پڪي ٻير
زهر قاتل جو جام ڀري پيئاريو يارو،
ڇوٽڪارو ڏاهپ کان مونکي ڏياريو يارو.
واقعي ئي ڏاهپ انسان کي مونجهارو عطا ڪيو آهي، ڏاهپ جي وصف مڪمل نه آهي، ڏاهپ معنا بدلائي ٿي، ڪڏهن سچ ڏاهپ جي اڳواڻي ڪري ٿو، ڪڏهن ڪوڙ ڏاهپ جو علمبردار آهي، سچ ۽ ڪوڙ جاڙا ڀائر آهن، جيڪي همشڪل آهن، هڪ کي ڳولهيو ٻيو ملي ٿو، ٻئي کي ڳولهيو پهريون ملي ٿو، چوراهي تي بيٺل انسان ڏاڍو منجهيل آهي، رستن جي رهنمائي ڪندڙ تير جي نشان جا نٽ ڍِلا ٿي چڪا آهن، اهو هوا تي رخ بدلائي ٿو.
تاج بلوچ جي شاعري حقيقت جي ڳولها ۾ هيت بدلائي ٿي، جستجوءَ جي جاکوڙ ۾ ان کي چار مغز آهن، اٺ اکيون سورنهن ڄنگهون ۽ ٻارنهن ٻانهون، تاج جي شاعريءَ پويان لاتعداد فانوس ٻرن ٿا جنهن ڪري ڌرتيءَ تي ان جا ارڙهن عڪس ٺهن ٿا، هن جي شاعري علامتن جو روپ ڌاري سچ ۽ ڪوڙ کان مٿي هڪ نئون روپ اختيار ڪري چڪي آهي، جنهن کي نئون لفظ ڏيڻو پوندو، جنهن لاءِ نئون اچار تخليق ڪرڻو پوندو.
آئينا چور ٿيا، ڪوئي چهرو،
پنهنجو نه پرائو ٿو لڳي.
يا
هر عڪس ۾ ملندوسانءِ،
ڪنهن شخص ۾ ملندوسانءِ
يا رقص ۾ ملندوسانءِ.
تحرير انفرادي سوچ ۽ سمجهه جي حد اندر پنهنجو ڏيکاءُ ڏئي ٿي، هر سوچ جي سگهه ساڳي نه آهي، ساڳي تحرير هر الڳ ذهن ۾ منفرد عڪس اڀاري ٿي، تجريد گهڻ رخو ڏيک آهي، جيئن خدا ۽ ان جا الڳ روپ.
تجريد پوءِ به سچ نه آهي، اسين مونجهارن کي سهل بنائڻ لاءِ علامتون ايجاد ڪيون ٿا، جيئن ڪو صوفي مذهب جي ڊهندڙ عمارت کي ٿوڻيون ڏئي ٿو، دراصل اسين جيئري رهڻ لاءِ صورتحال يا وايو منڊل جي تبديلين جي زيراثر حيت بدلايون ٿا، جيڪا وس کان ٻاهر خودبخود نازل ٿيندڙ فطرتي عمل آهي، حالتون انسان کي بدلائي وجهن ٿيون ۽ انسان جيئرو رهي ٿو.
خدا انسان جي تخم (Gene) ۾ موجود آهي، اسين تخم (Gene) جا غلام آهيون، جيڪڏهن سچي دل سان خدا جا انڪاري ٿيون ته پوءِ هزارين سال انتظار ڪرڻو پوندو جيسين انڪاري نسلن جي تخم (Gene) مان خدا صاف نه ٿي وڃي، خدا جو انڪاري ٻارهين منزل تان پاڻ کي اڇلائي ٿو، موت جي خوف کان رڙيون ڪندو خدا کي ٻاڏائيندو پٽ تي ڪري ٿو، بي ڌيانيءَ ۾ رب جو نانءُ زبان تي چڙهي ٿو، ڇا ڪيون مجبور آهيون.
ساقي تنهنجي اک لڳي هوندي،
ميڪشن جا رنگ ساڳيا آهن.
