13. ڇا انسان جو بنيادي مقصد طاقت حاصل ڪرڻ آهي؟
[/b]
جهڙيءَ طرح فرائيڊ جي نفسيات جو مرڪز جنس (Sex) آهي، ڇو ته هن انسان جي جوهر کي جنس قرار ڏنو هو، اهڙيءَ طرح الفريڊ ايڊلر انسان جي حرڪت جي بنياد کي طاقت قرار ڏنو آهي. سندس چوڻ آهي ته: انسان هڪ خال آهي، نيستي آهي ۽ هن جي وجود ۾ گهٽتائي آهي ۽ ڪا کوٽ آهي، جنهن ڪري هو هر لمحي ۽ هر گهڙيءَ سڄي عمر طاقت حاصل ڪرڻ جي ڊوڙ ۾رهي ٿو، پر پوءِ به ان جي وجود جي اها کوٽ ڪڏهن به پوري نٿي ٿئي ۽ نه ئي ان جي طاقت حاصل ڪرڻ واري اها خواهش ڪٿي ختم ٿئي ٿي، ڇو ته ڪا به طاقت سندس وجود جي انهيءَ خال ۽ انهي کوٽ کي پورو نٿي ڪري سگهي، انسان مسلسل هڪ وهڪرو آهي، ڪٿي به روڪ ناهي، ڪا به ساهي نه آهي، پر مسلسل هڪ سفر آهي، تنهن ڪري ڪٿي به مڪمل هئڻ جو احساس رڳو وقتي آهي، پر کوٽ جو اهو احساس ڪل وقتي آهي، چاهي ماڻهو هٽلر بنجي وڃي، چاهي چنگيز خان يا ڪو ديومالائي ڪردار بنجي وڃي، پر هڪ طاقت کان ٻي طاقت حاصل ڪرڻ جي ڊوڙ سدائين قائم رهي ٿي، وڌ کان وڌ طاقت ۽ اڃا وڌيڪ طاقت ۽ پوءِ وري نيستي يعني عدم وجود آهي.
الفريڊ ايڊلر، فرائيڊ جو Colleague هو، هن دٻاءَ ۽ لاشعور جي ٿيوريءَ کي قبول ڪيو هو، ساڳئي وقت هن جبريت کي به پنهنجي تحريرن ۾ کنيو هو، پر سندس ڪم جو بنياد سماجي ۽ ڪرداري نفسيات تي مشتمل هو.
ايڊلر جي خيال ۾ ٻار جڏهن پيدا ٿيندو آهي ته هو پنهنجي شروعاتي ڏينهن ۾ جيڪا شيءِ سڀ کان پهرين محسوس ڪندو آهي، اها ڪمزوري هوندي آهي، تنهن ڪري هو انهيءَ وقت کان وٺي طاقت حاصل ڪرڻ جي ڪوشش ڪندو آهي، ڇو ته هو جسماني لحاظ کان ويندي، پنهنجي ذهني دنيا تائين ٻين جو محتاج هوندو آهي، خاص طور تي جڏهن والدين کيس ڪنهن حرڪت کان روڪيندا آهن يا تنبيهه ڪندا آهن، ان وقت ان کي پنهنجي گهٽتائيءَ جواحساس ٿيندو آهي، سندس اها ڪمزوري عضوياتي ڪمزوري هوندي آهي، ڇو ته انسان عضون جي ڄڻ ته هڪ رياست هوندو آهي، مختلف عضون جو ميلاپ (Combination) انسان آهي. هر عضوي جو پنهنجو ڪم ۽ پنهنجي طاقت هوندي آهي، پر جيڪڏهن ڪو عضوو ڪمزور آهي ۽ صحيح طرح سان ڪم نٿو ڪري ته اها ڪمزوري سڄي عضوياتي رياست جي ڪمزوري بڻجي وڃي ٿي. مثال: جڏهن ننڍپڻ ۾ هو ڪجهه ڪرڻ چاهيندو آهي ۽ سندس عضوا ڪمزوري سبب اهو ڪجهه ڪري نه سگهندا آهن ۽ پوءِ ان ۾ اتان کان ئي گهٽتائي جو احساس جنم وٺندو آهي ۽ اهو