ڌارين وٽ پرڻيل جپاني زالون
جپان ۾ توڙي جپان کان ٻاهر ڪيترائي اسانجا پاڪستاني نظر ايندا جن جون زالون جپاني آهن ۽ هنن کي ڪڏهن به انهن مردن وانگر دانهون ڪندو يا آزار ۾ نه ڏٺم جنهن ۾ اڪثر اهي هوندا آهن جن جون زالون يورپ جي ملڪن جون آهن يا آمريڪا جون. سنڌ جا به ڪيترائي نظر اچن ٿا جيڪي پنهنجين جپاني زالن سان خوش آهن. تازو هينئر اتر جپان جي شهر سپورو ۾ ڊاڪٽر سعيد ميمڻ سان ملاقات ٿي جيڪو سنڌ ۾ ائگريڪلچر بئنڪ ۾ هو. هو اسڪالر تي جپان ۾ پوسٽ گريجوئيشن لاءِ آيو ۽ پي ايڇ ڊي دوران هڪ جپاني ڪليگ سان شادي ڪيائين ۽ هاڻ هتي جپان ۾ ئي رهي ۽ نوڪري ڪري ٿو. مون سان گڏ جهاز تي ڪم ڪندڙ منهنجن ڪيترن سڃاڻن جپاني ڇوڪرين سان شادي ڪئي ۽ اڄ تائين اهي جپاني ڇوڪريون هنن سان خوش آهن توڙي کڻي ڪي غربت جي زندگي ۾ آهن ته ڪي امير ٿي ويا. ڪي جپان جي وڏن شهرن ۾ آهن ته ڪي مڙسن جي اباڻن ڳوٺن م پر هو پنهنجي گهر ٻار سان خوش آهن. هڪ اسانجي بلوچ انجنيئر دوست جپاني ڇوڪريءَ سان شادي ڪري ڪجهه سالن بعد نوڪري ڇڏي ڪراچي اچي رهيو ۽ سندس گهر به ڪو ڪراچي جي ڊفينس يا ڪلفٽن جهڙي علائقي ۾ نه هو پر ملير پاسي هڪ ڳوٺ ۾ آهي. هينئر ته ملير به شهر ٿي ويو آهي پر هيءَ 1973ع ڌاري جي ڳالهه آهي ـــ يعني اڄ کان چوئيتاليهه سال اڳ جي. اسان سمجھيو ته ٽوڪيو جي گنزا ۽ شنجوڪو علائقن جي رهاڪو جپاني ڇوڪري ملير ۽ ميمڻ ڳوٺ جهڙين ٻهراڙين ۾ هفتو ٻه به ڪو مس گهاري سگهندي. ٽن چئن مهينن بعد اسانجو جهاز جپان جي ٽرپ هڻي آيو ته اسان هن جوڙي کي ڏسڻ لاءِ ڪياماڙيءَ کان هلي ملي ملير وياسين. هوءَ ٻين ٻروچ عورتن وانگر گھگھو (ڀرت جو ڊگھو چولو) پايو ٻين عورتن جي وچ ۾ ويٺي هئي ۽ ڪافي حد تائين سنڌي سکڻ ۾ ڪامياب ٿي وئي هئي. اهو ڏينهن ۽ اڄوڪو ڏينهن ٽوڪيو ۽ اوساڪا وغيره جو ڇڏي اچي ماروئڙن جي ملڪ ۾ رهي ته ناني ڏاڏي ٿي وئي. مڙس کي اهو نه چيائين ته ”ملير جي ٻهراڙيءَ مان ڪڍي مونکي شهر ڀيڙو ته ڪر“. مونکي ڪا اهڙي جپاني ڇوڪري نه سجھي جيڪا مڙس کي ڇڏي موٽي هجي. مڙس جي ڌڪا ڏئي ڪڍڻ تي به هوءَ آخري حد تائين Compromise ڪرڻ جي ڪوشش ڪرڻ کي گهٽتائي نٿي سمجهي.
منهنجي خيال ۾ جپاني عورتن جي Credit واري خاني ۾ اسانجي هڪ مرحوم دوست انور ڪٻر جنهن کي اسان ۽ جپاني ”جوني“ سڏيندا هئاسين، جي جپاني زال جي تعريف ڪرڻ بي وقتائتي نه ٿيندي جنهن جو احوال گهڻو اڳ اسانجو ڪامن شاعر دوست عنايت بلوچ هڪ سنڌي اخبار ۾ پڻ لکي چڪو آهي.
