جپان ۾رهندڙ هڪ مسلمان شاگردياڻيءَ جو انٽرويو
• توکي جپان ۾ اچڻ جو ڪيئن خيال ٿيو؟
عزا: ”آئون جپان ۾ ان ڪري آيس جو هڪ ته مونکي اعليٰ تعليم لاءِ جپان حڪومت خرچ ڏنو، ٻي ڳالهه ته ريسرچ ورڪ لاءِ ڪيوٽو يونيورسٽي دنيا ۾ ٽاپ جي يونيورسٽي آهي ۽ سڀ کان وڏي ڳالهه ته اڪيلي ڇوڪريءَ لاءِ جپان تمام Safe ملڪ آهي.“
(عماني شاگردياڻي عزا جي ڳالهه بلڪل صحيح آهي. جپان ۾ جيتوڻيڪ مهانگائي تمام گهڻي آهي. پر جپان حڪومت شاگردن کي اسڪالرشپ ٺاهي ٺوڪي ڏئي ٿي. ايتريقدر جو ڪيترائي شاگرد پنهنجي زال ۽ هڪ ٻن ٻارن سان ان اسڪالر مان سادگي ۾ رهي گذارو ڪريو وڃن. عزا جي اها ڳالهه به صحيح آهي ته ڪيوٽو يونيورسٽيءَ ۾ داخلا ملڻ وڏي خوش نصيبيءَ جي ڳالهه آهي. ڪيوٽو يونيورسٽي جپان جي ٻيو نمبر آڳاٽي يونيورسٽي آهي جيڪا 1869ع ۾ ”ڪيمسٽري اسڪول“ جي نالي سان ڀر واري شهر اوساڪا ۾ کلي هئي. اڄ هن جا ٽي ڪئمپس آهن. ٻه ڪيوٽو جي يوشيدا ۽ ڪتسورا علائقن ۾ ۽ هڪ اُجي (Uji) شهر ۾. ڪيوٽو يونيورسٽيءَ ۾ هن وقت 22000 شاگرد تعليم وٺي رهيا آهن. دنيا جا ڪيترائي سائنسدان، سياستدان، پروفيسر هن يونيورسٽي جا تعليم يافته آهن ۽ انهن شاگردن مان ڏهه ته اهي آهن جن کي نوبل پرائيز ملي چڪا آهن. انهن ۾ برما (ميانمار) جي ”انگ سان سُو ڪِي“ به آهي جنهن کي 1991ع ۾ ”نوبل پيس پرائيز“ ملي هئي. ”انگ سو“ 1945ع ۾ برٽس برما جي شهر رنگون ۾ ڄائي هن 1964ع ۾ دهلي يونيورسٽي مان ۽ 1968ع ۾ آڪسفورڊ يونيورسٽي مان پڻ گرئجوئيشن ڪئي. ”انگ سو“ کان علاوه جپان جا پنج وزير اعظم هن يونيورسٽي جا گرئجوئيٽ آهن: هاماگچي، هاياتو، ڪاتاياما، فومي مارو ۽ شِيدِيهارا.
ڪيوٽو يونيورسٽي جي Ph.D جي شاگردياڻيءَ عزا جي اها ڳالهه به صحيح آهي ته اڪيلين ڇوڪرين لاءِ جپان تمام Safe ملڪ آهي. سچ ڳالهه اها آهي ته عرب ملڪن سعودي عرب، ڪويت، دبئي وغيره ۾ به هڪ عورت پريشان رهي ٿي .... اتي هوءَ نه آزاديءَ سان محلي ۾ نه مارڪيٽ بازارين ۾ هلي سگهي ٿي. ان خيال کان جپان، سئيڊن، ناروي جهڙا ملڪ جن ۾ ڀلي عيسائي ۽ يهودي رهندا هجن پر اتي جا ماڻهو انهن اصولن تي هلن ٿا جن جي اسلام اسانکي تعليم ڏني آهي.)