احساس ان وقت شديد ٿيندو آهي، جڏهن ٻار کي ڪنهن حرڪت کان روڪبو آهي، هو رد عمل ۾ اچي اهو ڪم ڪرڻ چاهيندو آهي، پر سندس عضوا انهيءَ قابل نه هوندا آهن. عضون جي گهٽتائيءَ جو هڪ سماجي پهلو به آهي. مثال اخلاقي قدرن ۾ دٻجي ڪجهه ڪري نه سگهڻ به احساس ڪمتريءَ کي جنم ڏيندو آهي ۽ پوءِ اها گهٽتائي سڄي عمر ماڻهوءَ سان گڏ رهندي آهي. ڪنهن کي پنهنجي ڪاري رنگ جي گهٽتائي ته، ڪنهن کي پنهنجي ننڍي قد هجڻ جو احساس ته، ڪنهن کي وري وڏن ڏندن جي گهٽتائي جو احساس هوندو آهي، ان کان پوءِ ان جي جڏهن ڦوهه جواني ايندي آهي ۽ هر عضوو پنهنجو پنهنجو ڪم ڪرڻ شروع ڪندو آهي ته ماڻهو پنهنجي ان گهٽتائي کي ڪنهن نه ڪنهن فن يا تخليق ڏانهن موڙڻ جي ڪوشش ڪندو آهي. ماڻهو جڏهن پوڙهو ٿيندو آهي ته سندس عضوا، سندس ذهن جو حڪم مڃڻ کان انڪار ڪرڻ شروع ڪندا آهن، پر ان وقت ان جو سڀ کان وڏو الميو اهو هوندو آهي ته سندس ذهن تمام گهڻو باشعور ٿي چڪو هوندو آهي ۽ جسم جي ذريعي حاصل ٿيل سک، سهوليتون ۽ لذتون سندس ذهن ۾ موجود هونديون آهن. اهڙي وقت ۾ جڏهن ذهن Excite ۽ بالغ هجي پر جسم ڪم ڪرڻ کان لاچار هجي ته انسان ۾ هڪ قسم جو خطرناڪ مونجهارو جنم وٺندو آهي، جيتوڻيڪ اهڙي قسم جا مونجهارا سڄي عمر ماڻهوءَ سان گڏ هوندا آهن، جيڪا هڪ قسم جي عضوياتي احساس ڪمتري هوندي آهي، جنهن مان نڪرڻ لاءِ ماڻهو طاقت حاصل ڪرڻ چاهيندو آهي ۽ طاقت جون وري لکين صورتون آهن. جيئن پهلواني جي طاقت، اقتدار جي طاقت، دولت جي طاقت، حُسن جي طاقت، تخليق جي طاقت، پيار ۽ محبت جي طاقت، فن جي طاقت، راند روند جي طاقت، سڀني ۾ ماڻهو پنهنجي احساس ڪمتريءَ کي ختم ڪرڻ گهرندو آهي ۽ پنهنجيءَ ذات جو اظهار ڪرڻ چاهيندو آهي. ايڊلر جي انهيءَ نقطي بابت تمام گهڻن فلسفين ۽ نفسيات دانن پنهنجا نظريا پيش ڪيا آهن ۽ اهو ئي نقطو آهي ته ماڻهو آخر ڇا آهي؟ ڇا ٿو چاهي؟؟؟ سارتر جو خيال آهي ته انسان نيستي آهي. اها ڳالهه انهيءَ ڳالهه سان مشابهت رکي ٿي ته سندس وجود ۾ هڪ خال آهي. ايڊلر چوي ٿو ته انهيءَ خال کي پُر ڪرڻ لاءِ انسان طاقت حاصل ڪرڻ چاهي ٿو، پر سارتر چوي ٿو انهيءَ خال کي پُر ڪرڻ لاءِ ماڻهو خود فريبيءَ جو سهارو وٺي ٿو، هو اهو ڪجهه ڪري ٿو، جيڪو اصل ۽ حقيقت ۾ آهي ئي ڪونه، يعني زندگي هڪ رومانس آهي، فطرت عالم ۾ خود فريبيءَ جو رومانس ئي هستيءَ جي حقيقت آهي.