جوني ٽوڪيو ۾ رهيو ٿي ۽ هن اتي ايندڙ هر هم وطنيءَ جي مدد ڪئي ٿي پوءِ اهو چاهي سنڌي هجي يا پنجابي پٺاڻ. هو شڪل شبيهه ۾ ته سهڻو جوان هو پر اخلاق ۾ به. سندس لاءِ اهو مشهور هو ته ٽوڪيو ۾ جيڪڏهن ڪو سار سنڀال لهي ٿو ته اهو انور آهي. ڪيترا ويچارا نوڪري جي ڳولا وارا هن وٽ اچي رهندا هئا يا ڪو گهمڻ لاءِ اڪيلو ايندو هو ته هو پنهنجي ڪار کڻي هن وٽ پهچي ويندو هو. عنايت بلوچ جي به هن سان ٽوڪيو ۾ دوستي ٿي جڏهن هو پهريون دفعو 1992ع ۾ جپان گهمڻ لاءِ آيو هو. جيتوڻيڪ عنايت جو ڀاءُ فيض محمد کوسو انهن ڏينهن ۾ ٽوڪيو ۾ پاڪستاني جي ايمبسيءَ ۾ قؤنصلر هو پر ان هوندي به هن جو ڪافي وقت انور جوني سان گذريو ۽ ٻئي دفعي عنايت جڏهن JICA طرفان سال 2000ع ۾ ٽوڪيو آيو ته انهن ڏينهن ۾ سندس ڀاءُ فيض محمد نه هجڻ ڪري انور هن جي بيحد خذمت چاڪري ڪئي. ٻن سالن بعد يعني سال 2002ع ۾ جڏهن ته انور اڃان ڪو 33 سالن جو مس هو ته بيمار ٿي پيو. عنايت پنهنجي ڪالم ۾ لکي ٿو ته ٽوڪيو جهڙي ترقي يافته شهر ۾ به نه ڦڪين فرق ڪيو، نه ويڄن طبيبن ۽ ماهر ڊاڪٽرن جي دوائن ۽ علاجن مان ڪو نتيجو نڪتو. خبر اها پئي جو اوچتو ئي اوچتو سندس مڙهه ٽوڪيو مان سيٺارجا شهر ڀرسان سندس اباڻي ڳوٺ ”محمد صادق ڪُٻر“ ۾ اچي پهتو. شاهه لطيف ٿو چوي ته: ”تڏهن ڦڪيون فرق ڪن، جڏهن امر ٿئي ان کي“. ڦڪين کي امر نه ٿيو ۽ انور اسان کان هميشه لاءِ جدا ٿي ويو.
عنايت بلوچ انور جوني جي وفات کان پورن ٻن سالن بعد 19 آڪٽوبر 2004ع تي هن تي ڪالم لکيو ته: ”اڄ ٽوڪيو جي اوتسڪا مسجد ۾ سندس ٻي ورسي ملهائي پئي وڃي جتي انور جا ڪيئي دل گهريا دوست، سندس ڀاءُ منور، سندس زال ۽ انور جا ٻار اچي گڏ ٿيندا ۽ قرآن خواني ڪئي ويندي. عنايت لکي ٿو ته: ”جتي انور جي وڇوڙي جو صدمو ذڪر هيٺ آيو آهي اتي هڪ سڪون ۽ آسيس ڏيندڙ خبر هيءَ آهي ته انور جي جپاني گهر واري ساچيڪو (Sachiko) هڪ بيحد وفادار عورت ثابت ٿي آهي. انور جي لاڏاڻي کان پوءِ هن ڪيئي رشتا ٺڪرائي سيٺارجا ۾ انور جي مائٽن سان رابطو ڪيو ۽ کين چيو ته انور جو ننڍو ڀاءُ مُنور ڪُٻر ڪوشش ڪري ٽوڪيو پهچي ته هوءَ ساڻس شادي ڪرڻ چاهيندي. ائين ڪرڻ سان کيس سڪون پهچندو ته سندس ٻيو مڙس ڪو غير نه، پر انور جو سڳو ڀاءُ آهي. هيڏانهن منور به ٽوڪيو وڃڻ لاءِ ڀرپور ڪوششون ورتيون. هنن ڪوشنن ۾ ٿورو گهڻو منهنجو حصو به آهي. دل ۾ خلوص هجي ۽ جذبا سچا هجن ته پوءِ ماڻهن جي آس ۽ اُميد الله پاڪ ضرور پوري ڪري ٿو.
”منور ڪٻر سال، ڏيڍ کان ٽوڪيو ۾ آهي ۽ انور جي بيوهه ساچيڪو سان شادي ڪري، هن ٻيهر اهو گهر آباد ڪيو آهي جيڪو انور جي اوچتي وڇوڙي سبب اُجڙي ويو هو. انور جا ٻه پٽ عامر ۽ اَمان ۽ ننڍڙي نياڻي دُعا پنهنجي گهر ۾ خوش آهن ۽ منور کي بابا بابا ڪري ڪوٺين ٿا. الله پاڪ کين سدائين سرهو ۽ شاد آباد رکي آمين“.
