سنڌ ۾ مھاڻين جي نالي سان شھر ۽ ڳوٺ
“مھاڻو” اسان جي معاشري جو ماڻھو آهي، عام طور “مھاڻو” لفظ مڇي ماريندڙ لاءِ استعمال ٿئي ٿو، ٻيڙي هلائيندڙ بہ مھاڻو سڏجي ٿو، کاريءَ ۾ مڇي وجهي هوڪو ڏيئي مڇي کپائيندڙ بہ مھاڻو ڪوٺبو آهي، انھن کي ميربحر بہ چيو وڃي ٿو. سنڌي لغات ۾ “مھاڻي” جي معنيٰ مڇي جو هڪ قسم بہ ٻڌايو ويو آهي. سنڌ جا اهي پراڻا رهواسي پاڻي جھڙي پياري نعمت مان ڀرپور فائدو وٺڻ خاطر دريائن ڍنڍن، ڍورن ۽ واهن سان جهجي واسطيداري قائم رکندا اچن ٿا، اهي پنھنجي گذران لاءِ “مڇي مارڻ” سان سنٻڌ رکن ٿا.
مھاڻن جي آبادي واهن جي ڪنڌين ۽ ڪنارن تي آباد آهي ۽ وري ڪيترن جا تہ ٻيڙن ۾ ئي گهر جڙيل آهن.
ٻگهيا، ساٽي، کھڙا گندرا، گهاتو، ماڃر، رميءَ، ماڇي، ملاح، جهٻير، مھيسر ۽ ناکئان مھاڻن جون ذاتيون آهن. پر ڌنڌي جي لحاظ کان مھاڻن جون ذاتيون هيٺ ڏجن ٿيون:
1. مھيسر: مينھن جي ڌنڌن وارا مھاڻا
2. کھڙا: ڪوسلا ٻيڙيون ٺاهيندڙ
3. دودہ يا دوندڙ: ڊوڊين وارا
4. دونگهہ: پاتڻي
5. گندرا: مڇي فروش
ڪينجهر ڪناري سپر ڪندي نوري مھاڻيءَ تي جڏهن ڄام تماچيءَ جي نظر پئي تہ ڄام جي من ۾ محنت جي ميخ لڳي ويئي ۽ آخر ڄام نوريءَ کي “نوازي” محلات ۾ راڻين سان راڻي ڪري رهايو ۽ هي قصو تہ هر سنڌ واسي کي معلوم آهي.
تحقيق مان معلوم ٿئي ٿو تہ نوريءَ کان علاوہ بہ سنڌ ۾ ڪيتريون ئي، بھادر، سخي ڏاهيون ۽ حسين مھاڻيون ٿي گذريون آهن. ان جو ثبوت سنڌ جا ڪيترا شھر ۽ڳوٺ موجود آهن جن تي مھاڻين جا نالا رکيل آهن. جيئن ڪراچي تي “ڪلاچي” نالي مھاڻيءَ جو نالو پيل آهي.
بدين، مٺي، سانگهڙ، ماتلي، تلھار، مھاڻين جا نالا آهن. ٻانڌي، دوڙ ۽ بچيري نالي ڳوٺ ۽ ريلوي اسٽيشنون بہ مھاڻين جا نالا آهن. سڪرنڊ بہ اصل ۾ هڪ مھاڻيءَ جو نالو هو. موري تعلقي ۾ سن ساوڙي ۽ جاڙي نالي ڳوٺ آهن اهي بہ مھاڻين جا نالا آهن.
ڪنڊياري تعلقي ۾ “هالاڻي” بہ مھاڻي هئي، هالاڻي جي ڀرسان “ڀيلاڻي” جو ڳوٺ آهي، ان جو صحيح نالو آهي بہ هالاڻي يعني هالاڻي ساڻ، اهو ڳوٺ هالاڻي جي نزديڪ هئڻ ائين سڏبو آهي. پوءِ بہ هالاڻي بدران ڀيلاڻي سڏجڻ لڳو.
گهڻا چون ٿا تہ اهي مھاڻيون پنھنجي حسن ۾ پنھنجو مٽ پاڻ هيون، جنھن ڪري اهو شرف مليو اٿن جو سندن نالا ڳوٺن تي پيا آهن ائين هوندو تہ عجب ڪونھي. شھدادپور تعلقي ۾ جما ۽ ملھہ دسي آهي، ٻئي ڳوٺ هڪ ٻئي جي ويجهو آهن، اها جما مھاڻي هئي ۽ ملھہ وڙهڻ ۾ استاد هئي هوءَ اتر کان آئي ۽ گهڻن کي ملھہ دسيائين نيٺ شھدادپور تعلقي ۾ ڪو اهڙو مڙس گڏيس جنھن ملھہ دسيائينس سو ڳوٺ هاڻي ملھہ دَسي سڏجي ٿو.