هستي مڪمل هئڻ گهرجي، جيڪا گهٽ ۾ گهٽ انسان نه آهي، تنهن ڪري سارتر چيو ته انسان صرف انهيءَ وقت سڏائبو، جڏهن هو ڪا ’شيءِ‘ نٿو بنجي ۽ ڪنهن شيءِ بنجڻ لاءِ هن کي پنهنجي خوديءَ ۽ پنهنجي اختيار کي اڀارڻو پوندو، پنهنجي روايتن ۽ دائرن کان بغاوت ڪري، پاڻ کي مڃائڻو پوندو، مطلب ته طاقت جو تصور سارتر وٽ انهيءَ ’شيءِ‘ مثل آهي، جنهن کي حاصل ڪري، ماڻهو پنهنجي وجود جي خال کي ڀرڻ چاهيندو آهي.
سارتر وٽ ان جا ٻه رستا آهن: هڪ خود فريبي جو ۽ ٻيو انڪار جو. خود فريبيءَ ۾ ماڻهو پنهنجيءَ ذات کي ڪنهن عمل جي ذريعي ڪنهن شيءِ مثل بنائڻ چاهيندو آهي، مثال: هڪ شادي شده جوڙو هڪٻئي کي يقين ڏيارڻ چاهيندو آهي ته هو هڪٻئي سان افلاطوني محبت ڪندا آهن ۽ ان لاءِ هو مثالي محبت ڪرڻ واري جوڙي وانگر عمل ڪندا آهن يا هڪٻئي سان اهڙو رويو رکندا آهن، جيئن ڪو نئون آفيسر جڏهن پنهنجي آفيس ۾ ڪرسيءَ تي اچي ويهندو آهي ۽
رُعب تاب رکڻ جي ڪوشش ڪندو آهي. هن سڄيءَ ڳالهه جو مطلب اهو آهي ته انسان جو پنهنجو ڪجهه به ڪونهي، هو دنيا ۾ فطرت جي قانون کانسواءِ چونڊجي شعور جو قانون به کڻي اچي ٿو ۽ پوءِ جڏهن هو پنهنجيءَ ذات لاءِ ڪا چونڊ ڪري ٿو ته اها مصنوعي هوندي آهي، ڇو ته ان جي ذات جو حصو اها شي ناهي هوندي. بقول سارتر جي ته، انساني فطرت جهڙِي ڪا به شيءِ ناهي، ان ڪري هستيءَ لاءِ چونڊ ضروري آهي، ۽ ايڊلر جي اها ڳالهه مشابهت رکي ٿي ته انسان جي هئڻ جو مطلب ئي اهو آهي ته هو پاڻ ۾ گهٽتائي کي محسوس ٿو ڪري، ٻيو ان جي وجود جي خال مان نڪرڻ جو طريقو انڪار ۾ آهي، جهن ۾ جبري طور مڙهيل پابنديون، ماڻهو جي آزاديءَ جو دائرو تنگ ڪري ڇڏينديون آهن، ته ان وقت ماڻهو انهن پابندين جي خلاف بغاوت ڪري، پنهنجي وجود جو اظهار ڪندو آهي ۽ اهو ئي اظهار هن جي ذات جي گهٽتائي کي ختم ڪندو آهي.
