مطالعي لاءِ مجبور ڪندڙ ليکڪ-الطاف شيخ
وقت ويو گُذرندو ۽ سال 2010 آيو جڏهن سچل ڳوٺ ۾ سليمان وساڻ وٽ اوطاق تي ويٺا هجون ته خبر پئي الطاف شيخ صاحب اچن پيا (سچل ڳوٺ ۾ سنگم پبلڪيشن واري ڪرم الاهي چنه وٽ سندن اڳي ئي اچڻ وڃڻ رهيو آهي). مون وٽ الطاف شيخ جو تصور پڻ اهو ئي هو جيڪو اڪثر وڏن ليکڪن سان ملڻ کان پوءِ تجربي تحت جُڙي پوندو آهي. لکڻين ۾ لڳندو آهي کلڻا ملڻا ۽ خوش پر حقيقت ۾ ان معاملي ۾ صفا مختلف ۽ ڀرم ۾ رهڻ وارا. پر جڏهن ملاقات ٿي ته حيرت جي انتها نه رهي. انتهائي سادگيءَ سان ڀرپور شخصيت ڏسڻ لاءِ ملي. ملاقات دوران پڻ اهي ڳالهيون ٻُڌڻ لاءِ مليون جيڪي ڪتابن ۾ هونديون آهن ته سنڌي فلاڻي معاملي ۾ اڃان پوئتي آهن پر فلاڻي ڪم ۾ ڪافي اڳتي آهن. ٻارن کي رُڳو پڙهائجي نه پر ڪو هنر پڻ سيکارجي. ڇو ته ضروري ناهي هرڪو پڙهي لکي وڏو آفيسر ٿي وڃي يا ڪا نوڪري ملي وڃي. ڪڏهن ڪڏهن تعليم هوندي به نوڪري نه ٿي ملي اهڙي تناظر ۾ ڪم اهو ئي ايندو جيڪو هُنر سکيو هوندو. خبر ئي نه پئي مختصر ملاقات جو اهو وقت گذري ويو ۽ الطاف صاحب وڃڻ لڳا. وڃڻ مهل ڳالهه ڪيائون ته آءُ پير پاڳاري وٽ ٿو وڃان. پر پاڻ ئي محسوس ڪيائون ته ويٺل همراهن پاڻ ۾ سُس پُس ڪئي آهي ته پير پاڳاري سان الطاف صاحب جو ڪهڙو ڪم ٿي ٿو سگهي. پر الطاف صاحب به ته گهاٽ گهاٽ جو پاڻي پيتو آهي اها ڳالهه محسوس ڪري ورتائون. گاڏيءَ ۾ ويهي ڪُجهه پنڌ وڃي موٽي آيا ۽ سڀني کي مخاطب ٿيا.
”يارو مون کي لڳو ته متان اوهان ڪجهه ٻيو سمجهو سو وضاحت ڪري ڇڏيان. اصل ۾ منهنجو هڪ پلاٽ هو جنهن تي قبضو ٿي ويو هو. همراهه اوکو هو،پنهنجي سگهه سان منهن نه پيو ڏيئي سگهان ۽ قانوني ويڙهه ۾ به وقت لڳي ها. ڪنهن مخلص ٻُڌايو ته همراهه ان پارٽيءَ وارن مان آهي. مون پير پاڳاري کي ايپروچ ڪئي معاملو حل ٿي ويو. سوچيم گهٽ ۾ گهٽ اهڙي ڏچي مان ڪڍڻ لاءِ شڪريو ادا ڪري اچان باقي منهنجو ٻيو ڪو مفاد ڪونهي. آءُ ته پاڻ سياسي ماڻهن کان پاسو ڪريان. ارباب غلام رحيم ۽ لياقت جتوئي ننڍي هوندي جا يار آهن پر جڏهن عهدا سنڀاليائون ان دوران ڪيترائي دفعا چيائون ته ملي وڃو ڪو ڪم ڪار هجي ته ڏَسيو پر مون چيو نه اوهان جو هينئر ٻيو حساب آهي. اتان واندا ٿيو ته پوءِ پيا ملنداسين“. ان معصومانه وضاحت منهنجي ساڻن عقيدت اڃان وڌائي ته واقعي سندن قول و فعل ۾ تضاد ناهي.