ڪنهن ساقيءَ کان پڇيو:
“ڪڏهن پاڻ به پيتو ٿي يا ٻين کي پيئاريندو ٿو وتين؟”
ساقيءَ خماريل نيڻ کڻي چيو:
“اسين پيتي بنا پرباش آهيون”
مون کي ننڍي هوندي پاڙي مان لنگهيندڙ جيٺمل پنساريءَ جي ڪپڙن مان هريڙن جي بوءِ ايندي هئي ۽ جمعي جي نماز کانپوءِ موتي مجسد ٻاهران نياز ورهائيندڙ ويئشيا جي چانورن مان شرم گاهه جي بوءِ، ساڳي طرح ساقيءَ جا ڪپڙا مڌ ڀنل آهن ۽ شهيد جا رت رنگيل، ميڪشن جا رنگ ساڳيا آهن، باقي اک لڳيءَ جا مطلب گهڻا آهن، جيڪڏهن ساقي سمهيو ته سرمستيءَ جا ڪم لٿا ۽ ڪنهن جي اک لڳي ته ان جهڙو خوشقسمت ڪير؟
مڌ ۾ ٻوٽل اکيون،
ڄڻ وڙهي پرتل اکيون.
اهڙا شعر پڙهڻ سان خمار طاري ٿئي ٿو، لفظن جا چپ چمڻ تي دل چوي ٿي.
آئينا چور ٿيا،
ڪوئي چهرو پرائو نه پنهنجو لڳي ٿو.
دنيا شيشي جي ٺهيل آهي ۽ اسين پاڇا آهيون، اسان جي چهرن جا عڪس شيشن ۾ ٺهن ٿا، آئيني جو ٽٽجڻ شناخت جو مٽجڻ آهي، وجود پاڇي ۾ بدلجي وڃي ٿو، پاڇو نٽهڻ اس ۾ بيٺل آهي، ان جي چهري کي ڪا تشبيهه نه آهي، وجود پاڇن جي ڇانوَ ۾ لڪيل آهن.
ننڊ ۾ هلندي تاج نيڻ ڦٽيا
عشق ارتقا جو عروج آهي، جڏهن ماڻهو مڪمل ٿيندو ته عاشق سڏائبو، ننڊ ۾ هلڻ جي جاکوڙ ڪنهن کي ڏسڻ جي جستجو آهي، اهڙي حسرت تصور ۾ محبوب جو چهرو تخليق ڪري ٿي ۽ چهري ڏسڻ جي آرزوءَ ۾ اکيون جنم وٺن ٿيون، نيڻ ڦٽن ٿا، جستجو جيئرو رکي ٿي، وڇوڙي جي خوف کان دل جي ڌڙڪن جاري آهي، توڏانهن پهچڻ جي ارادي تي رت جي گردش روان آهي، مان جيئرو آهيان، تون مون ۾ جيئرو آهين.
جام نه آهي سر ٽڪرايو،
ڪنهن نموني دل وندرايو.
فرار حرارت بخشي ٿو، ڀڄي نڪتل قيدي جي نرڙ تي پگهر جون بوندون چمڪن ٿيون، فرار نئون رستو ڏيکاري ٿو، جام نه هوندي سر ٽڪرائڻ ۽ دل وندرائڻ زندگيءَ جو پيغام آهي، مدهوشيءَ جي سرور ۾ سڀ ڏک خودڪشي ڪن ٿا، دنيا ۾ مست جي دل سڀ کان وڌيڪ خوشي ماڻي ٿي، سرمستي نجات آهي.
تنهنجي زلفن سان جن جو ڪم آهي،
تن جي دنيا ۾ پيچ وخم آهي.
اسان جي عقل جون آڱريون زماني جا زلف سلجهائي نه سگهيون آهن، اسين واٽون وڃائي ويٺل شخص آهيون، ترين تي سج رکيل آهن، تيز روشنيءَ ۾ انڌا ٿي چڪا آهيون، انا ۽ ڏاهپ جا سج، دعويداري ۽ Perfection جا سج، ڇاتين سان چنبڙيل، ٻار جيڪي زلفن سان کيڏن ٿا ۽ محبوبا جنهن جي چميءَ جو ذائقو کٽي کير جهڙو آهي.
رت جي درياهه ۾ ٻڏي ويا رنگ
ڏاڍو ڏکيو آهي سٽ کي سمجهڻ ۽ وضاحت ڪرڻ، سمجهه احساس آهي، جيڪو شعور جي پهچ جو حاصل آهي، احساس ساڳيا نه آهن، سمجهه جي وصف ناممڪن آهي، هرڪو پنهنجي رنگ ۾ محسوس ڪري ٿو، جيترو محسوس ڪري سگهي، پر ايترو ضرور آهي ته رت جي درياهه جو منظر باهه جي ٻوڏ کان گهٽ نه آهي.
