سوانجڙو / سھانجڙو Moringa Oleifera _
قوت باھہ ۽ مني کي زيادہ ڪري ٿو، کنگهہ ۽ دمشڪي پيشاب کي جاري ڪرڻ رت گهاٽي صاف ڪرڻ، مثانہ جي پٿري، سنڌن جي سور، سوڄ لاءِ پسري ڪري ڪم آڻڻ گهرجي.
سھانجڙو Horseradish Tree) ٻوٽو):
سھانجڙو، سنڌ جو هڪ مشھور وڻ آهي، جيڪو 15 کان 20 فوٽ قداور ٿيندو آهي. سھانجڙي جو ٿڙ ٿلھو ٿيندو آهي، جيڪو 5 کان ڇھہ فوٽ ويڪرو ۽ مضبوط ٿيندو آهي. سھانجڙي جو وڻ سال ۾ ٻن کان ٽي دفعا گل ۽ ڦر جهليندو آهي، جيڪي اڇا ڳاڙها ٿين ٿا. هن جون ڦريون هڪ کان ٻہ فوٽ ڊگهيون ٿينديون آهن، جن ۾ ٽڪنڊي شڪل جو ٻج ٿيندو آهي. سھانجڙي کي سنڌيءَ ۾ “سئانجڙو/ سوانجڙو” بہ چوندا آهن.
هي وڻ سنڌ کانسواءِ هماليہ جي هيٺين علائقن، بلوچستان، خيبر پختونخوا، هندستان جي اڪثر علائقن، سريلنڪا، برما ۽ ٻين گرم ملڪن ۾ پوکيو ويندو آهي.
هن وڻ کي اردوءَ ۾ سينجنا/ سونجنا، انگريزيءَ ۾ Horse Radish Tree ۽ نباتاتي ٻوليءَ ۾ Moringa Oleifera Iam سڏيو ويندو آهي.
هن وڻ جي سطحي کل يعني ٿُڙ مان کنئور ملندو آهي، جيڪو مختلف دوائن ۾ ڪم ايندو آهي. هن جون ڦريون، ڇوڏا ۽ ٻيا حصا، سنڌ ۽ بنگال جا حڪيم دوائن لاءِ ڪم آڻيندا آهن. اُهي دوائون هاضمي، قبضيءَ جي خاتمي، سوزش، پيٽ جي ڪيڙن، ڦرڙين، چٽيءَ، ڪن ۽ مٿي جي سور، نانگ جي چڪ، سنڌن جي سور، گلي جي سوزش ۽ مرگهيءَ جي بيمارين ۾ ڪم اينديون آهن. سھانجڙي جي پاڙ جو رس مثاني جي پٿريءَ کي ختم ڪندو آهي.
سھانجڙي جو ڇوڏو ڀوري رنگ جو ٿيندو آهي. سھانجڙي ۾ ٿڙ کان مٿي ٽاريون نڪرنديون آهن، جن ۾ ڊگها پن، ٽاريءَ جي ٻنھي پاسن کان آمھون سامھون ٿين ٿا. وڻ جا تازا ڦُٽل حصا ٻُر/ بُجن ۽ پنن وارا، ڇانو ڏيندڙ ٿين ٿا. ننڍڙا پن (ٻُونگر) ٽن کان 9 گڏيل جوڙن جي صورت ۾ هوندا آهن. ٻونگر جي مٿين سطح هلڪي بوجري ۽ هيٺين سطح سڻڀي ۽ چمڪدار ٿئي ٿي. پاسي واري ٻونگر (ننڍڙا پن) شڪل ۾ بيضوي (Oval) ٿئي ٿي، جڏهن تہ چوٽيءَ وارا پن ان جي ابتڙ ڏسڻ ۾ ايندا آهن. هن وڻ جي گل تي بيضي نما گونچ هوندا آهن. هي وڻ جنوريءَ کان اپريل تائين واڌ ڪندو آهي.
