نالو ئي رفيق هيو!
”ڦيٿي ۽
قسمت جي
چڪر ۾
وڏو فرق آهي.“
فطرت انسان کي قلعي جي ڀت جيئن تراشيو آهي، انسان زندگيءَ ۾ المين جا ڌڪ برداشت ڪري ٿو پر مسلسل ڌڪ کيس ڊاهي وجهن ٿا.
رفيق سومرو ڦوهه جوانيءَ ۾ ارڏو ۽ بي باڪ هيو. هڪ سگهارو ليکڪ، ايڏو پڙهيل جو هن سان جنهن ڳالهايو ان پرايو. پر المين هن کي نهوڙي وڌو. انسان جڏهن بي وس ٿي ويندو آهي ته پاڻ کي اڻ ڏٺل حوالي ڪندو آهي، رفيق به هٿيار ڦٽا ڪيا پر نتيجو اهو نڪتو جو موت ان بي هٿيار ماڻهوءَ تي قابض ٿي ويو.
موت غم جو دوست ۽ خوشيءَ جو دشمن آهي. موت فطري طرح خوش انسان کان ٽاهه کائي ٿو. خوشيون حياتيءَ کي ڊگهو ڪن ٿيون ۽ درد انت جو در کولن ٿا.
“منهنجو دوست رفيق دنيا مان موڪلائي ويو.” لکندي قلم تي اعتبار نه ٿو اچي. اهو ڪيئن ٿي سگهي ٿو؟! ان جي عمر ايڏي پڪي نه هئي جو موت کيس پٿر هڻي لاهي وٺي. فصل ۽ ميوي جي مند هوندي آهي، موت جي ڪا به مند نه آهي. پر جيسين موت تي يقين نه اچي هو منهنجي دل ۾ جيئرو آهي. هو منهنجي تصور ۾ ڳالهائي ٿو. سوچي ٿو. هوٽل جي ڪارنر ۾ چانهه جو ڍڪ ڀري مرڪي ٿو. هڪ خوبصورت جوان جنهن جي منهن ۾ جذبن جو رت ڇوليون هڻي ٿو. هن وٽ جواب آهن، ڪجهه ڪري ڏيکارڻ جون حسرتون آهن.
هن ون يونٽ کانپوءِ واري ٽهيءَ جي اڳواڻي ڪئي. سندس سڀ کان خوبصورت ڪهاڻيون ستر واري ڏهاڪي ۾ “سوجهرو” ۾ ڇپيون. هو جنهن تيزيءَ سان اڀري سامهون آيو ان تيزيءَ سان پس منظر ۾ هليو ويو. هو چوندو هيو “مون کي نظر لڳي آهي. مون تي تعويذ ٿيا آهن.” منهنجو به عقيدو آهي، جي نظر ۽ تعويذ اثرانگيز آهن ته انهن جو سڀ کان پهريون شڪار منهنجو دوست ئي ٿيو هوندو.
“انسان جي ڳولا” هن جي ڪهاڻين جو پهريون مجموعو آهي جيڪو 1978ع ۾ شايع ٿيو. رفيق جون ابتدائي ڪهاڻيون امر جليل کان متاثر آهن پر پوءِ هن پنهنجي انفراديت ڳولهي لڌي، هن وٽ پنهنجو انداز آهي، پنهنجو اصلوب آهي. رفيق سومرو حقيقت نگار اديب آهي. هن پنهنجي آس پاس ٿيندڙ واقعن کي پنهنجي انداز ۾ بيان ڪيو آهي. هن هڪ صوبيدار جي خودڪشيءَ تي ڪهاڻي لکي هئي. صوبيدار جا مائٽ هن سان وڙهڻ آيا هيا. هن اهڙا ڪيترائي واقعا سچائيءَ سان بيان ڪيا آهن.
هن جو ٻيو ڪتاب “پيار جي هڪ صدي” 2011ع ۾ شايع ٿيو، جنهن ۾ ناويلا “انساني تماشو” ڪهاڻيون، خط، تنقيد ۽ تاثرات شامل آهن. سندس ناويلا پنهنجي ئي زندگيءَ متعلق آهن. ان ناويلا جو مک ڪردار هن جي امڙ آهي. ناويلا پڙهڻ سان دل ڀرجي اچي ٿي. پر ان ۾ حوصلو سمايل آهي ته انسان پنهنجي تقدير جو مالڪ پاڻ آهي. الميا مقدر يا تقدير جو حصو نه آهن.
رفيق ننڍي هوندي پيءُ جي پاڇي کان محروم ٿي ويو. هن جي ماءُ هڪ عظيم عورت هئي. مون زندگيءَ ۾ اهڙي حوصلي واريون عورتون گهٽ ڏٺيون آهن. مون رفيق جي امڙ کي ڪڏهن مايوس نه ڏٺو. هو امڙ جي دعائن جي صَلي ۾ ئي وڏو آفيسر ٿيو.
اهو 1978ع وارو دور هيو، جڏهن رفيق سومرو ڪراچيءَ کان سکر موٽيو. ڪراچيءَ ۾ هو سوويت يونين جي سفارتخاني ۾ قائم ڪيل سنڌي سيڪشن ۾ ڪم ڪندو هيو. جنرل ضياءَ جي ڏينهن ۾ اهو سيڪشن ختم ڪيو ويو ته هو سکر موٽيو. سکر اچي هن ادبي سرگرمين ۾ حصو ورتو. سنڌي ادبي سنگت جي گڏجاڻين ۾ شرڪت ڪندو هيو. مون کي اڄ به اهو سوچي حيرت ٿئي ٿي ته رفيق جڏهن سکر آيو ته اسان جا ڪجهه وڏا اديب هن کان ڊنل هوندا هيا ته شايد کيس انور پيرزادي يا کاٻي ڌر ڪراچيءَ کان انڪري موڪليو آهي ته جيئن سکر وڃي ادبي سنگت تي قبضو ڪري سگهي. مون کي ذاتي طرح خبر آهي ته رفيق جو اهڙو ڪو به ارادو نه هيو.
رفيق منهنجو هم عمر هيو. ٻنهي جي پيدائش جو سال ساڳيو آهي. پرائمري اسڪول کان هاءِ اسڪول ۽ ڪاليج جي زماني تائين مون هن کي ڏٺو پر ويجهڙائپ ستر واري ڏهاڪي ۾ ٿي. ادل سومرو ۽ اياز گُل ساڳي قافلي جا همسفر هيا.
مون کان اهي پڪنڪ پارٽيون ڪڏهن وسري نه ٿيون سگهن، جيڪي اسان ستين جي آستان، ساڌ ٻيلي، بکر ۽ ابل واهه تي ڪيون. انهن پارٽين جو سرواڻ عبدالرحمان ڀٽو هيو، جنهن ۾ رفيق، ادل ۽ مون کانسواءِ ٻيا دوست شريڪ ٿيندا هيا.
رفيق سومرو ڇهين مارچ 2014ع خميس جي ڏينهن گذاري ويو، سندس وڇوڙو ادب جو انڪري نقصان آهي جو هو هڪ وڏي مطالعي وارو اديب هو ۽ لکيل پڙهيل اديبن جو تعداد سنڌي ادب ۾ لوڻ برابر آهي.هو صرف سٺو اديب نه پر هڪ سٺو دوست پڻ هيو، ڇو جو هن جو نالو ئي رفيق هيو.
o