انسان بيچين ڇو رهندو آهي؟ سندس اندر ۾ کوٽ ڪهڙي آهي؟ هو آخر ڇا ٿو چاهي؟ ڇا واقعي اهو وجود جو خال آهي؟ ڇا واقعي وجود نيستي آهي؟
انهيءَ سوال جو جواب ڪارل مارڪس پنهنجي مابعدالطبعيات ۾ هن طرح ڏنو آهي ته: ڪائنات جو بنياد جبلياتي ماديت تي رکيل آهي، هر ڪا شيءِ فطرت جي اصولن مطابق عمل ڪري ٿي، ان ڪري انسان پڻ مسلسل تبديلي چاهي ٿو، ڇو ته انسان سوچي ٿو ۽ پورهيو ڪري ٿو، جنهن ڪري هو پنهنجي سُک ۽ سهوليت لاءِ فطرت جي قانونن خلاف جدوجهد ڪندو رهي ٿو، پر سندس ذات ۾ گهٽتائي تڏهن پيدا ٿئي ٿي، جڏهن هن جو واسطو طبقاتي نظام سان پوي ٿو، جنهن ۾ سندس شخصيت مسخ ٿي وڃي ٿي ۽ سندس پورهئي جو استحصال ٿئي ٿو، ان وقت قدر ختم ٿيو وڃن ۽ ان جي جاءِ تي وحشيت ۽ بربريت جنم وٺي ٿي. ماڻهو حرص ۽ لالچ ۾ گهيرجيو وڃي ٿو، ذات جا منفي رجحان وڌي وڃن ٿا ۽ تبديليءَ جو عمل تباهه و برباد ٿي، تجريدي رخ اختيار ڪري ٿو. بنيادي طرح تبديلي ڪائنات جي ذري ذري ۾ موجود آهي، تنهن ڪري انسان تبديليءَ کانسواءِ رهي نٿو سگهي، اها ئي تبديلي آهي، جنهن کي ايڊلر ذات جو خال ٿو سمجهي.
انهيءَ ذات جي خال متعلق ۽ تبديليءَ جي سببن بابت فرائيڊ جو به دلچسپ نقطه نظر آهي، فرائيڊ جو چوڻ آهي ته، جنس جا ٻه قسم آهن: هڪ جسماني طرح، ٻيو ذهني طرح. ذهني طرح جنس کي محسوس ڪرڻ ۽ انهيءَ جي لذت جي احساس کي فرائيڊ ’لبيڊو‘ جو نالو ڏئي ٿو. لبيڊو جا ٻه مرحلا آهن: پهرئين مرحلي ۾ انسان جسماني ضرورت ۽ جسماني آسودگي محسوس ڪري ٿو. ٻئي مرحلي ۾ ذهني سطح تي لذت کي محسوس ڪري ٿو. جسماني سطح تي ته انسان تبديلي نٿو چاهي، پر ذهني سطح تي لذت جي احساس ۾ هو تبديلي چاهي ٿو، اهو آهي جنس جو لبيڊو فارم.
آئون انهيءَ کي وڌيڪ Explain ڪندو هلان ته لبيڊو فارم ڪٿي به ماڻهو کي رڪجڻ نٿو ڏئي، بلڪه ذهني سطح تي هو هميشه لذت جي تبديلي چاهي ٿو، تنهن ڪري انسان هميشه هڪ سک کان وڌيڪ ٻئي سک ڏانهن، هڪ حُسن کان وڌيڪ ٻئي حُسن ڏانهن ۽ هڪ منزل کان ٻي منزل ڏانهن هلڻ چاهي ٿو، ڇو ته انسان کي جانور کان جدا سندس لبيڊو فارم ڪيو آهي، اهو ئي فارم تبديليءَ جو آهي. انسان جو وجود ئي انهيءَ سان آهي ته تبديل ٿيندو رهي ۽ اها تبديلي ڪجهه اصولن تحت ٿيندي آهي. ڇڙواڳ ۽ بي ترتيب نه ٿيندي آهي.
طبقاتي سماج ۾، انسان جي جبلت کي وڌ ۾ وڌ ڌڪ لڳو آهي، سو سندس لبيڊو فارم جي فطري عمل جو ڊسٽرب ٿيڻ آهي. يعني انساني عمل جو بنياد تباهه ٿيڻ، ڇو ته طبقاتي سماج جا قدر مٿين طبقي لاءِ دولت گڏ ڪرڻ ۽ انهيءَ ۾ واڌاري ڪرڻ لاءِ ڪارآمد هوندا آهن، باقي وچون ۽ هيٺيون طبقو پنهنجي سڄي زندگي، پنهنجين ضرورتن ۽ تبديليءَ جي عمل لاءِ ڳهي ڳهي مري ويندو آهي. فطرت جي انهيءَ عمل کي تباهه ڪرڻ سان، انساني ذهن تجريدي رخ اختيار ڪري چڪو آهي. سندس نفسيات ۾ جانورن وارا رجحان وري بيدار ٿي پيا آهن. ذات جو خال وڌي ويو آهي، ڇو ته ان جون بنيادي ضرورتون پوريون نٿيون ٿين.