ماهر چون ٿا تہ هي وڻ جادوئي وڻ آهي جنھن ۾ خدا جي طرفان اهڙيون تہ نعمتون عطا ڪيون ويون آهن جو انھن کي بيان ڪندي انسان اچرج ۾ پئجي ويندو. بنيادي طور تي هي وڻ آفريڪا ۽ ايشيا جي ميداني علائقن ۾ ٿئي ٿو جنھن لاءِ چيو وڃي ٿو تہ هن وڻ کي ڀلي ڪيتري بہ گرم علائقي ۾ پوکيو وڃي تہ هي ان ماحول ۾ بہ آساني سان تمام ٿورڙي پاڻي تي بہ وڌي وڻ ٿي وڃي ٿو. جتي دنيا ۾ هن وڻ جي ايڏي تہ هاڪ آهي جو دنيا جون تمام وڏيون ملٽي نيشنل ڪمپنيون هن وڻ تي ايترو تہ پيسو انويسٽ پيون ڪن جنھن سان هو سمجهن ٿا تہ کين ٿوري پيسي عيوض تمام وڏو منافعو ملي سگهي ٿو
جيڪو اڳتي هلي انساني ڀلائي ۾ پڻ موثر ڪردار ادا ڪندو ٻيو تہ ڪيترا ئي ملڪ هن وڻ مان سائنسي بنيادن تي وڌيڪ ڄاڻ حاصل ڪرڻ جي ڊوڙ ۾ هڪ ٻئي کي مات ڏيڻ جي چڪر ۾ آهن. اسان جي علائقن ۾ جتي عورتون 53 سيڪڙُو رت جي کوٽ کي منھن ڏئي رهيون هجن ٻار ڄمڻ جي پھرين سال مري ويندو هجي اتي هن وڻ جي سخت ضرورت هوندي . حڪومتي سطح تي ڳورهاري عورتن لاءِ جيڪي ڪروڙن جي مڇي جي تلائن جي نالي ۾ سيڙپ ٿي رهي آهي اها ڀلي ڪيتري لاڀائتي هجي پر هن تمام ٿورڙي مقدار ۾ پنهجن گهرن ۾ وڻ پوکرائي جيڪڏهن ان جي سار سنڀال لاءِ حڪمت عملي جوڙي ڪتب آڻجي تہ سنڌ مان مرندڙ ٻارن جو انگ هڪ دم ڪري سگهي ٿو ۽ ڳورهاري عورتن جي ڪرندڙ رت جي شرح کي تمام بھتر بہ بڻائي سگهجي ٿو .
فائدا:
هن وڻ جي پتن کي جيڪڏهن استعمال هيٺ آڻجي تہ هن ۾ بيدن/انڊن ۾ موجود پروٽين کان چار دفعا وڌيڪ پروٽينز موجود آهن، جيڪڏهن نارنگي سان ڀيٽجي تہ هن ۾ هڪ نارنگيءَ جي ڀيٽ ۾ موجود وٽامن سي جي مقدار کان ست ڀيرا وڌيڪ وٽامن سي موجود آهي، هڪ گجر ۾ موجود وٽامن ان کان چار ڀيرا وڌيڪ، جڏهن تہ جانورن جي کير ۾ موجود ڪيلشم جي تعداد کان چار ڀيرا وڌيڪ ڪيلشم هن وڻ جي پتن ۾ موجود آهي . ڪيلن ۾ موجود پوٽاشم جي مقدار کان ٽي ڀيرا وڌيڪ پوٽاشم هن وڻ جي پتن ۾ آهي هاڻي توهان پاڻ سوچو تہ هي جادوئي وڻ ناهي تہ ٻيو ڇاهي؟ هڪ تہ هن وڻ جي پوکائي تمام آسان سستي ۽ لاڀائتي آهي.
