نيڪي
ڪرمي مٺي محبوب سائين کي نذراني ۾ مال جي واڙي مان ڀوري مينهن ڪاھي پڙ پڄائي ھئي....
مسجد کي سينگاريو ويو. لائوڊ اسپيڪر مسجد جي مينارن سان ٻڌا ويا. ھي سڀ ڪجهه مولوي شير ۽ ڪرمي جي نگراني ۾ ڪم پئي هليو.
اڄ مولوي شير ۽ ڪرمي اڇي پھراڻ جي جبي ۾ ھا، سندن سائي چادر جا جُهنڊ لڳل ھا، جسم مان عطر جي خوشبو پري پري تائين پئي وکري....
سائين مٺي محبوب جو جسلي ۾ آمد جو ٽائيم سومھياڻي نماز کان پوءِ رکيو ويو.
سيٺ محرم کي جلسي ۾ شرڪت جي خاص دعوت ھئي.
سائين مٺي محبوب جي خاص خليفي فون تي ڪرمي کي اطلاع ڏنو ته، مٺو محبوب سائين ھڪ جرنيل جي دعوت لاءِ اوڏانھن وڃي رهياآھن، پھچڻ ۾ ڪجهه دير لگندي. اها ڳالهه ڪرمي مولوي شير سان پئي ڪئي.
خير سان ڊگھي انتظار کان پوءِ، تقريب رات سوا يارنهن بجي، مٺو محبوب سائين خليفن سان گڏ ڪار مان لٿو، ڪرمي مولوي شير اڳيان وڌيا. مٺي محبوب سائين کي گلن جا ھار وڌا. وک پنڌ تي مولوي شير ۽ ڪرمي مٺي محبوب سائين سان گڏ گڏ پئي ھليا.
مسجد ۾ داخل ٿيندي ئي، سيٺ محرم نوڙي مٺي محبوب سائين سان مليو. مٺي محبوب سائين سيٺ محرم جي پٺي ٺپري، اتي ماڻهن جي وچ ۾ مٺي محبوب وڏي آواز سيٺ محرم جي ثنا ڪئي.
’’اھڙن مرد مجاھدن جي ڪری الله جا گھر (مسجدون) آباد آھن... اھڙن کي ئي الله نوازيندو آ ...‘‘
مٺو محبوب سائين اڳتي وڌيو، خليفا پويان ٿيا. ڪرمي ٻه قدم وڌي اڳيان ٿيو، ھٿن جي اشارن سان مٺي محبوب سائين جي قدمن جي آمد کي ڀليڪار ڪندو ھليو....
مولوي شير تڪڙو وڌي مائيڪ کي سيٽ ڪرڻ لڳو.
مسجد ۾ ايراني غاليچو وڇايل ھو. ڪرمي مٺي محبوب سائين ۽ خليفن کي غاليچي تي تشريف رکڻ جو اشارو ڪيو، مٺي محبوب سائين جي ويھڻ شرط طول جو وھاڻو وڌائي، ڪرمي مٺي سائين جي ٽيڪ لاءِ رکيو. مٺي محبوب سائين سيٺ محرم جو ھٿ پڪڙي ڀر ۾ ويھاريو. مولوي شير مائيڪ چيڪ ڪرڻ لڳو. ڦوڪو ڏنائين
’’الله الله
الله الله‘‘
ماڻھن کي ھٿ جو اشارو ڪيائين. ’’ويھي رھو ويھي رھو ....سڀ ڪو پنھنجي پنھنجي جاءِ تي ويھي رھي...‘‘
مٺي محبوب سائين جي خاص خليفي کي اشارو ڪيائين. خليفو اٿي اچي مولوي شير کان مائيڪ ورتي،
’’چپ چاپ پنھنجي پنھنجي جاءِ تي ويھي رھو.‘‘ خليفي مائيڪ تي ڳالهايو.
’’انتظار جون گھڙيون ختم .... ٿوري دير ۾ علامه مولانا قبلا مٺا محبوب سائين جن خطاب ڪرڻ فرمائيندا....‘‘
ھڪ دفعو آڱر سان مائڪ کي ٽڪ ٽڪ ڪري وڄائي ڏٺائين.
’’ڳوٺ وارئو! جئين ته علاما مولانا قبلا مٺا محبوب سائين توھان جي ڳوٺ ۾ تشريف فرما ٿي چڪا آھن،ڪجهه ئي دير ۾ خطاب ڪرڻ فرمائيندا. ڳوٺ وارن کي عرض ٿو ڪجي جلد کان جلد ۽ گهڻي کان گهڻا شريڪ ٿي، سائين جن جي خطاب مان فيض آب ٿيندا.... شڪريا ...‘‘
ھن ماڻھن کان نعرا ھڻايا.