هاڻي اسان طاقت جي فلسفي کي آسانيءَ سان سمجهي سگهون ٿا، جنهن سماج جو بنياد ئي طاقت تي رکيل هجي، يعني انسان جو جوهر طاقت ۾ منتقل ٿي ويو آهي ۽ انسان بنجڻ جا سڀ رستا طاقت جي حصول سان مشروط آهن، ان ڪري انسان بنجڻ لاءِ ماڻهو لازمي طور طاقت حاصل ڪرڻ چاهيندو، ڇو ته ٻيءَ صورت ۾ ماڻهو انسان بنجڻ جي عمل کان ڪٽجي ويندو ۽ هن طبقاتي سماج ۾ ائين آهي. هيٺين طبقي ۾ انسان بنجڻ لاءِ اتساهه ته هوندو آهي، پر اهو ان ۾ محروميءَ جو احساس وڌيڪ پيدا ڪندو آهي ۽ هو وڌيڪ ڏکي انهيءَ ڪري ٿيندو آهي، جو هو حيواني زندگيءَ ۾ واپس وڃي نه سگهندو آهي ۽ انساني قدرن جي حاصلات لاءِ هن وٽ دولت نه هوندي آهي ۽ جيڪڏهن دولت هوندي آهي ته سماج ان جو متحمل نه هوندو آهي، ڇو ته نيم انساني ۽ نيم حيواني سماج ۾ مستقبل جي اعليٰ آدرشن واري ڀرپور زندگيءَ جا خواب ڏسڻ وارو ماڻهو، خوش رهي نه سگهندو آهي. هو ته اڪيلو ئي هوندو، جڏهن طاقت ئي سڀ ڪجهه هجي ته پوءِ طاقت حاصل ڪرڻ جي ڊوڙ شروع ٿي وڃي ٿي ۽ طاقتور هڪٻئي سان مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏين ٿا ۽ اها هڪٻئي کان اڳيان نڪرڻ واري ۽ پاڻ کي منفرد حيثيت ڏيکارڻ واري ڊوڙ ماڻهن کي انساني قدرن مان ڪڍيو ڇڏي ٿي.
طاقت جي فلسفي تي هڪ ٻيو نقطه نظر جرمنيءَ جي فلسفي نيٽشي ۽ علامه اقبال جو آهي: اقبال جو چوڻ آهي ته جيئن ئي انسان ۾ شعور ۽ پاڻ سڃاڻڻ جو علم اچي ٿو، تيئن انسان جي آزاد حيثيت به بحال ٿئي ٿي ۽ آهستي آهستي زندگي هڪ اهڙي مرتبي تي پهچي وڃي ٿي، جتي سندس ذهني حيثيت بحال ٿئي ٿي ۽ اها منزل خوديءَ يا ذات جي شعور جي منزل آهي، جنهن ڪري انسان کي مرڪزي حيثيت ملي ٿي ۽ هو هڪ جدا قوت جي حيثيت سان پنهنجي رستي جو تعين پاڻ ڪري ٿو ۽ پوءِ هو زمان ومڪان جي حدن مان نڪري هڪ اعليٰ هستي بنجي وڃي ٿو.
پر اها منزل مقرر ٿيل ڇاپ يا يڪسانيت جو نالو ناهي، بلڪه نيون نيون خواهشون انهيءَ ۾ پيدا ٿينديون رهن ٿيون، خدا به اهو ئي آهي، جنهن ۾ حقيقت ۽ خيال ٻئي ضم ٿي وڃن ٿا، تنهن ڪري انسان انهيءَ هستيءَ جي خال کي پوري ڪرڻ لاءِ خوديءَ جي انهي منزل ڏانهن سفر ڪرڻ کان پوءِ ئي ڇوٽڪارو حاصل ڪري سگهي ٿو.