جتي ايڪڙن ۾ مرچ، سبزيون، ٽماٽو پٽاٽا بصر پوکي سگهجن ٿا تہ تجرباتي طور تي هڪ ايڪڙ ۾ هي وڻ بہ لڳائي سگهجن ٿا هن وڻ جي اها اهميت آهي تہ هي وڻ آساني سان سخت موسم ۾ بہ وڏو ٿي سگهي ٿو جنھن لاءِ هڪ ايڪڙ ۾ اندازن 3 هزار کن ٻوٽا پوکي سگهجن ٿا جنھن سان سنڌ ۾ ٿيندڙ موسمي تبديلي کي بہ منھن ڏئي سگهجي ٿو . سنڌ جو ڪلائيميٽ هونئن بہ ڏينھون ڏينھن خراب تر ٿيندو پيو وڃي جنھن لاءِ حڪومتي سطح تي پروجيڪٽ بہ آندا پيا وڃن پر جيڪڏهن حڪومت سنجيدہ ٿئي تہ هن وڻ جي ذريعي سنڌ جي ماڻھن جي تمام گهڻي مقدار ۾ خدمت ٿي سگهي ٿي. ڪجهہ ڏينھن پھرين هڪ دوست ٻڌايو تہ هن وڻ جي غير سرڪاري سطح تي تحقيق شروع ٿي چڪي آهي
جنھن لاءِ پھرئين مرحلي ۾ سنڌ جي ضلعي مٽياري جي چونڊ ڪئي وئي آهي جيڪا ٽنڊو ڄام ايگريڪلچر يونيورسٽي ۽ آغا خان يونيورسٽي جي تعاون سان مٽياري ضلعي جي بھراڙين ۾ 40 هزار وڻ پوکي نتيجا حاصل ڪيا ويندا . يقينن اهو سڀ ٻڌي اعتبار تہ نہ پئي آيو تہ سنڌ ۾ اڃان اهڙا ادارا آهن جيڪي سائنسي بنيادن تي ڪم کي اڳتي کڻي هلي رهيا آهن. هونئن تہ سائنسي بنيادن تي سنڌ ۾ حڪومتي سرپرستي ۾ ڪم گهٽ ٿيندو آهي جي ٿيندو بہ آهي تہ لاڀائتو نظر ناهي ايندو پر جھڙي طريقي سان هي مٽياري ضلعي جي ٻھراڙين۾ وڻ پوکڻ کانپوءِ جھڙي نموني ماحول جي پسمنظر جو جڏهن جائزو وٺندا تہ يقينن هي سنڌ ۾ تمام وڏو انقلاب هوندو .
ان سلسلي کي اڳتي وڌائڻ لاءِ جڏهن مون آغا خان جي ٽيم سان رابطو ڪيو تہ هنن ٻڌايو تہ اهي ٻوٽا تقريبن 40 هزار جي لڳ ڀڳ پوکيا ويا آهن جنھن مان 5 هزارن جي لڳ ڀڳ سڙي ويا جن کي بر وقت وري تبديل ڪري نوان ٻوٽا لڳايا ويا. هڪ پاسي بک بيروزگاري جتي غذائي کوٽ جي ڪري هر هزار ڄمندڙ ٻارن مان 72 ٻار مري وڃن اتي اهڙي صورتحال ۾ هن قسم جي سائنسي بنيادن تي ڪيل جدوجھد يقينن سنڌ ۾ هڪ انقلاب کان گهٽ نہ هوندي. جتي حڪومتي سطح تي ڪروڙن جا فش پانڊ لڳائي ڳورهاري عورتن جي غذائي کوٽ پوري ڪرڻ لاءِ جيڪي منصوبا جوڙيا وڃن.
جيڪڏهن حڪومت هڪ قدم اڳتي اچي گهر گهر ۾ سھانجڙي جي پوکائي لاءِ ڪا قانون سازي ڪري ٿي تہ اها هڪ مثبت سائنسي سوچ هوندي. هن منصوبي سان نہ صرف غذائي کوٽ پر شگر جي مريضن، بلڊ پريشر جي مريضن، دل جي مريضن جن ۾ جيڪڏهن ڪوليسٽرول وڌيل آهي تہ هن وڻ جا پتا سڪائي گهوٽي پائوڊر ٺاهڻ سميت چانھن، ڪافي، ايسيتائين جو سڪل پتن کي گرم پاڻي ۾ ملائي اسڪن تي هڻڻ سان ڪافي چمڙي بھتر ٿئي ٿي.