’’نعري تڪبير ....‘‘
مجموعي مان آواز آيو.
’’الله اڪبر...‘‘
خليفي ٻيو نعرو هنيون.
’’نعري رسالت‘‘
’’يا رسول الله‘‘
’’نعري حيدري‘‘
ننڍن وڏن ھٿ بلند ڪري ورجايو.
’’يا علي‘‘
’’علامه مولانا قبلا مٺي محبوب سائين کي گذارش ڪندس ته اچي خطاب ڪرڻ فرمائيندا.‘‘
مٺو محبوب سائين سيٺ محرم جي ڪلھي تي کاٻو ھٿ رکي، ساڄي تري سان زمين کي ٽيڪ ڏئي اٿيو. ٽھڪڙو سيٺ محرم ۽ مٺي محبوب سائين جو ھوا ۾ پڙاڏو ٿي گم ٿي ويو. مٺا محبوب سائين مائيڪ اڳيان رکيل ڪرسي تي ويٺا. کاٻي ھٿ سان مائيڪ کي منھن طرف موڙيائين.
’’جئين ته آءٌ ٿڪل تمام گھڻو آھيان... ھتان کان پھرين ٽي مجلسون پڙھي آيو آھيان.. پر توھان جي ڳوٺ ۾ ھڪ درويش صفت انسان الله جي نيڪ بندي جي محبت ۽ خلوص اسان کي ڇڪي آيا ...‘‘
ھن جو اشارو ڪرمي ڏانھن ھو. سرٻاٽن ۾ مولوي شير ڪرمي کي مٺي محبوب سائين جي داد جو داد ڏنو. ڪرمي ڏانھن اشارو ڪري چيائين،
’’ڏسو، انھي پوشاڪ ۾ ڪرمي جي چھري ۾ ڪيڏو نور پيو ٻري...!‘‘
سڀني ڪرمي ڏي نھاريو. مجموعي آواز آيو.
’’صبحان الله‘‘
مولي شير ٻيھر سرٻاٽ ڪئي، ’’اڃان مٺي محبوب سائين جو سڄو چھرو نوراني آ...‘‘
ڀر ۾ ويٺل چاچا بلاول چيو
’’بيشڪ ـــ‘‘
’’مان توھان کي خاص ھدايت ٿو ڪيان ته ڪرمي کي ڪير به ڪرمو نه چوي ...ھي مون خاص لقب ڪرمو کي نوازيو آ... لقب سان درجات بلند ٿيندا آھن.. اسان ڪرمو جا درجات بلند ڪري ڇڏيا... لقب ڏنو سون .... ڪرمي!‘‘
مجموعي آواز بلند ٿيو.
’’صبحان الله‘‘
مولي شير چاچا بلاول کي آھستي چيو: ’’مٺي محبوب سائين علم ۽ فڪر جو سمنڊ آ..‘‘
چاچا بلاول ڪنڌ ڌوڻيو
’’بيشڪ .... بيشڪ...‘‘
مٺي محبوب سائين پلٽو کائي ماڻهن تي يلغار ڪئي.
’’ماڻهو خفن ۾ پئجي ويا آھن... حرص ۾ ڪاھجي پيا آھن ...سڄو ڏينھن ڀڄ ڀڄان ۾ آھن ... پو به پُوري ڪانھي.... ڇو.....!؟؟‘‘
وڏي رڙ ڪيائين.
چاچو بلال ڇرڪي پيو. سڀ هيسجي ويا.
’’شڪر ناھي....‘‘
مٺو محبوب سائين جذبات ۾ اچي ويو.
’’ايمان ڇڏائجي ويو آ .... پوري ڪا نه ٿي پوي.... اڃان پوري پوي ! اڃان الله جو عذاب نازل نه ٿئي !.... ماڻهن حرص، لالچ ۾ الله جي گھر اچڻ ڇڏي ڏنو آ پر الله رحمان آ ... ھو رحم ڪرڻ وارو آ ...الله جا اڃان به ڪجهه ٻانھا موجود آھن، جيڪي صالح آھن. دنيا انھن جي ڪري ھلي پئي......‘‘
مٺي محبوب سائين ماڻهن کي خوف کان پئي ڊيڄاريو. جئين تئين ڪري تقرير پوري ڪيائين.