• جپان ۾ رهڻ ۾ توهانکي جپانين جون ڪهڙيون ڳالهيون بهتر لڳن ٿيون؟
عزا: ”جپاني وقت جا پابند آهن.... هنن کي وقت جو قدر رهي ٿو. جپاني سٺين عادتن ۽ Manners جا مالڪ آهن. دنيا جي صاف ۽ منظم ملڪن مان جپان هڪ آهي.“
(عزا جي جپانين بابت اها Observation به بلڪل صحيح آهي. جپانين کي وقت جو وڏو قدر آهي. هو ڪڏهن به وقت ضايع نٿا ڪن ۽ وقت جا پابند آهن. هر ڪم ٽائيم تي ڪن ٿا. آفيسن، اسڪولن، دڪانن تي هر هڪ وقت تي پهچيو وڃي. جپان جون ريل گاڏيون ڏسو. بسون ڏسو .... هر ڪا وقت تي پهچي ٿي وقت تي هلي ٿي. دنيا ۾ ان مقابلي جو ٻيو ملڪ سئيڊن ڏسڻ ۾ آيو. اسان جي تر ۾ ايران ۽ انڊيا جون ريل گاڏيون ان معيار کي حاصل ڪرڻ ۾ ڪافي ڪامياب وڃي رهيون آهن. پاڻي جي جهاز ٺاهڻ ۾ سوين مسئلا درپيش اچن ٿا. مون يورپ جي ملڪن جي شپ يارڊن کي به وقت جو ايترو پابند نه ڏٺو. اسپلٽ (يوگو سلاويا) ۽ بريمن (جرمني) ۾ نئون جهاز ٺاهڻ جو مدو 8 مهينا چيائون پر ٻنهي هنڌن تي ڏهه مهينا کن لڳي ويا. جپان وارن کان اسان جي جهازران ڪمپنيءَ ڇهه جهاز ٺهرايا. هنن 5 مهينن جو چيو ۽ هر جهاز وقت تي ٺاهي ڏنائون. انهن مان هڪ جهاز جو چيف انجنيئر آئون به ٿي رهيس. جهاز تيار ٿيڻ جي آخري ڏينهن ۾ جڏهن جهاز جي مختلف انجڻين ۽ جهاز جي ڪارڪردگي جا ٽيسٽ ٿي رهيا هئا ته هڪ ڏينهن سخت طوفان ڪري مون شپ يارڊ وارن سان ان جو اظهار ڪندي چيو ته بهتر ٿيندو اڄ رات جهاز کي کلئي سمنڊ ۾ نه وٺي هلجي. پر مون ڏٺو ته هنن کي اها ڳالهه نه وڻي ۽ طوفان ۾ به جهاز کي ٻاهر وٺي آيا. سڄي رات ٽيسٽ ڪندا رهيا سين. تڪليف ته سڀني کي ٿي. صبح جو سمنڊ تان موٽي جهاز کي جيٽي تي لڳائي اسان رات وارا همراهه هوٽل ۾ سمهڻ ٿي وياسين ته شپ يارڊ جي مئنيجر شروع ٿيندڙ ڏينهن جي ”ڪمن جي لسٽ“ جي ڪاپي مونکي ڏيکاريندي چيو ته ”ڪي ڪانچيو (چيف صاحب) جيڪڏهن رات نه هلون ها ته هينئر اٺين بجي شپ يارڊ ۾ صبح جي شفٽ وارا انجنيئر هي ڪم ڪرڻ کان رهجي وڃن ها جن جو مدار رات وارن ٽيسٽن تي آهي ۽ اسانجي شپ يارڊ کي نقصان رسي ها.“
ان وقت مونکي احساس ٿيو ته يورپين کان به سستو ۽ وقت اندر جهاز ٺاهي ڏيڻ ۾ ڇا راز آهي. دراصل جپانين لاءِ وقت ناڻي مثل آهي.
عزا جي اها ڳالهه به صحيح آهي ته جپان صاف سٿرو ۽ منظم ملڪ آهي. جپان ۾ ڪا به مليريا، ڊينگي، ٽائفائيڊ، پوليو، ڪالرا جهڙي بيماري ناهي جو هنن انهن بيمارين جا جراثيم ئي ختم ڪري ڇڏيا آهن. جپاني ايڏو خبردار رهن ٿا جو ڪنهن کي ٿڌ لڳي ٿي ته هو ماسڪ چاڙهي هلي ٿو جيئن ان جو اثر ڀر ۾ ويٺلن کي نه ٿئي. جپان ۾ عام Tap Water (نلڪن جو پاڻي) به صاف سٿرو ۽ پيئڻ جوڳو آهي.)