هن جو نہ صرف پائوڊر پر گهاڻي ۾ پيڙائي تيل ڪڍي کائڻ سميت مٿاڇري استعمال لاءِ پڻ ڪتب آڻي سگهجي ٿو . وڏي عرصي کان حڪومت سرپرستي ۾ هلندڙ پنز پراجيڪٽ جنھن جي وسيلي ڪيترن ئي ضلعن ۾ مفت غزائي کوٽ جو شڪار ٻارن کي پلمپينٽ ذريعي جيڪو علاج ڪيو ٿو وڃي پر زميني حقيقتن جي مد نظر رکندي اهو بہ هڪ تاثر جڙي ٿو تہ سھانجڙي کي جيڪڏهن هٿي وٺرائجي ۽ ان کي لوڪل ستح تي پوکائي ڪرائي وڻ پوکرائي انھن پتن جو جيڪڏهن پائوڊر ٺاهجي تہ هڪ تہ اهو اساني سان دستياب ٿي سگهي ٿو ٻيو تہ اهو اسان کي پلمپينٽ ٻاهران امپورٽ ڪرڻ کان هن ۾ وڌيڪ آساني پيدا (اها هڪ ٻي ڳالھہ آهي تہ سندن ٻنھي ۾ سائنسي بنيادن تي ڀيٽ نٿي ڪري سگهجي نہ ئي هن وقت ڪو اهڙو پليٽفارم جڙيل آهي جيڪا ٻنھي جي ڀيٽ ڪري) ٿي سگهي ٿي جنھن جي وسيلي گهر ويٺي اسانيء سان پيسي سان گڏ ناڻو بہ ڪمائي سگهجي ٿو. ان وڻ جي پوکڻ سان جيڪا ان وڻ جي گلن ۾ جيڪو NECTOR ٺھندو جڏهن ان جي مٿان ماکيءَ جي مک ويھندي تہ انسان سنڌ جي بھراڙين ۾ ماکي جي ڪاروبار کي پڻ تمام ٿوري يا گهڻي مقدار ۾ پر هٿي ضرور ڏئي سگهجي ٿي.
اهي تہ صرف ان جي فائدن جون ڳالھيون بيان ڪيونسين پر کوڙ انيڪ اهڙيون جادوئي شيون هن وڻ ۾ لڪل آهن جنھن سان يقينن اوهان کي ايئن محسوس ٿيندو تہ هي وڻ نہ پر خدا جي طرفان انسان ذات جي لاء نعمت آهي.
سھانجڙو: قدرت جو انمول تحفو
سھانجڙو، جنھن کي انگريزي ۾ “مورنگا” (Moringa) سڏيو وڃي ٿو، هڪ اهڙو وڻ آهي جيڪو نہ رڳو غذائي ۽ طبي لحاظ کان اهميت رکي ٿو پر ماحولياتي بھتري ۽ سماجي ترقي ۾ پڻ وڏو ڪردار ادا ڪري ٿو. هي وڻ خاص طور تي خشڪ علائقن ۽ سخت موسمن ۾ پوکڻ لاءِ موزون آهي. ان جا سڀئي حصا، جھڙوڪ پنَ، ٽاريون، گل، ۽ ٻج انسان ذات لاءِ بيحد فائديمند آهن.
سھانجڙي جا غذائي ۽ طبي فائدا
غذائي کوٽ جو علاج:
سھانجڙي جي پنن ۾ غير معمولي غذائي جزا شامل آهن:
• وٽامن اي، سي، ۽ اي (Vitamin A, C, E) جا وڏا مقدار موجود آهن.
• ڪيلشم، پوٽاشيم، ۽ ميگنيشيم جھڙا اهم معدنيات موجود آهن.
• پروٽين جي بھتري ذريعن مان هڪ آهن، خاص طور تي انھن لاءِ جيڪي گوشت کان پاسو ڪن ٿا.
هي غذائي مواد خاص طور تي انھن علائقن ۾ فائديمند آهي جتي غذائي کوٽ هڪ وڏو مسئلو آهي. ٻارن ۾ واڌ ويجهہ لاءِ سھانجڙي جي پائوڊر جو استعمال تمام ڪارائتو ثابت ٿيو آهي.