الطاف شيخ جي اڪثر سفرنامن توڙي ٻين ڪتابن تي تبصرا انتهائي معروف توڙي گهٽ معروف ماڻهن پاران لکيل مليا. ان بابت پنهنجو چوڻ اٿن ته مون کي خوشي ٿيندي آهي ته منهنجا پڙهندڙ، منهنجا فين منهنجي ڪتابن تي تبصرو لکن ته ڪتابن ۾ اهي شامل ڪرايان. اهڙو ئي پُکو منهنجي نالي جو به نڪتو ۽ جپان بابت هن ڪتاب تي تبصري لاءِ الطاف صاحب جي فون اچي وئي.
ڪتاب ميل ۾ آيو ۽ پڙهڻ ويٺس ته خبر پئي، هي ڪو هڪ سفر جو سفرنامو ناهي پر مختلف وقتن (جهاز راني، آفيشل ڪمن ڪارن يا هاڻي پنهنجي اُتي سيٽلڊ نياڻيءَ وٽ وڃي رهڻ) دوران مختلف مشاهدن آڌار لکيل احوال آهن جيڪي هونئن به دلچسپ آهن پر جيڪي جپان ويندا هجن يا اتي رهي آيا هُجن تِن لاءِ اڃان گهڻا مزيدار ۽ ڪمائتا آهن.
جيئن شروع ۾ کاڌي بابت آهي ته اسان هر کاڌي کي ماني چئون. ڀلي ڀت کائون يا ٻوڙ پر چئبو ماني کاڌي آهي ايئن وري جپاني ان کي ڀت کائڻ چون. هر مهل جي ماني کي (چاهي ان ۾ نوڊل کائين، ڊبل روٽي کائين يا ڪجهه ٻيو پر ان کي) ڀت کائڻ چون ٿا. ايئن ڳالهين ڳالهين ۾ جپانين جي ڀت جي تاريخ، ڀت ۾ قومپرستي (پنهنجا ڍِلا چانور مهانگا به ڀلا، پرايا ڀلا ۽ سستا به نه کائبا) جو ذڪر پڙهڻ سواءِ رهيو نه ٿو ٿئي.
ڪير به هجي سُٺو ڪتاب پڙهي ٻي کي تجويز ڪري ته ان جي اها عادت ڏاڍي وڻندي اٿم بلڪه آءُ ان ڪم کي بهترين صدقو سمجهان ٿو. الطاف شيخ ۾ اها عادت آهي ۽ ڪٿي پڙهيو هُئم سندن چوڻ ته اوهان جنهن به ليکڪ کي پڙهو ۽ پسند اچي ته وس ڪري ان جا سڀ ڪتاب پڙهو. هڪ ته اوهان کي ان مان هڪ ئي موضوع ۽ ان سان لاڳاپيل شين بابت ڄاڻ ملندي ٻيو ته اها به خبر پوندي ته لکندڙ وقت سان گڏ لکڻ ۾ ڪهڙي تبديلي ۽ نواڻ آڻي ٿو. هن ڪتاب جي باب ”جپانين جا دلپسند بنگالي“ ۾ پڻ ڪيترن ئي ڪتابن جا حوالا ڏنل آهن جيڪي يقينن پڙهڻ جوڳا هوندا.
مون سڀ نه ته به الطاف صاحب جا ڳچ ڪتاب پڙهيا آهن. کين هڪ ملاقات ۾ چيو به هُئم ته اڳي اوهان سفر ۾ گڏ گڏ کڻي هلندا هُئا جيئن منهنجي انتهائي پسنديده سفرنامي ”اي جرني ٽو ٿائلينڊ“ جو مثال ڏجي. ملائيشيا کان ٿائلينڊ ٽرين ۾ سفر جي پل پل جو دلچسپ احوال ۽ اُتي جي پرڏيهي عياش جهونن سان ملڻ بابت سڀ ڪجهه لکيل هو. پر هاڻي لڳي ٿو ته سفر ڪري اچي چونڊ قِصا ٻُڌائي ٿو ۽ انهن بابت معلومات تي زور وڌيڪ هوندو آهي. سندن چوڻ آهي ته ماڻهو وقت سان بدلجي ٿو. مون کي لڳي ٿو هاڻي سفر بدران ان ملڪ ۽ ان سان لاڳاپيل ڳالهين بابت احوال ڏيان ته پڙهندڙن کي فائدو ٿئي. ايئن ئي مثال ڏجي ته جپان ۾ مسلمانن جي زندگيءَ وارو باب پڙهي لڳي ٿو الطاف صاحب جي سڄي زندگيءَ ۾ جپان جي ڀَريل ڀيرن جي مشاهدي جي آڌار تي لکيل آهي جيڪو انتهائي ڪارائتو باب آهي ڇو ته اسان وٽ اڪثريت مسلمانن جي آهي جيڪي متان سن 2000 کان اڳ جپان ويل همراهن کان ٻُڌي ويٺا هجن ته جپان ويندؤ ته اتي حلال کاڌو حاصل ڪرڻ مسئلو هوندو، نماز پڙهڻ لاءِ مسجد نه ملندي پر تازه اپڊيٽ اهي آهن ته اتي حيرت انگيز طور 9/11 کان پوءِ سيناريو بدلجي ويو آهي. مسلمانن جا ريسٽورينٽ کُلي پيا آهن جتي هر شيءِ حلال ملي ٿي پئي ۽ مسجدون پڻ ٺهيون آهن.