حرف حرف جي بيهڪ بگڙي،
جذبي جو اتساهه مئو،
لفظ لفظ جي معنا بدلي،
لهجي جو ويساهه مئو.
ڪجهه به حتمي نه آهي، هر شيءِ مڪمل ٿيڻ جي آرزوءَ ۾ بگڙجي تبديليءَ جا مرحلا طئي ڪري ٿي، ايتري پڪ آهي ته ڪائنات جي بقا تائين ڪا به شيءِ مڪمل ٿي نه سگهندي، مون هڪ دفعي ڪهاڻي لکي مڪمل ڪئي، ڏاڍو خوش ٿيس.
ان ۾ سڌارو ڪرڻ لاءِ جڏهن پين کڻي پڙهڻ شروع ڪيم ته جملن تي لڪيرون پائيندو ان حد تائين هليو ويس جو پوري ڪهاڻي ڪٽي ڦٽي ڪيم، سوچيم ان ڪهاڻيءَ جو سڀ کان سٺو عنوان آهي “اڇا پنا، ڪارا پنا”
سوچن جا وار به سفيد ٿين ٿا، اتساهه ۽ ويساهه مرڻ کان اڳ پوڙها ٿين ٿا، لفظ جيڪي ليکڪ جا غلام آهن، بگڙجي بغاوت ڪن ٿا، تفسيرون رت وهائين ٿيون.
دل جي اجلي چادر تي ڪا،
البيلي پائي ويٺي ليڪا.
چون ٿا دنيا جي وڏي ۾ وڏي ايجاد ڦيٿو آهي، پر مان چوان ٿو ته وڏي ۾ وڏي ايجاد ليڪ آهي، ڪائنات جي هر شيءَ ليڪ جو بگاڙ آهي، جڏهن پيغمبرن الله کي ڳولهڻ جي دعوا ڪئي ته ليڪ پاتي، جڏهن سائنسدان ليڪ کي ڦيرايو ته ڦيٿو ايجاد ٿيو، انسان جي جسم تي پنج سو ٻارنهن ليڪون آهن، قسمت جون ليڪون هٿ تي نه آهن ڪنهن ٻئي هنڌ آهن، پر دل جي چادر اجري آهي، جنهن تي ليڪ جو اختيار محبوب کانسواءِ ڪنهن وٽ نه آهي.
نت نئون زخم نئون درد مليو،
هٿ هٿ سان جو مليو سرد مليو.
سردخاني تي موسم جو اثر نه هوندو آهي، جسم بي حس ۽ چرپر کان عاري هوندا آهن، روين جي لحاظ کان دنيا تي هڪ موسم طاري آهي، هٿ سرد ٿي چڪا آهن، جذبا سيءَ ۾ سڙي چڪا آهن، اسين اڪيلا آهيون.
جيڪي ٽانڊاڻا سيه رات ۾ سوڀارا ٿيا ها جانان،
محض اهڄاڻ جيان هاڻ ڳڻجن ٿا ستارا جانان.
ٽانڊاڻا سيه رات ۾ سوڀارا ٿي ستارن جا اهڄاڻ ٿي وڃن ٿا، بودليئر چيو “دنيا علامتن جو جهنگ آهي” ڪائنات جي هر شيءِ علامت کانسواءِ ڪجهه نه آهي، چوڪنڊا، مستطيل، گول ۽ ٽڪنڊا هر هنڌ وکريا پيا آهن، ڪائنات فطرت جي هٿ سان لکيل مورتي الفاظ آهن، Cubism مدي خارج ٽٽل علامتن جو ڍير آهي، تجريد جي ديو کي لاتعداد منڍيون آهن، ڪائنات ۾ موضوعن جيان شبيهن جي ڪا کوٽ نه آهن، پير هيٺان پيل ڪک ڪائنات جي نمائندگي ڪري ٿو، ڳوڙهي ۾ سمنڊ جو ذائقو آهي.