آخر ۾ سيٺ محرم طرف اشارو ڪري ھي لفظ چيائين؛
’’توھان ڳوٺ وارن جو تعاون رھيو ته، جلد توھان جي ڳوٺ ۾ ھڪ شاندار جلسو منعقد ڪبو. ھن ڳوٺ مان جھالت جو مڪمل خاتمو آڻي ساھ پٽينداسين.‘‘
خاص خليفي وڌي اچي مٺي محبوب کان مائيڪ ورتي.
منھن ڏي ڦيري نعرو ھنيو. ’’نعري تڪبير‘‘
آواز آيو ؛ ’’الله اڪبر‘‘
’’نعري رسالت‘‘
’’يا رسول الله‘‘
’’نعري حيدري‘‘
’’يا علي‘‘
تقريب اختتام تي پھتي. مرشد خليفن سان ٻاھر نڪتو. مولوي شير ۽ ڪرمي ٻاھر ڪار تائين گڏ گڏ آيا. ننڍا وڏا گھرن ڏانھن موٽيا.
ھي مجلس ڪرمي پنھنجي جان جي امان جي صدقي ۾ ڪرائي ھئي.
جڏهن ڪرمي بيمار هو. مري بچيو هو
ڳري خرچ تي ڪراچي آغا خان اسپتال مان علاج ڪرائي آيو هو. تڏهن چاچو سومر به ساڳئي مرض ۾ مبتلا هو. ڊاڪٽرن ٻڌايس ته تنهنجو جيئرو ختم ٿي چڪو آهي. ڪراچي يا اسلام آباد مان علاج ڪرائڻو پوندئي.
عيادت لاءِ گهر ويو هوس. پراڻي ڇڄل کٽ تي ستو پيو هو . هٿ جو وڄڻو پئي جهليائين. گهر جي جالين ۾ ڪجهه پراڻا ڀڳل ٽٽل ٿانوَ رکيل ها. سامهون واري دري ۾ هڪ يوناني شربت جو شيشو پيل هو.
پڇيم؛ ’’چاچا! طبيعت ڪئين آ؟‘‘
ٿڌو ساھ ڀريندي وراڻيائين؛ ’’بابا...! فرحت ناهي..... حڪيم شربت ڏنو آ ... پيئان پيو. ڪو خاص فائدو نه ٿو ڏئي.... هانءُ ٻڙڪي ٿو پيو...
دل ٿي ڪري نارنگي يا ڇانهي وٺي ، ٿڌي ڪري کاوان، پر .....‘‘
پر کان پوءِ چاچا سومر جو ڄڻ دم گهٽجي ويو هجي. اڳتي ٻيو لفظ اوري نه سگهيو. ’’پر....‘‘
هن جي ’’پر‘‘ غربت جا هزارين فسانا بيان ڪري وئي. منهنجون اکيون ڀرجي آيون. اکين جا ڳوڙها لڪائڻ لاءِ لوائڻ لڳس.
چيم؛ ’’چاچا! الله ڀلائي ڪندو ...هاڻ مان هلان ٿو.‘‘
’’بابا! الله آباد ڪندئي....‘‘
مان اٿي نڪتس.
ڪجهه ڏينهن کان پوءِ چاچا سومر وفات ڪري ويو
ڪرمي جي علاج کان اول هفتو ٻه هفتا پهرين مولوي شير مٺي محبوب سائين کي ڪرمي جي عيادت لاءِ وٺي آيو هو.
مٺي محبوب سائين جي آمد جو خرچ سڄو ڪرمي جي وڏي ڀاءُ عثمان ڪيو هو. محبوب سائين دعا سان گڏ ڪرمي کي خاص هدايت ڪئي هئي ۽ هڪ واعدو ورتو هو، ته چڱ ڀلائي کان پوءِ ڏوهن جا ڪم ڇڏيندين ۽ اسان جي صحبت ۾ اچي مسجد آباد ڪندين ۽ پنج وقت نماز پابندي سان پڙهندين. انشاالله روزي رزق ۾ برڪت پوندئي.
ان کان پوءِ ڪرمي چورين چڪارين جا ڪم ڇڏيا ۽ واڌي تي ماڻهن کي پيسا ڏيڻ لڳو. سکيو ستائبو اول ئي هو پر هاڻ پنهنجو الڳ سان مانُ مرتبو اٿس.