• مسلمان هجڻ جي حيثيت ۾ جپاني ماڻهو توکان ڪجهه پڇن ٿا؟
عزا: ”جي ها. هو مونکان اڪثر پڇندا آهن ته آئون هر ريسٽورنٽ ۾ ڇو نٿي ماني کايان ... يا ڇو نٿي بيئر پيان؟ ۽ اهو پڻ ته آئون ڪنهن غير مسلم سان ڇو نٿي شادي ڪري سگهان؟ آئون هنن کي انهن سڀني ڳالهين جا جواب سٺي نموني سان ڏيندي آهيان ۽ هو هميشه منهنجي عقيدت ۽ عادتن جو احترام ڪن ٿا.“
• جپان ۾ رهڻ ۾ توکي ڪهڙيون ڳالهيون سٺيون لڳن ٿيون ۽ ڪهڙيون خراب؟
عزا: ”خير في الحال ته مونکي ڪا خراب ڳالهه نظر نٿي اچي. جپان ۾ رهڻ ۾ اها Feeling رهي ٿي ته ماڻهو Safe آهي. رستي هلندي ڪو حادثو ٿي پوي يا بيهوش ٿي وڃي ته پوليس ان کي اسپتال پهچائي ٿي. رستو ڀلجڻ تي هر هڪ مدد ڪري ٿو. اسان سان انگريزيءَ ۾ ڳالهائي جپاني ٻار خوش ٿين ٿا. جپان ۾ ڪيتريون ڳالهيون ۽ رسم و رواج اسان جي مشرقي وهنوار سان ملن ٿا. يورپ واري نه اوگھڙ آهي نه ايشيائي ملڪن وارو ٽوڪ طعنو ۽ گلا. جپان ۾ رهندڙ اڪيلي ڇوڪري پاڻ ئي هر ڳالهه Manage ڪريو وٺي.“
• جنهن علائقي ڪانسائي Kansai ۾ توهان رهو ٿيون اتي ڪي اهڙا دڪان يا ريسٽورنٽون توهان ٻڌائي سگهنديون جتي حلال شيون ملنديون هُجن ۽ ڌارئين آيل مسلمان ٽوئرسٽ يا اسٽوڊنٽ کي آساني رهي.
عزا: ”جپان جي هر وڏي شهر ۾ توهان کي ڪيترائي دڪان حلال کاڌي جا ملندا نه ته به ڪوبي، ٽوڪيو يا جپان جي ڪنهن ٻئي شهر جي مسجد وارن کي فون ڪري معلوم ڪري سگهو ٿا.“
• جپان جي ڪاليجن ۽ يونيورسٽين ۾ پروفيسرن ۽ شاگردن جون نوميڪائيون (دعوتون جن ۾ الڪوحل به هلي ٿو) توهان کي پريشان ته ڪنديون هونديون؟
عزا: نه. مون سان گڏ تعليم وٺندڙ اسٽوڊنٽس اسان مسلمانن جي احساسن جو خيال ڪن ٿا. جڏهن به ڪا نوميڪائي ٿئي ٿي ته ان ۾ پهريون ڪلاڪ بيئر بدران رڳو جيوس پيتي وڃي ٿي جيئن اسان مسلمان ڇوڪرا ۽ ڇوڪريون به ان ۾ حصو وٺي سگهون. ان بعد اسان جي وڃڻ تي باقي شاگرد ڪلاڪ کن وڌيڪَ دعوت هلائي سگهن ٿا جنهن ۾ ڪو بيئر پيئڻ چاهي ته پي سگهي ٿو.