فلپين جي قومي ڏينهن تي انهن طرفان ٽوڪيو ۾ هلندڙ هڪ دعوت ۾ مون اسانجي ٽوڪيو واري پاڪستان ايمبسي ۾ ڪم ڪندڙ روهڙي جي ڊپلومئٽ قاضي طفيل کي فلپين جي سفير جي زال ڏي اشارو ڪندي چيو: ”فلپين جي سفير جي زال فلپينو گهٽ پر جپاني وڌيڪَ لڳي رهي آهي.“
”اهو اِن ڪري جو“، طفيل وراڻيو: ”هوءَ آهي ئي جپاني ۽ سندس نالو ڪازوڪو (Kazuko Siazon) آهي.“
ڪازوڪو ٽوڪيو جي هڪ يونيورسٽي (Ayoma Gakuin) ۾ اڃان پڙهي رهي هئي ته سندس شادي فلپين کان آيل هڪ شاگرد ڊومنگو سان ٿي. ڊومنگو پنهنجي ملڪ فلپين جي تعليم کاتي طرفان مليل اسڪالرشپ تي ٽوڪيو يونيورسٽيءَ ۾ جپاني سکڻ لاءِ آيو هو ۽ بعد ۾ فزڪس ۾ به ڊگري حاصل ڪيائين ۽ ڪازوڪو انگريزي ادب ۾ ڊگري حاصل ڪئي. گرئجوئيشن بعد ڊومنگو کي سندس حڪومت طرفان ٽوڪيو ۾ موجود سندن سفارتخاني ۾ ئي نوڪري ملي وئي. اهڙي طرح ڪازوڪو جي زندگي هڪ ڊپلومئٽ جي زال جي زندگيءَ سان شروع ٿي. هونءَ به ڪازوڪو جو واسطو جپان جي اعليٰ پڙهيل ڳڙهيل خاندان سان آهي. جڏهن اڃان جپان کان ٻاهر نڪرڻ جو رواج نه هو ان وقت ڪازوڪو جو ڏاڏو ڊاڪٽري پڙهڻ لاءِ آمريڪا ۽ يورپ ويو هو. ان لاءِ کيس جپان جي شهنشاهه پاڻ موڪليو هو. ڪازوڪو جي ماءُ ۽ پيءُ پڻ اعليٰ تعليم يافته ۽ پروفيشنل رهيا آهن. ڪازوڪو جپان جي يونيورسٽيءَ مان تعليم حاصل ڪرڻ بعد آمريڪا جي ليزلي گرئجوئيٽ اسڪول مان پبلڪ ائڊمنسٽريشن ۾ پڻ ايم اي ڪئي ۽ کيس جپاني، جرمن، انگريزي ۽ تگالوگ سميت ڪل پنج زبانون اچن ٿيون. 1964ع ۾ ٽوڪيو اولمپڪ رانديون ٿيون هيون ته هن مترجم جا فرض ادا ڪيا هئا. پاڻ ويانا ۾ UNO جي آفيس ۾ تيرهن سال ڪم ڪيو جتي هن باربرا بُش جو ڪتاب Millie’s Book” ترجمو ڪيو جنهن مان مليل آمدني روس جي Chernobyl واري حادثي ۾ زخمي ٿيل ٻارن لاءِ امداد طور ڏنا. پاڻ هڪ ڪتاب جي ليکڪا پڻ آهي جنهن جو نالو آهي: “Philippines and Japan: 500 Years of Relations” هي اهو ڪتاب آهي جنهن تي وڊيو فلم “Rizal in Japan” جي عنوان سان ٺهي جنهن ۾ اوڻهين صديءَ جي فلپيني وطن پرست ”جوزي ريزال“ جي ڪهاڻي آهي.
اڄ ڪلهه جپان جهڙي ماڊرن ۽ امير ملڪ اڳيان فلپين، انڊونيشيا يا اسانجي پاڪستان ۽ انڊيا جهڙو ايشيائي ملڪ ڪا حيثيت نٿو رکي پر ان هوندي به ڏسان پيو ته اڄ به ڪيتريون ئي جپاني ڇوڪريون اهڙن ايشيائي ملڪن جي ڇوڪرن سان به شادي ڪن پيون. اها ٻي ڳالهه آهي ته 1980ع ۽ 1990ع واري ڏهاڪي کانپوءِ اهڙيون شاديون گهٽ ٿي ويون آهن جو هاڻ اسان جي ايشيائي ماڻهن جو جپان وڃڻ مشڪل ٿي پيو آهي خاص ڪري پاڪستانين جو. اسان جي ماڻهن کي هاڻ اعليٰ تعليم، گهمڻ يا بزنيس جي سلسلي ۾ به وڏي مشڪل سان ويزا ملي ٿي نه ته 1980ع تائين اسان کي فقط هوائي جهاز جي ٽڪيٽ وٺڻي پوندي هئي. ٽوڪيو ايئرپورٽ تي لهڻ سان ٽن وڏن شهرن جي ويزا ملي ويندي هئي. پر پوءِ آهستي آهستي اسان جي ماڻهن جي وڌندڙ ڏوهن خاص ڪري ويزا جو مدو ختم ٿيڻ بعد جپان ۾ ترسي پوڻ ۽ غير قانوني طرح نوڪريون ڪرڻ تي جپان طرفان سختي ٿيندي وئي. ٻئي پاسي ٿو ڏسان ته سنگاپور جهڙا دو نمبري ۽ ٺڳ ملڪ، يا ملائيشيا جهڙن پٺتي پيل ملڪن کي انهن ڏينهن ۾ جپان جي ويزا نٿي ملي. اڄ اهي ملڪ سڌرڻ ۽ دنيا ۾ نالو پيدا ڪرڻ ڪري ٻنهي ملڪن جي ماڻهن لاءِ جپان حڪومت جپان ۾ بنا ويزا اچڻ ڪري ڇڏيو آهي.
اڄ ڪلهه جپان ۾ ڪجهه اهي پاڪستاني به رهن ٿا جيڪي برازيل کان هتي آيا آهن ۽ انهن جون زالون برازيل جون جپاني آهن. هي جپاني زالون ۽ سندن پاڪستاني مڙس گهڻو ڪري حلال کاڌي جا دڪان هلائين ٿا. حلال کاڌي کان علاوه حلال ڳائو گوشت به وڪڻن جيڪو برازيل يا آسٽريليا کان گهرائين.
پاڪستانين جي مقابلي ۾ جپان ۾ انڊين تمام گهڻا نظر ايندا جن جون زالون جپاني آهن. انهن ۾ ڪيترا ته پڙهيل ڳڙهيل، پروفيسر، ڊاڪٽر انجنيئر آهن جيڪي جپان ۾ نوڪري ڪن ٿا. انهن کان علاوه عام طبقي جا انڊين هندو ۽ مسلمان پڻ آهن جن سان جپان جي ڇوڪرين انڊيا وڃي شادي ڪئي ـــ خاص ڪري بهار رياست مان جتي ٻڌن جو پاڪ شهر ٻڌگيا آهي جيڪو جپانين لاءِ ائين آهي جيئن هندن لاءِ بنارس.
