونجهارا هئا سو سوچيوهيم ته ڪجهه لکي وٺان ”هاسائين مونجهارا، وڏا مونجهارا، تون ته وڏي دانشور آهين، جو تو وٽ مونجهارا آهن. محترمه اهي مونجهارا توکي مون ڪو نه ڏنا آهن پاڻ سان کنيو آئي آهين. ڪنهن صلاح ڏنئي ته ادب پڙهه! اڙي جي پڙهيه به کڻي ته ڊاڪٽرياڻي ٿئين ها گهٽ ۾ گهٽ نوڪري ته چڱي ڪرين ها نه.“
”نوڪري ته تون پاڻ نه ٿو ڪرڻ ڏين. ماڻهن کي چوين ته مونکي زال جي ڪمائي نه ٿي کپي، عورت کي گهر ۾ هئڻ کپي، ان ڪري ته مون پڪي نوڪري ڇڏي ڏني.“
”ها تو ڇڏي ڏني جڏهن مائٽن کي ڀرڻو هُيئه ته نوڪري ڪيئه پئي. بهاني سان منهنجي اوٽ وٺي تون نوڪري ڇڏي ڏني. توکي اها پرواهه ٿوروئي آهي ته مڙس ڪيتري محنت ٿو ڪري ته ان جي ڀرجهلو ٿيان. باقي منهنجي چوڻ تي تو نوڪري ڇڏي آهي.“
پاڻ چيئه پئي ته اتي پراون مردن سان ڳالهائڻو ٿو پوي اهو مونکي پسند نه آهي.“ ”ان جو مطلب ته پراون مردن سان ڳالهائين ته نوڪري ڪرين نه ته نه.“
سوڍل، تون ڇو ٿو ايتريون بدگمانيون ڪرين. ڏس مان ته توکي اڻ ڏٺو قبوليو هئو. پوءِ تون ڇو ٿو اهڙيون ڳالهيون ڪرين. باقي رهيو سوال مردن سان ڳالهائڻ جو ته اها ته نوڪريءَ ۾ ڪٿي نه ڪٿي ضرورت پوي ئي ٿي. يا ائين ٿئي جو مان رڳو ڊيوٽي تي وڃان ۽ ٻيا معاملا تون پاڻ نبير يا مون سان گڏجي هلندو ڪر، ته پوءِ مان ٻيهر کڻي ڊيوٽيءَ تي وڃڻ شروع ڪريان!
ڏس سورٺ ڪن کولي ٻڌي ڇڏ. گهڻو بليڪ ميل ڪرڻ جي ضرورت نه آهي. مون کي جيڪڏهن تو اڻ ڏٺو قبوليو ته مان هئس ته قبولجڻ جهڙو نه! مون کي قبولي تو ڪو وڏو ٿورو ته نه ڪيو آهي؟ ۽ تون وري ڪير ٿيندي آهين مون مان وِڏ ڪڍڻ واري ۽ مان توسان گڏ ڇو هلان؟ جيئن ماڻهو مونکي طعنا ڏين ته فلاڻي جي زال نوڪري ٿي ڪري. توکي پاڻ کي سوچڻ گهرجي ته مڙس جي ڪاروبار ۾ هيٺ مٿانهين آهي ۽ توکي ڪنهن عورتن واري هنڌ تي نوڪري ڪرڻ گهرجي. اسڪول ۾ به ته ڪري سگهين ٿي.
ها ته ائين چئه نه. جيڪڏهن تون چاهين ٿو ته مان ضرور ائين ڪنديس ائين منهنجو لکڻ پڙهڻ جو شوق به پورو ٿيندو.
شوق، سائين وڏا شوق ڪر ڀلي پنهنجا شوق پورا ڪر! تون مردن جي خلاف لک ۽ ماڻهو مونکي ٿڪون هڻن. چون ته غيرت ئي نه ٿي اچئي جو، جوڻهين تو خلاف لکي ٿي ۽ تون اهو پڙهين ٿو. منهنجي عزت ته توکي پياري آهي ئي ڪا نه!