سرمائيداري سماج جو بنياد حيواني سماج تي ٻڌل آهي، جنهن ۾ انسان مان سندس اندر جو انسان ڪڍي مارڪيٽ ۾ رکيو وڃي ٿو، هاڻي جيڪڏهن اوهان وٽ طاقت آهي ته انهيءَ کي بازار مان خريد ڪري وٺو، نه ته ذلت جي زندگي گذاريو، ڇو ته انسان جي تبديليءَ جو عمل ٻاهر جي مادي شين سان جُڙي وڃي ٿو ۽ اهي مادي شيون طاقت سان حاصل ڪري سگهجن ٿيون. سرمائيداري سماج ۾ طاقت جو قدر دولت تي رکيو ويو آهي، انهيءَ ڪري هر ڪو ماڻهو هڪ اڻ کٽ ڊوڙ ۾ لڳل آهي، ته هو ڪيئن به ڪري ڪا نه ڪا طاقت حاصل ڪري، انهيءَ متعلق وليم جيمس جو فلسفو به ڪافي مشهور آهي، جنهن جو اصل مقصد هي آهي ته هر اها شيءِ جيڪا ذاتي فائدو ڏئي سگهي، يعني صداقت تيستائين آهي، جيستائين اها اسان جي زندگيءَ لاءِ فائديمند هجي، نتيجي پرستي، نتيجي ڪڍڻ جو هڪ مخصوص انداز آهي، جيڪو اصول ضروريات، فطرت، انسانيت جي بجاءِ حاصل نتيجن ۽ واقعن کي ڏسندو آهي، ان ڪري انهيءَ فڪر ۾ انساني قدرن کي ڪا به اهميت نه آهي، سڀ ڪجهه لتاڙي اڳتي وڌڻ واري هوس هوندي آهي، جيڪا سماج کي بحران جو شڪار ڪري ڇڏيندي، ٻي صورتحال اها ٿيندي آهي، جو جمهوريت ته آهي پر بقول برٽرينڊرسل جي ته: ”اها غريب کي بک مرڻ جي امير کي وڌيڪ دولتمند ٿيڻ جي لاءِ آهي“. لکين آسائشون ۽ رنگين محفلون ته آهن، پر انارڪيءَ جي دونهين ۾ سڀ ڪجهه ڌنڌلو آهي ۽ اندر کاڌل ۽ دهشت ۾ پليل انسان اڪيلو آهي.
طاقت جي فلسفي جي حوالي کان اسان مقبول طارق جي ڪتاب ”سنگين فڪري مغالطي“ کي به نظر انداز نٿا ڪري سگهون، جنهن ٽئين دنيا جي ڪمزوري ۽ پستيءَ جو سبب به طاقت کي ئي قرار ڏنو آهي. هن ٽئين دنيا کي ترقي يافته ملڪن سان مقابلي ڪرڻ لاءِ مشورو ڏنو آهي ته کين کپي ته طاقت حاصل ڪن ۽ ان ۾ ئي نجات آهي.
[b]تنقيدي جائزو
[/b]ايڊلر جي خيال ۾ جنس جو به هڪ عضوي پهلو آهي، ٻين عضون کان جنسي عضوا وڌيڪ حساس ۽ پيچيده هوندا آهن، بلڪه اهي ذهني حالت ۾ ڪيفيت جو سڌو اثر قبول ڪندا آهن، ڇو ته جنسي عضوا ذهن جا محتاج آهن، انهيءَ لاءِ ٻن ذهنن جي هڪجهڙائي ضروري آهي، هڪٻئي کي قبول ڪرڻ ضروري آهي، تنهن ڪري اهو مسئلو ذاتي گهٽ ۽ سماجي وڌيڪ آهي، ان ڪري جو سماجي قانون ۽ پابنديون انهيءَ خواهش کي وڌيڪ نظم و ضبط ۾ آڻين ٿيون.