انڊيا ۾ ٽوئرزم جو تمام سٺو بندوبست آهي ۽ سستو پڻ. ان سان گڏ امن امان جي حالت به بهتر آهي دنيا جي مختلف کنڊن جا امير توڙي غريب، گهمڻ جا شوقين انڊيا جون تاريخي جايون، قدرتي نظارا، شاپنگ ۽ عياشيءَ لاءِ انڊيا جي وڏن شهرن ممبئي دهلي، لکنؤ، آگره، امرتسر، بنارس، چنائي، ڪلڪتي ۽ ڳوٺن ۾ وڃن ٿا. جتي ڪٿي رهڻ توڙي کائڻ پيئڻ ۽ سواريءَ جو سستو ۽ سٺو بندوبست آهي. جتي ڪٿي ڪيترائي نوجوان گائيڊ ملن ٿا جيڪي هر شهر جون تاريخي جايون گهمائين ٿا ۽ انهن بابت ڄاڻ ڏين ٿا. سياحن جي سهوليت لاءِ اهي گائيڊ مختلف ٻوليون به ڄاڻن ٿا. مون ڏٺو آهي ته ڪيتريون جپاني ٽوئرسٽ ڇوڪريون انڊيا جي نوجوان ۽ سهڻن گائيڊ ڇوڪرن سان دوستي رکن ٿيون ۽ شادي به ڪن ٿيون. ڪيترن کي شايد ان ڳالهه جي حيرت ٿئي ته جپاني ڇوڪريون ٻڌ گيا (بهار رياست جي شهر) جي گائيڊن يا ٻين اتي جي رهاڪو ڇوڪرن سان شادي ڇو ٿيون ڪن. ان جا هي سبب آهن:
جپاني مرد توڙي عورتون، خاص ڪري نوجوان يونيورسٽي جون ڇوڪريون، سڀ کان گهڻو انڊيا جي شهر ”ٻڌ گيا“ ۾ وڃن ٿيون جتي گوتم ٻڌ کي گيان مليو.... ٻوڌي (روشني/Enlightment) ملي.
جپان جي ماڻهن جو تعلق ٻڌ ڌرم سان آهي. هو گوتم ٻڌ جا پوڄاري آهن. ڪيترن جپانين جي اها تمنا هوندي آهي ته هو زندگيءَ ۾ هڪ دفعو ان هنڌ جو ضرور ديدار ڪن جتي گوتم ٻڌ ڄائو يا جتي هن کي نور مليو يا جتي هن وفات ڪئي. هاڻ ته ايترو نه رهيو آهي پر 1970ع واري ڏهاڪي ۾ يعني اڄ کان چاليهه پنجيتاليهه سال اڳ جڏهن منهنجو جپان وڃڻ شروع ٿيو ته انهن ڏينهن ۾ اهو جپاني جيڪو بقول هنن جي انڊيا جي پاڪ جاين تان ٿي ايندو هو اهو وڏو ”حاجي“ سمجھيو ويو ٿي۔.... پوءِ ڀلي هو ٻوڌي بکشوئن کان ڪو علم نه پرائي آيو هجي. سڄو وقت ٻڌ گيا جي ناچ گهرن ۾ گذاري يا ڀنگ پيئڻ ۾ گذاري جپان جپان موٽيو هجي پر جپان پهچي اهو ڏيک ڏيندو هو ڄڻ ”ٻڌ گيا“ وڃڻ تي هن تي به اهو نور نازل ٿيو هجي جيڪو 3000 سال اڳ گوتم تي نازل ٿيو ۽ هو ”عظيم ٻڌا“ بڻجي ويو.
اڄ به ڪيترين جپاني ڇوڪرين کي اهو وهم آهي ته ٻڌگيا، ڪوشي نگر، لُمبِني ۽ سرناٿ ۾ جيڪي ماڻهو رهن ٿا انهن تي گوتم ٻڌ جي نور جو Direct اثر آهي. ان ڪري ٻڌ ڌرم جي انهن پوتر شهرن جي نوجوانن کي هو پير مرشد سمجھن ٿيون. انهن چئن شهرن مان ٻڌن لاءِ گهڻو مان وارو شهر ٻڌ گيا(Bodh Gaya) سمجھيو وڃي ٿو جتي دنيا جا عقيدتمند ٻڌ ٻارهوئي ويندا رهن ٿا. هي شهر بهار رياست جي گاديءَ واري شهر پٽنا کان 96 ڪلوميٽر پري ”گيا“ ضلعي ۾ آهي. هن شهر جو اصل نالو اُرويلا يا اُربيلا هو. اشوڪ بادشاهه پهريون هو جنهن هتي مندر ٺهرايو.
سن 563 قبل مسيح راڻي مايا ديويءَ ”لمبِني“ شهر ۾ گوتم کي جنم ڏنو. لمبِني اڄ ڪلهه نيپال ملڪ جي ”روپان ديهي“ ضلعي ۾ آهي. گوتم ٻڌ جا ڪيترائي چيلا لمبني جي به ياترا ڪن ٿا جتي ڪيترائي مندر آهن.
سن 563 قبل مسيح گوتم سچ جي ڳولا ۾ ٻڌ گيا آيو جتي هڪ پپر جي وڻ هيٺ اچي ويهي رهيو. هتي هن کي حقيقت جي نور جي ڄاڻ ٿي ان بعد هو گوتم ٻڌ سڏيو ويو. گيان حاصل ڪرڻ بعد گوتم ٻڌ پهريون ليڪچر سرناٿ ۾ اچي ڏنو. ”سرناٿ“ ورانسي (بنارس) کان 13 ڪلوميٽر جي فاصلي تي آهي جنهن بابت تفصيل سان پنهنجي سفرنامي ”بنارس کان برمودا“ ۾ لکي چڪو آهيان.
