6. شهري قدرن جي سکيا نه هجڻ
ڳوٺن ۾ سڀ هڪٻئي کي سڃاڻين، ڪير بي حيائي ڪندو ته جلدي خوار خراب ٿيندو. محدود ماحول آهي، سڀ هڪٻئي کي سڃاڻين، پر شهر ۾ ڪير ڪنهن کي نٿو سڃاڻي ڀلي پاسي ۾ ڇو نه رهندو هجي، تنهن ڪري چوري ڪجي، ٺڳي ڪجي، عورتن سان بدتميزي ڪجي، ڪجهه به ڪجي، پر هتي ڪير نٿو سڃاڻي. شهر ۾ ڪو به خانداني ناهي، جنهن وٽ دولت آهي، اهوئي خانداني آهي. هاڻي شهرن ۾ گلوبل وليج واري ڪلچر ۾ ماڻهن پئسو جام ڪمائي ورتو، هائبرڊ ٻجن جي ڀرمار، زميندارن کي امير ڪري ڇڏيو. شهرن ۾ ڪلارڪن، آفيسرن کي رشوت ۽ ڪميشن جام ملي ٿي، اهي ڪروڙ پتي ٿي پيا، پر زندگي گذارڻ جا قدر ڪٿان اچن، پوءِ ڍاوا حرام جي پئسن مان عياشيون ڪرڻ، عمرا ڪرڻ، تفريح ڪرڻ، پنهنجي سنگت ۾ مزا ڪرڻ ۾ گم آهن، سندن بيگمات وري پارٽيون، شاپنگ ۽ بيوٽي پارلرن ۾ وقت گذارين ٿيون. هنن وٽ هڪٻئي جون گلائون ڪرڻ، هڪٻئي تي رعب ويهارڻ جهڙا موضوع هوندا آهن، انهن جو اولاد ناجائز پئسي تي مست هوندو آهي، انهن کي دنيا جون سڀ آسائشون مهيا ڪري ڏنيون وينديون آهن، جن تي اهو اولاد بدمست ٿي ڏوهه ڪندو آهي، هاڻي ان طبقي کي شهري قدرن جي ڪابه خبر ناهي. هو سمجهن ٿا، شهر ۾ هنن جو حق آهي ته هو بدمستيون ڪن، تنهن ڪري ٻئي جو احترام، پاڙي واري جو خيال، روڊ تي ڪيئن هلجي، ڊرائيونگ ڪئين ڪجي، خريداري ڪيئن ڪجي، ڪابه خبر ناهي، هن کي صرف ٻئي تي رعب ويهارڻو آهي، ٻئي کي گهٽ ڏيکارڻو آهي.
اسان جي ملڪ جو ڊسيپلين خراب ڪرڻ ۾ سياستدانن جو وڏو هٿ آهي، ڇو ته سياستدان کي رات وچ ۾ ارب پتي، کرب پتي، پوءِ دنيا جي وڏن دولتمندن جو مقابلو ڪرڻو آهي، ان ڪري سياستدانن کي ڪو به نظام نه کپي، ڪو به ڊسيپلين نه کپي، ناجائز ڪم ڪرڻا آهن ۽ ماڻهن جا ناجائز ڪم ڪرائڻا آهن. اڪثر سياستدانن وٽ ڏوهاري ماڻهن جو هڪ وڏو جٿو هر وقت موجود هوندو آهي، جنهن کي سياستدان پاليندو آهي. اهو کيس اليڪشن کٽرائڻ ۾ مدد ڪندو آهي. انگريزن جي دور ۾ باقاعده CIVIC SENSE جو تصور هو. هڪ دفعي گل حسن ڪلمتي پنهنجي ليڪچر ۾ هڪ اهم ڳالهه ٻڌائي ته: انگريزن جي دور ۾ ڪراچيءَ ۾ پٺاڻ جي اچڻ تي پابندي هئي، پر اڄڪلهه ته هر شهر ۾ هر ماڻهو کي اچڻ جي ۽ آواره گردي ڪرڻ جي اجازت آهي.