ڇو نه آهي پياري. منهنجي لکڻ سان ڇو ٿا ماڻهو توکي ٽوڪين! ڄٽ آهن سمجهن نه ٿا ته مان هڪ عام عورت جي مسئلن تي ٿي ڪجهه لکڻ چاهيان. ان ۾ عزت بي عزتي وري ڪهڙي ڳالهه آهي. هو ڪو اسان کي ان ٿا پهچائين ڇا جو انهن جي پرواهه ڪريون؟
ها سائين. ان ته توکي اخبار وارا ٿا پهچائين، جن کي منهنجي خلاف مضمون لکي موڪلين ٿي ۽ منهنجا دوست خراب آهن. چڱيون تنهنجون سهيليون آهن، جن تنهنجو مٿو خراب ڪيو آهي. وڏيون آيون آهن ادبي گڏجاڻيون ڪرڻ واريون. شاديءَ کانپوءِ عورت جي جاءِ مرد جي پيرن ۾ آهي، اهي لکڻ ٻکڻ وارا ڀوت دماغ مان ڪڍي ڇڏ! عورت جا هٿ قلم کڻڻ لاءِ نه بلڪه ٻارن جي صفائي ۽ مڙس جي خدمت ڪرڻ لاءِ آهن.” سوڍل جو انداز هاڻي مارڻ وارو پئي لڳو. هميشه وانگر ائين ٿئي ها، جو هاڻي سورٺ جي ڪڇڻ تي ضرور سوڍل جو هٿ حرڪت ۾ اچي وڃي ها. اڇا؟؟ تنهنجون ڳالهيون جاءِ تي سوڍل“، سورٺ فيصلائتي انداز ۾ مار موچڙي جي پرواهه کان بغير پنهنجي ڳالهه شروع ڪئي. ڄڻ هوءَ هر تشدد سهڻ لاءِ تيار هجي.
”اڄ تائين جيڪي ٿيو سو ٿيو. مون تنهنجي هر ڳالهه برداشت ڪئي. توکي منهنجي پڙهائيءَ تي بجاءِ رنج ٿيڻ جي خوشي هئڻ کپي! اهو ته مون پڙهيل ڳڙهيل عورت جو ظرف آهي جو مون مائٽن جي مرضي مڃيندي توجهڙي اڻ پڙهيل کي اڻ ڏٺو قبوليو. ان جي باوجود تنهنجو هر حڪم مڃڻ پنهنجو فرض سمجهيم. تنهنجي خدمت ڪرڻ، گهر سنڀالڻ ۽ ٻار پالڻ کي نوڪريءَ تي فوقيت ڏئي تنهنجي چوڻ تي نوڪري ڇڏيم پر تو لڳي ٿو ته مڃتا واري مٽي ڏٺي ئي ناهي؟ تون هڪ ڪامپليڪس جو ماريل مرد آهين. توکي اها احساس ڪمتري آهي ته تون گهٽ پڙهيل بلڪه جهڙو پڙهيو آهين ته سمجهجي اڻ پڙهيل ۽ مان هڪ پڙهيل ڳڙهيل آهيان ۽ توکي هروڀرو اها خوش فهمي آهي ته تون ڪو اڻ ڏٺو قبولڻ جهڙو هئين! هروڀرو خوش ٿيڻ بدران توکي اهو سمجهڻ گهرجي ته جيئن ته اسين زندگيءَ جا ساٿي آهيون ۽ تو پنهنجيءَ زندگيءَ لاءِ هڪ سلجهيل ۽ پڙهيل لکيل ساٿيءَ کي انڪري چونڊيو آهي ته جيئن جنهن شئي جي تو وٽ ڪمي آهي اها تنهنجي جيون ساٿيءَ وسيلي پوري ٿي سگهي ۽ جيئن اسان جا ٻار جيڪڏهن پڙهيل لکيل پيءُ نه وٺي سگهيا ته ماءُ وسيلي اها ڪمي پوري ڪن. جيئن تون پنهنجن دوستن ۽ مٽن مائٽن ۾ فخر سان اهو چئي سگهين ته تنهنجي گهرواري رڳو رڌڻو سنڀاليندڙ نه آهي. هوءَ رڳو مهمانن لاءِ چانهه ٺاهڻ واري نه آهي. بلڪه هوءَ زندگيءَ جي هر قدم تي مڙس جي ساٿياڻي بڻجي هلڻ واري آهي ۽ ان جي ساٿ جو ثبوت ان جو نوڪري ڪرڻ آهي. اهو دنيا جو دستور آهي ته ڪير ڪنهن کان خوش ناهي هوندو. رهي ڳالهه ماڻهن جي سو سائي کي ڪير سهي ڪو نه ۽ بکئي کي ڪير ڏئي ڪونه. چوڻي سياڻن سچ چئي آهي.“