”ڪشي نگر“ جيڪو ”ڪُسي نارا“ به سڏجي ٿو. اهو شهر اتر پرديش رياست جي ”گورکپور“ شهر کان 52 ڪلوميٽرن جي فاصلي تي آهي. هتي گوتم ٻڌ جي وفات ٿي ان ڪري ٻڌن لاءِ هي شهر به اهم حيثيت رکي ٿو. جيئن هندو ڌرم جا ماڻهو زندگيءَ ۾ هڪ دفعو بنارس ڏسڻ جا خواهشمند آهن تيئن ايشيا جا ٻوڌي ڪشي نگر جي زيارت ڪرڻ پنهنجي خوش نصيبي سمجھن ٿا.
هي سڀ ڪجهه لکڻ جو مطلب اهو آهي ته جپان جا ماڻهو جيڪي ٻوڌي آهن هنن شهرن کي اهم سمجھن ٿا جو انهن جو واسطو گوتم ٻڌ سان آهي.
ڪيوٽو شهر ۾ ”يوڪي“ نالي هڪ جپاني عورت ساڙهي ۽ سيندور ۾ نظر آئي. هوءَ انڊيا کان پنهنجي اباڻي ڳوٺ ڪيوٽو آئي هئي. هوءَ 1998ع ۾ جڏهن پهريون دفعو ٻڌگيا جي تيرٿ تي وئي ته هن جي ملاقات ترجميڪار ”سڌاما پراساد“ سان ٿي جنهن بيحد سُٺي جپاني ڳالهائي ٿي. ٻڌگيا ۾ هفتو کن رهڻ دوران هنن جو هڪ ٻئي سان عشق ٿي ويو. يوڪيءَ جپان پهچي پراساد کي گهرايو. يوڪيءَ جي پيءُ تاڪاهيرو کي به هي ڇوڪرو پسند آيو جنهن جي ان وقت عمر 32 سال هئي. هنن جي شادي ٿي جنهن بعد ”يوڪي“ هڪ ڳوٺاڻي انڊين ڇوڪريءَ وانگر پراساد جي ڳوٺ ۾ وڃي رهي. هوءَ هاڻ ساڙهي ۽ شلوار قميص پائي ٿي. ٻانهن ۾ ڪانچ جون چوڙيون پائي ٿي. هندي ڳالهائي ٿي ۽ هندن جون ريتون رسمون ڪري ٿي. هڪ ٻي جپاني عورت جيڪا انڊين مڙس سان نظر آئي اها اساڪاوا ڪيئڪو آهي. ڪيئڪو 1996 ۾ ٻڌ گيا وئي هئي ۽ هوءَ ڪمار جي گيسٽ هائوس ۾ رهي. ان بعد هوءَ وري 1998ع ۾ وئي ۽ هن جي ڪمار سان اهڙي ته سٺي Understanding ٿي جو هنن نيٺ 2000ع ۾ شادي ڪئي. ڪيئڪو ٻڌايو ته: “After the success of my marriage, my friends in Japan became crazy about Bihari boys”.
ڪيئڪو کي انگريزيءَ کان علاوه هندي/اڙدو به تمام سٺي اچي ٿي. هن چيو ته: ”ميرا پريوار انڊين هي ــ اس لئي مين اڌر ڪي ساري ريت رواج اور پرمپرا سيک گئي هون....“
جتي ڪيتريون ئي جپاني ڇوڪريون شاديءَ بعد پنهنجن مڙسن وٽ انڊيا هليون وڃن ٿيون اتي ڪجهه جپان ۾ به ترسيو پون ۽ پنهنجن مڙسن کي جپان ۾ رهائي کين نوڪري يا ڌنڌي ۾ لڳائين ٿيون. جيئن تڪاڪو نالي جپاني عورت شاديءَ بعد پنهنجي بهاري مڙس سنيل راٺوڙ سان جپان جي اتراهين شهر سپورو ۾ رهي ٿي. سنيل هڪيدو يونيورسٽيءَ ۾ ”تاريخ“ پڙهائي ٿو. هڪ ٻيو ٻڌ گيا جو بهاري همراهه پرامود جيسوال جنهن جي ڪجهه سال اڳ جپاني ڇوڪريءَ سان شادي ٿي جپان ۾ هوٽل هلائي ٿو.