جلسي کان پوءِ جلدي ڪرمي ۽ مولوي شير سيٺ محرم وٽ منڊي تي نڪتا. مختصر حال احوال کان پوءِ مولوي شير سيٺ محرم کي مٺي محبوب سائين جو نياپو ڏنو.
’’سائين جن جو چوڻ آهي ته توهان کي الله سائين نوازيو آهي ۽ الله اڃان به رزق روزي ۾ برڪت وجهندو ... مسجد شهيد لڳي پئي آهي... مسجد جي نئين سر تعميرات ڪرايو ۽ خيري جاريا ۾ حصو وٺو.‘‘
سيٺ محرم سڄي خرچ جي حامي ڀري.
جلد مٽيريل لهڻ لڳو. پراڻي مسجد جي ڊاهي شروع ٿي وئي. مسجد جي پٺ واري سائيڊ کان ماسي مريم جو گهر آهي. ماسي مريم بيوه عورت آهي. سندس مڙس نشي پتي ۾ چار پنج سالن کان گم آهي. ماسي جو چوڻ آهي ته مون ڏاڍي جاچ ڪرائي آهي. شايد ڪٿي لاوراثي جي موت مري چڪو آهي. کيس ٻه ٻارڙا به آهن، هڪ ننڍڙي ڌي سڪينا ۽ ٻيو ستن اٺن سالن جو پٽ اصغر.
هڪ ڳئون آهيس، گاهه پٺي لاءِ سڄو ڏينهن پراين ٻنين ۾ مزدوري ڪندي گذري. گهر کي پردو ڏيڻ لاءِ مسجد جي چوطرف ڪناتون ڏنيون ويون. ڪم استاد ڏاڏي آدم جي نگراني ۾ پئي هليو. مان استاد آدم سان هيلپري جو ڪم ڪيان.
مسجد جي اڏاوت شروع ٿي وئي. منجهند جي ماني سيٺ محرم جي گهران اچي. هفتي ۾ هڪ ٻه دفعا گوشت مڇي باقي پٽاٽن تورين يا دال جي ڀاڄي. اڄ منجهند جو گوشت جي ڀاڄي پئي کاڌي سين.
مسجد جي ڀر ۾ ڪو ڇانورو نه هو، انهي ڪري هڪ ٻه ٽولو ڪناتن جي ڀر ۾ ٺاهي ويٺا سين.
ماني کائي دنگ ڪئي سين ته ، سيٺ جو ڇوڪرو پليٽ ۾ بچيل ڀاڄي ڪناتن جي ڀر ۾ پٺين سائيڊ کان صاف ڪري برتن گڏ ڪيا. ٿانوو ويڙهي رمال ۾ کڻي نڪتو.
استاد آدم ماني کائي سگريٽ دکايو. گرمي انتها جي هئي. ٽائيم اڍائي پئي ٿيا. اڌ ڪلاڪ ٻي ساهي کڻي استاد آدم اٿيو. مزدورن ڪوازو پئي ٻڌو. اٿي ڪوازي تي چڙهيا سين. منهنجي ٽيٽ نظر ماسي مريم جي آڳنڌ تي پئي
ٻارڙا بک کان روئي رهيا هئا.
ماسي مريم ڪناتن جي ڀر م رکيل سڪل ڪاٺيون هٿ سان پئي ڀڳيون. مون ڏٺو ماسي جي هٿ ۾ وٽي هئي. وٽي ۾ ڪنات جي ڀر ۾ هاريل ٻوڙ جا ڪجهه ٻٽالا کڻي وٽي ۾ پئي وڌا. مون تي نظر پيس ته نٽائي وري ڪاٺيون ڀڃڻ لڳي. مون اڻڄاڻائي ظاهر ڪئي. ڄڻ مون ڪجهه ڏٺو ئي نه هو. ماسي وٽي کڻي تڪڙي تڪڙي ڪوٺي ۾ هلي وئي.
ڪجهه دير ۾ اندران سڪينا ڊوڙندي نڪتي. اصغر پويان روئندو دانهون ڪندي نڪتو.
’’امان ميڪون ڏتا هي ... ٻٽالا ميڪون ڏي ...ميڏا هي...‘‘
مان معصومڙن کي ڏسي نه سگهيس. مون ڏاتار ڏي ڪنڌ کڻي ڌٺو؛
’’ واھ مالڪ تنهنجا رنگ ....بيشڪ تون پالڻهار آهين ... تون چاهين ته جبلن جي تهن جو رزق پهچائين ... ۽ کسڻ چاهين ته وات جو گرھ به کسي وٺين ۔۔