هتي ايڊلر جنس کي وجود جي جوش حيات مان ڪڍي، سماج جي تهذيبي سانچي ۾ وجهي ٿو ڇڏي، اهڙيءَ طرح ايڊلر جنس کي ثانوي مسئلو قرار ڏيندي، طاقت جي مسئلن کي بنيادي مسئلو بنائي ٿو.
نيٽشي وٽ لاشيءِ جو يا نيستيءَ جو تصور مرگ خدا جي تصور سان گڏ آهي. هو چوي ٿو ته، دراصل انسان کي کپي ته هو روح جي گهرائين ۾ خدا جي موت کي محسوس ڪري ۽ انهيءَ حقيقت کي تسليم ڪري، ته هن سڄي ڪائنات ۾ هو اڪيلو آهي، ان جي ڪا به آفاقي حيثيت ناهي، سندس نجات صرف انهيءَ ۾ آهي ته هو پنهنجيءَ ذات جي طاقت کي گڏ ڪري، نئين شڪل ۽ نئين معنيٰ ڏي، مطلب ته انسان کي پنهنجي دهشت، اڪيلائي ۽ ڏک جي منهن سامهون ٿيڻو آهي ۽ پنهنجيءَ هستيءَ کي ايترو ته طاقتور بنائڻو آهي، جو خود خدا هن جو پنهنجو بنجي وڃي. اهو آهي سپرمين جو تصور، اهو ئي فلسفو جڏهن پنهنجي فلسفياڻي جوهر مان نڪري سماجي يا سياسي فڪري ٿي پوي ٿو، ته اهو سرمائيداري سماج جو هٿيار بنجي وڃي ٿو، پر مسئلو اهو آهي ته انساني وجود کي آخر طاقت حاصل ڪرڻ جي ضرورت ڪهڙي آهي؟
انهيءَ جواب لاءِ اسان وري به فلسفه لذت (Hedonism) جي مڪتب فڪر سان رجوع ڪنداسين، هڪ طرف ڪرب، پيڙا ۽ ڏک آهي، ٻئي طرف لذت سرور ۽ خوشي آهي، توهان ٻنهي مان ڪنهن جي چونڊ ڪندا؟
جيڪڏهن توهان ڪمزور آهيو ته طاقت ڇا لاءِ حاصل ڪرڻ چاهيندا؟ مطلب ته طاقت جو ڪارج ڇا آهي؟؟ توهان جي ذات جي برتريءَ جوا حساس، توهان کي ڪهڙي سک ۽ سهوليت سان جوڙي ٿو، انهن سڀني سوالن جي جواب ۾ هڪ ڳالهه لڪيل آهي. اها آهي ته انسان جيئڻ چاهي ٿو سندرتا، سک ۽ لذت سان ۽ انهن شين جي تبديلي واري عمل سان، انهن شين کان انسان هٿ کڻڻ نٿو چاهي ۽ جيڪو هٿ کڻندو آهي، اهو موت جي منهن ۾ هليو ويندو آهي.
ذات جو خال ڀرڻ لاءِ طاقت جي بجاءِ لذت ۽ خوشي کپي، وجود جو اظهار (Self Expression) کپي، ذهني سطح تي جنسي تسڪين (يعني لبيڊو فارم) کپي.
جيڪڏهن طاقت ئي سڀ ڪجهه هجي ها ته پوءِ ڪنهن پهلوان ماڻهوءَ کي اربين رپيا ڏئي، جهنگ ۾ موڪلي ڇڏجي ۽ پوءِ ان تي پابندي وجهي ڇڏجي ته هو هميشه اڪيلو رهي، ته ڇا اهو ماڻهو خوش رهي سگهندو؟ ۽ رڳو طاقت ئي سندس ڪم اچي سگهندي؟ يقينًا نه؛ ڇو ته دولت مان هو پنهنجي سُک ۽ سهوليتن واريون شيون وٺڻ چاهيندو، جيڪي هن کي جهنگ ۾ نه ملنديون ۽ هو جيڪا شيءِ وٺڻ چاهيندو، اها شيءِ لذت ۽ ذهني تسڪين لاءِ هوندي، ان جو مطلب ته بنيادي شيءِ دولت ۽ طاقت نه پر سُک ۽ آسودگي ۽ لذت آهي.