جيستائين جپان وڃڻ سؤلو هو ۽ اسانجا پاڪستاني به نوڪري، مزدروي، تعليم، گهمڻ ۽ بزنيس لاءِ جپان آيا پئي ته ڪافي پاڪستانين جپاني ڇوڪرين سان شادي ڪئي. انهن مان چار ته منهنجي ڳوٺ جا آهن هڪ ته منهنجو ڪلاس ميٽ عبدالرزاق ميمڻ هو جنهن تعليم دوران ٽوڪيو ۾ شادي ڪئي ان بعد ڏهه سال کن رکي هن جي ٻن ڀائرن آفتاب ۽ اشفاق ميمڻ جپان ۾ اچي جپاني ڇوڪرين سان شادي ڪئي. انهن ڏينهن ۾ اسانجو جهاز جپان جي مختلف بندرگاهن ۾ ايندو ويندو رهيو ٿي ۽ اشفاق جي شادي اسان به اٽينڊ ڪئي. ان بعد سن 2002ع ڌاري منهنجو باءِ ايئر جپان وڃڻ ٿيو ته هالا جي هڪ اهم شخصيت ”جمعي ٽِيڪي“ جي پوٽي نويد ميمڻ سان ملاقات ٿي جيڪو اتي جپاني ڇوڪريءَ سان شادي ڪرڻ ڪري رهي ٿو. اهڙي طرح ان دفعي ٻيا به ڪيترا سکر، لاڙڪاڻي ۽ دادو پاسي جا سومرا، مهر، چنا ۽ ٻرڙا ذات جا نوجوان مليا جيڪي جپاني ڇوڪرين سان شادي ڪرڻ ڪري اوساڪا، ڪوبي ۽ نگويا ۾ رهن ٿا. پر اهي سڀ ان زماني ۾ جپان ۾ آيا ـــ يعني 1990ع کان اڳ جڏهن اسان پاڪستانين ۽ انڊين لاءِ جپان اچڻ آسان هو. هينئر انڊين لاءِ به اسان وانگر جپان ۾ اچڻ لاءِ سختي آهي پر تڏهن به انڊين گهڻا نظر اچن ٿا جن جون جپاني ڇوڪرين سان شاديون ٿينديون رهن ٿيون. اهو ان ڪري جو جپان جا ماڻهو انڊيا جي مختلف شهرن جو سير ڪرڻ لاءِ ويندا رهن ٿا ـــ خاص ڪري ٻڌ ڌرم سان تعلق رکندڙ شهرن جي تيرٿ ياترا ڪرڻ ۾ هو دلي سڪون محسوس ڪن ٿا. انهن جپاني ٽوئرسٽن ۾ موجود ڪيتريون ئي ڇوڪريون انڊيا ۾ ٽوئر گائيڊ، ترجمو ڪندڙ، هوٽلن ۽ گيسٽ هائوس ۾ ڪم ڪندڙ نوجوانن تي موهت ٿي انهن سان شادي ڪن ٿيون ۽ پوءِ انهن کي پاڻ وٽ جپان گهرائين ٿيون يا پاڻ انڊيا ۾ اچي پنهنجي گھوٽن جي ڳوٺن ۾ رهن ٿيون.
ڪجهه ڏينهن اڳ، هي مضمون لکڻ دوران، ٽوڪيو ۾ رهندڙ هڪ پاڪستاني دوست کي فون ڪري پڇيم ته ”ٻڌ گيا“ جا بهاري همراهه جپان ۾ ايندا رهن ٿا يا نه؟
هن ٻڌايو ته سال کن کان جپان ۽ چين جي اخبارن ۽ ٽي وي ذريعي جپاني ڇوڪرين کي خبردار ڪيو پيو وڃي ته انڊيا ـــ خاص ڪري ان جي بهار رياست ۾ سوچي سمجھي ويندا ڪريو. هي چتاءُ جپاني ڇوڪريءَ سان پيش آيل حادثي بعد ڏنو ويو آهي.
ياد رهي ته گذريل سال (2015ع) جنوري ۾ هڪ 23 سالن جي جپاني ڇوڪريءَ کي ٻن ڀائرن: 25 سالن جي جاويد خان ۽ 32 سالن جي ساجد خان جيڪي بِهار ۾ ٽوئر آپريٽر آهن ۽ جپاني به ڳالهائين ٿا انهن هن جپاني ڇوڪريءَ کي ٻڌ ڌرم جون پاڪ جايون ٻڌ گيا، سرناٿ وغيره ڏيکارڻ بهاني پنهنجي ڳوٺ ۾ يرغمال ڪري رکيو. هن جا اسي هزار رپيا به کڻي ويا ۽ هن کي ريپ ڪندا رهيا. بيمار ٿيڻ تي هن کي رات واري ٽرين ۾ ڪلڪتي لاءِ چاڙهي ڇڏيو. ڪلڪتي پهچي جپاني ڇوڪريءَ پنهنجي سفارتخاني کي دانهن ڏني ۽ ٻنهي ڏوهارين کي جھليو ويو. ان واردات ڪري انڊيا جي سخت بدنامي ٿي ۽ جپان توڙي چين کان ويندڙ ٽوئرسٽن جي تعداد ۾ گهٽتائي اچي وئي آهي.
ان ڳالهه مان پڙهندڙ اهو اندازو لڳائي سگهن ٿا ته ٽوئرزم لاءِ امن امان جو ماحول هجڻ ضروري آهي. تاريخي جايون، سستي رهائش ۽ صحيح کاڌي خوراڪ ملڻ سان گڏ امن امان به ضروري آهي. اسان وٽ کڻي موهن جو دڙو يا گورک هل اسٽيشن جهڙيون شيون آهن پر امن امان ڪٿي آهي؟. ناريون ته ڇا نر به ڏينهن ڏٺي جو اغوا ٿيو وڃن. اهڙي حالت ۾ اسان جي ملڪ ۾ ٽوئرزم انڊسٽري ڪيئن هلي سگهندي؟ انڊيا ۾ جيتوڻيڪ ان قسم جي ڪا ورلي واردات ٿئي ٿي جو حڪومت ان معاملي ۾ بيحد خبردار آهي. ڏوهارين کي به هنن يڪدم گرفتار ڪري سخت سزائون ڏنيون ان هوندي به هڪ واردات ڪري ٽوئرزم تي ڪيڏو اثر پوي ٿو.