ڪُجهه ماڻهن کي شڪايت آهي ته الطاف صاحب گهڻي ميل جول ۽ روبرو ڪچهرين جا شوم آهن. پر منهنجي خيال ۾ ته الطاف صاحب سان ملڻ کان وڌيڪ مزو ته کين پڙهڻ جو آهي. مثال طور هن ئي ڪتاب جي باب ”هاءِ ٽيڪ لئٽرين“ پڙهجي ٿو ته هر پيرا پڙهندي بار بار کِل نڪريو وڃي. ذاتي ملاقاتن ۾ نوٽ ڪيو اٿم ته الطاف صاحب ساڳي حسِ مزاح رکن ٿا پر جيڪو مزو سندن ليک پڙهي اچي ٿو اُهو روبرو ڪٿي؟
الطاف صاحب اڪثر پنهنجي ائڊريس ملاڪا لکن ٿا. ڄڻ ته اهو به سندن هوم ٽائون آهي. هجي به ڇو نه جڏهن پاڻ اُتي ڪيترائي سال گُذاريا، مرڻا پرڻا ڏٺا. تنهنڪري سندن جڏهن به ۽ جتي به وڃڻ ٿيو آهي ته اتي جو جايون سنڌ جي ماڳن مڪانن سان ڀيٽيون اٿن پر هاڻي وري ملائيشيا سان پڻ ڀيٽڻ شروع ڪيون آهن جيئن هن ڪتاب ۾ جپانين جي توهم پرستي بابت لکندي ٽن ڄڻن جي فوٽو ڪڍڻ سان ان مان هڪ جي مري وڃڻ جو وهم ملائيشيا وارن ۾ هجڻ سان ڀيٽ ڪندي سلطانه صديقي بابت لکيو آهي ته ملائيشيا جا ماڻهو پڻ اهڙا عقيدا رکن ٿا، جيئن ٽن ڄڻن گڏجي فوٽو ڪڍرايو ته انهن مان هڪ مري ويندو. سلطانه صديقي جي ملائيشيا اچڻ ۽ الطاف صاحب جي ٻن شاگردياڻين پاران فوٽو کان منع ڪرڻ باوجود ٽن ڄڻن جو فوٽو نڪرڻ ۽ اڄ به سلطانه سميت انهن ملائي ڇوڪرين (هاڻي عورتن) جو زنده هجڻ جو ذڪر پڙهڻ وٽان آهي.ساڳي ريت ”غريب جو ٻار سدائين سورن ۾“ واري باب ۾ هڪ بنگاليءَ سان جپانين جي ٿيل سخت بي واجبي جو ذڪر آهي پر ان بابت ڳالهه چِٽي ڪرڻ لاءِ پاڻ ملائيشيا ۽ انڊونيشيا جي ماڻهن جا مثال ڏنا آهن ته ڪيئن پاڻ کي سُڌريل ملڪ سڌائيندڙ به سعودي عرب ۽ ملائيشيا جي ماڻهن کي ساڳيو ڏوهه بخشيو ڇڏين پر انڊونيشيا ۽ بنگال مُلڪ جي غريب نڌڻڪن ماڻهن جي زندگي تباهه ڪريو ڇڏين.
بهرالحال هر دفعي جيان هن دفعي به الطاف صاحب وس ڪري هر جملي جي جوڙجڪ اهڙي ڪئي آهي جيڪا پڙهندڙن کي وڻي ۽ سندن رُڳو دلچسپي ئي نه پر معلومات وڌائڻ جو پڻ باعث ٿئي. دُعا آهي ته پاڻ اڃان وڏي ۽ صحتيابي واري ڄمار ماڻي لکندا رهن ۽ اسان پڙهندا رهون.
ڊاڪٽر عبدالحفيظ لغاري
سچل ڳوٺ-ڪراچي
Email: hafeezlaghari58@yahoo.com