سورٺ انتهائي جذباتي ٿي وئي، سوڍل لاءِ سندس هيءُ روپ نئون هئو. هن ته ڪڏهن مڙس اڳيان اکيون مٿي ڪري نه ڳالهايو هئو. اڄ ڪيئن پئي ڳالهائي؟ هو بت بڻيو رڳو کيس ٻڌي رهيو هئو. ”۽ ها ٻڌ، اخبارن يا رسالن وارا اٽو نه شعور ٿا گهر گهر پهچائين. جيڪو به اٽي جيترو ضروري آهي. اٽو پيٽ جي غذا آهي، شعور ذهن جي. جيڪو تو جهڙن مردن لاءِ تمام ضروري آهي ۽ اسين جيڪڏهن گڏجاڻيون ڪريون ٿيون ته اهو ان لاءِ ته جيئن غريب، بي سهارين ۽ بي پهچ عورتن جي مدد ڪري سگهون. مون اڄ تائين ڪنهن کي به پنهنجي ذهني ۽ جسماني تشدد بابت نه ٻڌايو آهي پر جيڪڏهن مان اها ڳالهه ڪريان ته اهو تون به ذهن نشين ڪري ڇڏ ته اڄ عورت هيڻي نه آهي. عورتن جي عدالت ۾ هڪ دفعو ڪيس هليو وڃي ته پوءِ تو جهڙا مرد پيا وڪيلن سان منهن ڏيندا. پر جيئن ته مان چاهيان ٿي ته اسان ٻن ماڻهن جي مسئلن جي وچ ۾ ٽيون ڪو به نه پوي ان ڪري مان پنهنجا سور قلم ڪاغذ سان سلي چپ ڪري ويهي رهان ٿي ۽ جيڪڏهن تون مونکان اهو سهارو به کسڻ چاهين ٿو ته پوءِ مونکي مجبورن پنهنجي همدرد عورتن کي سهارو بڻائڻو پوندو. ان ڪري اسان لاءِ بهتر اهوئي آهي ته هڪٻئي جا مسئلا ٻڌون ۽ هڪٻئي جي ساٿ سان انهن جا حل ڳولهيون. جيئن ته تنهنجو ڪاروبار لاهن چاڙهن وارو آهي، ان ڪري مان نوڪري به ٻيهر جوائن ڪريان ته جيئن اسان جي ٻارڙي کي سماجي ۽ معاشي طور تي ڪو به مونجهارو نه پيش اچي. تون ٻار کي سٺو اسٽيٽس ڏي مان ٻار کي بهتر تعليم ۽ تربيت ڏيان. جيئن اسان ٻئي هڪ ٻئي جي تڪميل هن ٻار ۾ ڏسون. سورٺ پر اميد نظرن سان سوڍل کي ڏسڻ لڳي.
سوڍل جيڪو سندس ايتري بردباريءَ سان ڳالهائڻ تي بت بڻجي ويو هئو وائڙو ٿي سندس منهن تڪڻ لڳو. ڪا مهل ته خاموش رهيو پوءِ نيٺ ڏاڍي ماٺيڻي لهجي ۾ چوڻ شروع ڪيائين، ”سورٺ تون ڪيتريون صحيح ڳالهيون سوچين ٿي ۽ مان هروڀرو توکي غلط پيو سمجهان! تون پهريان ته مونکي اهو سڀ سمجهائين ها، خير هاڻي به وقت ناهي ويو. اچ ته ٻئي گڏجي زندگيءَ جي ڊوڙ کٽون! توسان گڏ مان به واندي وقت ۾ ويهي مطالعو ڪندس ته جيئن منهنجي ذهن تان به اهي زنگ لهن ۽ ها تون سڀاڻي کان نوڪري به ٻيهر جوائن ڪجانءِ. هاڻي ٻارڙي کي ٽيوشن تي موڪلڻ جي به ضرورت نه آهي. تون پاڻ پڙهائجانس آخر پڙهيل ڳڙهيل ماءُ جو ڪهڙو فائدو؟ جهيڙو ختم سڀاڻي هل ته توکي سوني منڊي وٺي ڏيان.“ مهرباني! سوڍل منڊي ته تنهنجي مرضي ڀلي وٺي ڏجانءِ پر ڪاغذن جا ڪجهه دستا ۽ قلم....“ هُن مرڪندي فرمائش ڪئي.” ها ها سائين ڇو نه ۽ ٻئي کلن ٿا.“
(روزاني عوامي آواز- اربع 9 مارچ 2000ع)