جپاني ڇوڪرين بابت شروع ۾ لکيو اٿم ته هو ڌارين سان شادي ڪرڻ ۾ بهتري ان ڪري ٿيون سمجھن جو جپاني مرد پنهنجين زالن جو خيال نٿا رکن ۽ ڌارين ملڪن جا خاص ڪري يورپي ۽ آمريڪن جپاني زالن کي بهتر ان ڪري ٿا سمجھن جو اهي چئيوان، خذمتگذار ۽ سٺي طبيعت جون آهن. ان جي مقابلي ۾ يورپي يا آمريڪن زالون سخت مزاج آهن. هو هر ڳالهه ۾ مڙس کان برابريءَ جي ڊمانڊ ڪن ٿيون. اها ٻي ڳالهه آهي ته هاڻ جپاني مردن جي فطرت ۾ تبديلي اچي رهي آهي ۽ هو زالن کي برابر سمجھڻ لڳا آهن ۽ ماءُ پيءُ جي مرضيءَ بدران Love Marriage کي ترجيح ڏيڻ لڳا آهن.
جپاني مرد به ڌارين ملڪن جي عورتن سان شادي ڪن ٿا پر تمام تمام گهٽ. ان جو سبب اهو ئي ٻڌايو وڃي ٿو ته يورپي ۽ آمريڪن زالون قد ۾ ڊگهيون آهن جن جي مقابلي ۾ جپاني مرد ڄامڙا آهن ٻيو سبب ٻوليءَ جو به آهي. جپاني مردن کي اهو احساس رهي ٿو ته هنن جي انگريزي خراب آهي.
جپاني مردن کي گهٽ پسند ڪرڻ جو اهو به سبب ٻڌايو وڃي ٿو ته هو پيار جو کلي طرح اظهار نٿا ڪن..... يعنيExpressive ناهن. اڄ ڪلهه مغرب جون انگريزي فلمون ڏسي ڏسي جپاني ڇوڪريون به چاهين ٿيون ته هننجا مڙس به ڏينهن ۾ ڏهه دفعا اهاني بهاني “I Love you” چوندا رهن ۽ گهر مان نڪرڻ ۽ اچڻ مهل کين چمي ڏين. جپاني مرد هر وقت پريشان ۽ دماغ ۾ نوڪري يا پورهئي جو ڀوت وهاريل ڪٿي ٿو ٻيون ڳالهيون سوچي! واپسي تي دير سان موٽندو يا ڪنهن پب مان ٻه پيگ پي گهر اچي بستر تي ڊهندو ۽ اهو ئي چاهيندو ته سندس جپاني زال سندس بوٽ به لاهي ته جوراب به.
يوڪوهاما واري اسانجي شپنگ آفيس ۾ ڪم ڪندڙ ڪيترين جپاني ڇوڪرين مان هڪ جنهن جي هڪ ڪنگلي آمريڪن سان شادي ٿي هئي.... ڪنگلو ان ڪري جو کانئس نوڪري نه پڄندي هئي سڄو ڏينهن ننڊون ڪندو هو يا شهر جا چڪر هڻندو هو. گهر جي خرچ جو پورائو سندس هيءَ جپاني زال ٻه ٻه نوڪريون ڪري منهن ڏيندي هئي. ان هوندي به هيءَ درويشياڻي خوش هئي ۽ وڏي فخر سان چوندي هئي ته ”مونکي هر وقت چوي ٿو You are the most beautiful girl in the world ۽ ڪٿان گهمي اچي ٿو ته مونکي هميشه تحفي طور تازو گلاب جو گل پيش ڪري ٿو......“ اهي ڳالهيون ٻڌي اسان پاڪستاني دل ئي دل ۾کلندا هئاسين. ظاهر آهي نه فقط جپاني مرد پر ايشيا جي ٻين ملڪن جا مرد به مغربي مردن وانگر پيار جو هر هر اظهار ڪرڻ کان شرمائين ٿا. هو فون تي يا منهن سامهون هر هر “I Love you” چوڻ کي ٽرڙپائي سمجھن ٿا. مٿينءَ جپاني ڇوڪريءَ چيو ته ”منهنجو آمريڪن مڙس ته مونکي هر وقت ڊرالنگ، My Love، ماءِ ٽريزر جهڙن لفظن سان سڏي ٿو.... جپاني مردن جي نڪ تي هر وقت چڙ رهي ٿي ۽ ڇوري، رن، فلاڻي ڪري سڏين ٿا.“
بهرحال اها آهي ته حقيقت ته جپاني مرد عورتن جي معاملي ۾ ٻين ايشيائي مردن کان ڪجهه وڌيڪ ئي ڏنگا آهن پر اهو سڄي جپان جو ڪلچر آهي ته عورت سان ائين هلجي.... کيس گهڻي لفٽ نه ڪرائجي.... ۽ ننڍي هوندي کان هنن جي دماغ ۾ اهو وهاريو وڃي ٿو ته توهان مرد اتم اتاهان آهيو، زالون ڪمذات ٿين ٿيون - جيئن اسان وٽ پٽ ٻار کي وڌيڪ پيار ڏئي لاڏلو ڪيو وڃي ٿو.
ان سلسلي ۾ هڪ لطيفو ياد اچي رهيو آهي ته هڪ نئين نويلي ڪنوار پنهنجي مڙس سان شڪايت ڪئي ته اهو ڀلا ڇو آهي ته سندس ساهيڙيءَ جو مڙس ته کيس ماهنور، نيراني هير، چوڏهين جا چنڊ، شفق جي لالاڻ، شبنم جهڙن لفظن سان سڏي ٿو تون آهين جو مونکي هر وقت منهنجي رڍ، ٿلهي مينهن، چلولي وَڇ ۽ جابلو ٻڪري سڏين ٿو!