• ويڪ اينڊس (ڇنڇر آچر) ڏينهن ڇا ڪريو؟
عزا: ”آئون بيحد بزي رهان ٿي. ڪا تاريخي جاءِ ڏسڻ هلي ويندي آهيان يا هائيڪنگ ڪندي آهيان. پنهنجي ملڪ عمان جي مقابلي ۾ جپان ۾ جتي ڪٿي جبل آهن جن تي چڙهڻ ۽ جھنگل جي سير ڪرڻ جا هتي تمام سٺا ۽ Safe بندوبست آهن. ان کان علاوه آئون مختلف شيون سکي رهي آهيان جنهن جو جپان جي ڪلچر سان ئي واسطو آهي. جيئن ته شودو (Shodo) ائڪيدو، پيانو، ٽي سيريمني جا ڪلاس، اوريگامي، اڪيبانا .... وغيره وغيره. جپان ۾ ڪيتريون ئي دلچسپ شيون آهن جيڪي اسان واندڪائيءَ ۾ سکي سگهون ٿا.“
(Shodo ڪئليگرافي جو طريقو آهي. هي برش ۽ قلم سان لکڻ جو آرٽ آهي.
Aikido جپاني ويڙهه جو آرٽ Martial Art آهي جيئن جوڊو، ڪراٽي يا تڪونڊو.
Origami ــ هي پني مان شيون ٺاهڻ جو آرٽ آهي.
Ikebana ــ هي گلن ۽ ٽارين کي گلدستي ۾ سينگاري رکڻ جو آرٽ آهي.
Tea Ceremony جپان ۾ مهمان کي چانهه پيش ڪرڻ به هڪ آرٽ ليکيو وڃي ٿو).
• ڇا توکي لڳي ٿو ته حجاب اوڍڻ وارين مسلمان ڇوڪرين لاءِ جپان ۾ رهڻ ڏکيو آهي؟
عزا: ”نه. هرگز نه. جپان ۾ رهڻ هنن لاءِ بيحد آسان آهي جو جپاني ماڻهو هڪ ٻئي جي عزت ڪن ٿا ۽ ڌارين ماڻهن جي ذاتي زندگيءَ جو به خيال ڪن ٿا. هو ٻي کان پُڇ پُڇ نٿا ڪن ۽ نه ٻين جي معاملن ۾ پون ٿا ۽ نه پنهنجا ويچار ٻين تي ٿاڦين ٿا. جپاني reserved رهن ٿا. ان ڪري مسلمان عورتن لاءِ جپان ۾ زندگي گذارڻ سؤلو ڪم آهي. جپاني ماڻهو مسلمان عورتن جي حجاب اوڍڻ تي مٿن ڪاوڙ يا نفرت نٿا ڪن. ڪيوٽو ۾ مسلمان ملڪن جا ٽوئرسٽ ايندا رهن ٿا ۽ انهن جي تعداد وڌائڻ لاءِ (جيئن ٽوئرزم مان ڪمائي سگهجي) ڪيوٽو جي واسطيدار کاتي مسلمان ڇوڪرين کي تحفي ۾ ڏيڻ لاءِ اوچي ڪپڙي، ڊيزائين ۽ رنگن ۾ اسڪارف ٺهرايا آهن جيڪي حجاب طور استعمال ٿي سگهن ٿا. انهن جي مارڪيٽ ۾ قيمت 6500 يين آهي. (يعني اٽڪل پنج هزار رپيا). “
• جپان ۾ ايندڙ مسلمان ڇوڪرين جي همٿ افزائي لاءِ تو وٽ ڇا پيغام آهي يا تون هنن کي ڪجهه چوڻ چاهيندينءَ؟
عزا: (عزا مٿين سڀني سوالن جا جواب انگريزيءَ ۾ پئي ڏنا جيڪي مون ترجمو ڪري سنڌيءَ ۾ ڏنا آهن. عربن جي، خاص ڪري عمانين جي انگريزي سٺي نه آهي پر عزا تمام سٺي انگريزي ڳالهائي ٿي. پاڻ جپاني به سکڻ جي ڪوشش ڪري رهي آهي. بهرحال سندس هن آخري سوال جو جواب آئون ترجمي سان گڏ سندس انگريزيءَ ۾ به انهن ئر لفظن سان لکان ٿو:)
“Stick to God & He will be with you in every step making the life happier & he will never disappoint you”.
(پنهنجي رب تي ئي ڀروسو ڪيو جيڪو توهان جي قدم قدم تي ساٿ ڏئي توهانجي زندگي سکي بنائي ٿو ۽ توهان کي ڪڏهن به نا اميد نٿو بڻائي).