ايڏو جلد ڪراڙو ڪيئن ٿيو؟
سنڍ عورت وانگيان
سمنڊ هاڻي سمنڊ بدران
سنڍ عورت لڳي ٿو
سمنڊ جي سطح تي پيدا ٿيندڙ لهرون چهري جا گهنج آهن، سمنڊ مرگهيءَ جو مريض آهي، جنهن جي وات مان گج نڪري ٿي، حياتي ڏيندڙ سمنڊ جون ٻچيدانيون خالي ٿي چڪيون آهن، کير ختم ٿي چڪو آهي، تمر جا وڻ ڪٽجي چڪا آهن، فطرت سمنڊ مان جنم ورتو، سمنڊ جيو گهرڙن جو جهان آهي، اسين ايمفوبيا جو بدليل وجود آهيون، اسان جي رڳن ۾ سمنڊ جو پاڻي آهي ۽ ڳوڙهن ۾ نمڪيات، سمنڊ جو سنڍ ٿيڻ ان دروازي جو بند ٿيڻ آهي، جتان زندگي داخل ٿئي ٿي.
جسم تي روح جي ڪنهن جاءِ تي
ڪا جاءِ بچي نه آهي
عشق آکيرو ڪٿي جوڙيندو
گلن جا ٽوڪرا توهان کڻو، عيسيٰ جي ڪلهن تي صليب آهي، زخم ڏيڻ لاءِ جاءِ ڳولهيو ڇو جو وجود وڍيل آهي، روح جسم ۾ ائين سمايل هوندو آهي جيئن حرف ۾ مس، روح ڦاٽل ڪتابن جا ورق آهن، پکي جي وات ۾ ڪک آهي، ڪک جيتري جاءِ ڪٿي نه آهي.
هو مسيحا ڪٿي موٽي نه وڃي،
زخم دل جا جي ڇٽي ويا آهن،
تن کي سوچيان ٿو اڊيڙي ڇڏيان.
تندرست کي به مسيحا جو ساٿ گهرجي، مسيحا آهي ته آٿت آهي، بيماري ته بهانو آهي، عيادت کي اهميت آهي، منهنجو زخم سيني تي رکيل تنهنجي تريءَ هيٺان تازو نه آهي پر سڀ سور ڍڪيل آهن. اي ڌڻي زخم کي گهرو ڪر جيئن پرينءَ جو ساٿ سلامت رهي.
هٿ سڙي ويا آهن،
خط بچي ويا آهن،
چپ سڙي ويا آهن،
ڳل بچي ويا آهن.
توکي چمندي چپ سڙي ويا پر تنهنجا ڳل ائين بچي ويا، جيئن هٿ ساڙيندي خط بچي ويا، يقين ڪيو عاشق مٽيءَ مان ۽ محبوب باهه مان ٺهيل هوندا آهن، اسين خاڪ ٿي محبوب کي ڳولهي لهندا آهيون.
يا ته ڪوئي ڊوهه هو يا اکين جو ڏوهه هيو،
واٽ ۾ جيڪا ملي سرسبز آبادي ملي.
واٽ ۾ سرسبز آباديءَ جو ملڻ ڊوهه آهي، اکين جو ڏوهه آهي، پر انهن اکين کي شابس جن واٽ تي سرسبز آبادي ڏٺي، نظارا ناياب ٿي ويا آهن، ساوڪ سڙي چڪي آهي، منظر ويران آهن، اکين تي اعتبار نه آهي، ندين جو پاڻي اڃايل آهي، پوکن ۾ نيڻ ڦٽن ٿا، ٻرندڙ جبل تي برف چمڪي ٿي، خبر نه آهي ڪڏهن يقين ڪرڻو پوندو ته اڀرندڙ دونهون جنگ جي ميدان مان نه پر ڳوٺ جي رنڌڻن مان اڀري رهيو آهي.
ڪيڏانهن اڏائي خوشبو،
اجڙيل گهر گل ۽ گلدان،
ڀت تي ماڻهوءَ جي تصوير،
گهر ۾ رهي ٿو پر حيوان.
تاج جو ڪتاب Grief in Tetters جيڪو پڻ ساڳي ئي شاعريءَ جو انگريزي ترجمو آهي، تنهن باري ۾ ان کان وڌيڪ ڇا ٿو چئي سگهجي ته سنڌ کي لطيف نوناريءَ جهڙن ترجمي نگارن جي سخت ضرورت آهي.
o