مڙس چيس ته: .ڏس نه تنهنجي ساهيڙيءَ جو مڙس ته آهي فلڪيات کاتي جو آفيسر سو اهي لفظ ٿو استعمال ڪري آئون ته ٿيس ڍورن جو ڊاڪٽر.“
ان قسم جو بحث هڪ دفعي اسان جي اوساڪا واري آفيس ۾ به اچي ٿيو. جتي جپاني ڪلارڪ ڇوڪريون چانهه جي وقفي ۾ جپاني مردن جون گلائون ڪري رهيون هيون. هڪ جپاني ڇوڪريءَ جنهن جي شادي جپان ۾ نوڪري ڪندڙ فرينچ سان ٿي هئي ان ٻڌايو ته: ”مونکي پروپوزل ڏيڻ مهل هن مونکي تحفي ۾ منڊي ڏيندي چيو هو ته آئون پاڻ کي خوش نصيب سمجھندس جيڪڏهن تون مونسان شادي ڪندينءَ.“
منهنجي ڀر ۾ جيڪا جپاني ٽائپسٽ ڇوڪري ڪافي پي رهي هئي تنهن کان آهستي پڇيم ته: ”جپاني مرد پهرين ملاقات ۾ يا شاديءَ رات پنهنجي ڪنوار کي ڇا چون؟“
”ماٺ اٿئي ڀلي“، هن مون ڏي منهن ڪري مونکي آهستي ٻڌايو، ”پهريون جملو جيڪو مون واري مڙس مونکي چيو اهو هو ”ڇا تون سڄي زندگي مون لاءِ مِسو سوپ ٺاهيندينءَ؟“ يقين ڪريو اڄ ڏينهن تائين اهو نه چيو اٿس ته ”آءِ لو يُو“.
مونکان ٽهڪ نڪري ويو ۽ چيومانس ته توهانجي ان مِسو سوپ به بيزار ڪري ڇڏيو آهي. نيرن تي ٻي ڪنهن ناشتي بدران جتي ڪٿي رڳو مِسو سوپ ملي ٿو يا گوهان (پاڻيءَ پسيو ڀت) ڪنهن جي گهر وڃي رهه ته به مسو سوپ، ڪنهن گيسٽ هائوس ۾ رهه ته به مسو سوپ.
بهرحال ان هوندي به جپان توڙي مختلف ملڪن ۾ ڪڏهن ڪڏهن اهڙو جپاني مرد به نظر اچيو وڃي جنهن سان گڏ آمريڪن، فرينچ، انگريز، ايراني ويندي پاڪستاني زال آهي.
ڪيترن جپاني مردن پاڪستاني عورتن سان شادي ڪئي آهي اها خبر نه اٿم پر هڪ جپاني ”اتاڪا سان“ (San معنيٰ مسٽر، محترم، جناب) کي ضرور سڃاڻان جيڪو منهنجو چاليهه سالن کان واقفڪار آهي جڏهن منهنجي جپان جي سفرنامي ”جپان جن جي جيءَ سان“ جي رونمائي سِگا طرفان ڪراچيءَ جي قونصل خاني ۾ ملهائي وئي هئي. اتاڪا سان 1977ع کان 2005ع تائين نوڪري ڪري رٽائرڊ ٿيڻ تائين جپان جي قونصل خاني جو ڊائريڪٽر ۽ قونصل جنرل جو ائڊوائيزر رهيو. هڪ پاڪستاني عورت پروفيسر آصفه جيڪا اڪيبانا جي ماهر آهي، سان شادي ڪيائين، ڪراچيءَ ۾ ئي رهي ٿو ۽ اڄ ڪلهه ”پاڪستان جپان ڪلچرل ايسوسيئيشن“ جو جوائنٽ سيڪريٽري آهي.
”اَتاڪا سان“ 18 آگسٽ 1945ع تي اوساڪا ۾ ڄائو. ”اَتاڪا“ سندس ذات آهي ۽ شيگي يوڪي (Shigeyuki) نالو آهي. اسلام قبول ڪرڻ کان پوءِ سندس نالو محمد عظمت اتاڪا آهي. پاڻ هاءِ اسڪول تائين اوساڪا ۾ پڙهيو ان بعد ڪيوٽو جي ”رتسو ميئيڪان يونيورسٽي“ مان بزنيس ائڊمنسٽريشن ۾ ماسٽرس ڪيائين. ان بعد پوليٽيڪل سائنس ۾ ماسٽرس ’ڪراچي يونيورسٽيءَ‘ مان ڪيائين.
هي مضمون لکڻ دوران مون پنهنجي دوست آغا ظفر کي آمريڪا خط لکيو ته آئون اڄ ڪلهه جپاني عورتن تي لکي رهيو آهيان. آغا ظفر مون وانگر جهازن جي انجنيئر جي حيثيت سان ڪيترا ئي سالSail ڪيو. هاڻ گذريل 40 سالن کان آمريڪا ۾ رهي ٿو ۽ سانا جو ميمبر آهي. جواب ۾ لکيائين ته.....“ 1970ع واري ڏهاڪي ۾ آئون ڪيترائي دفعا جپان اچي چڪو آهيان. جپاني زالن لاءِ چيو وڃي ٿو ته اهي آئيڊيل زالون آهن ۽ جپان ۾ رهڻ دوران آئون اها چوڻي عام ٻڌندو هوس ته:
“If you want to have an ideal life on this planet, then, you must earn in US dollars, have a Chinese cook and marry a Japanese Woman”
”اهو نٿو چئي سگهان ته اهي ماڻهو جن وٽ اهي ٽئي شيون آهن، واقعي سک جي زندگي گذارين به ٿا يا نه!....“