بيماريون ۽ انھن جو علاج:
سھانجڙي کي “قدرتي دواخانو” سڏيو وڃي ٿو ڇو تہ ان جا مختلف حصا مختلف بيمارين لاءِ استعمال ٿين ٿا:
دل ۽ رت جي نالن لاءِ:
• سھانجڙي جا پنَ ڪوليسٽرول کي گهٽائڻ ۽ رت جي دٻاءُ کي ڪنٽرول ڪرڻ ۾ مدد ڏين ٿا.
شگر جي علاج ۾:
• هن جا ٻج ۽ پن بلڊ شوگر کي گهٽائڻ ۽ ان کي مستحڪم رکڻ ۾ مددگار آهن.
هاضمي جي مسئلن لاءِ:
• سھانجڙي جا پنَ ۽ ٻج پيٽ جي خرابين، جھڙوڪ قبض ۽ پيٽ جي ڪينسر کان بچاءُ لاءِ مفيد آهن.
سوزش ۽ سورن لاءِ:
• سھانجڙي ۾ ضدِ سوزش خاصيتون موجود آهن، جيڪي گڏيل سور ۽ اعصاب جي بيمارين لاءِ فائدي مند آهن.
3. چمڙي ۽ وار جي خوبصورتي لاءِ:
سھانجڙي جو تيل چمڙي جي نمي کي برقرار رکڻ ۽ جهرين کان بچاءُ لاءِ استعمال ٿيندو آهي. اهو چمڙي جي چمڪ بحال ڪرڻ ۽ وار جي مضبوطي لاءِ پڻ فائديمند آهي.
ماحولياتي اهميت
1. موسمي تبديليءَ سان مقابلو:
سھانجڙي جو وڻ سخت گرمي ۽ گهٽ پاڻيءَ واري حالتن ۾ بہ زندہ رهي سگهي ٿو. ان جا ٻوٽا ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ جذب ڪري ماحول کي صاف رکڻ ۾ مدد ڏين ٿا.
2. زمين جي بھتري:
سھانجڙي جي پاڙون مٽيءَ کي مضبوط ڪن ٿيون ۽ ان جي زرخيزي کي وڌائين ٿيون. ان جي پوکائي سان زرعي زمين جي بحاليءَ ۾ مدد ملي ٿي.
3. پاڻيءَ جي صفائي:
سھانجڙي جي ٻجن مان حاصل ٿيندڙ مواد پاڻي ۾ موجود گدلاڻ کي ختم ڪري ٿو ۽ ان کي انساني استعمال لاءِ صاف بڻائي ٿو.
سماجي ۽ معاشي فائدا
آمدني جو وسيلو:
سھانجڙي جي پتن، ٻجن، ۽ تيل جي واپار سان مقامي ماڻھن لاءِ روزگار جا موقعا پيدا ٿي سگهن ٿا. خاص طور تي عالمي مارڪيٽ ۾ سھانجڙي مان ٺھيل پراڊڪٽس جي وڏي گهرج آهي.
غذائي ۽ طبي پراڊڪٽس جي تياري:
سھانجڙي مان پائوڊر، ڪئپسول، ۽ ٻيون غذائي شيون تيار ڪري مقامي توڙي عالمي مارڪيٽن ۾ وڏي پيماني تي وڪرو ڪري سگهجن ٿيون.
پوکائي ۽ واڌ ويجهہ
آسان پوکائي:
سھانجڙي جي وڻ کي ٿورڙي پاڻي ۽ گهٽ سار سنڀال سان پوکيو وڃي ٿو.
هڪ ايڪڙ ۾ لڳ ڀڳ 3000 ٻوٽا پوکي سگهجن ٿا.
وڌندڙ دلچسپي:
سرڪاري ۽ غير سرڪاري ادارن کي سھانجڙي جي پوکائي ۽ واڌ ويجهہ لاءِ گڏجي ڪم ڪرڻ گهرجي. هن وڻ جي پوکائي سان نہ رڳو غذائي کوٽ ختم ٿي سگهي ٿي پر ماحولياتي بھتري ۾ پڻ مدد ملي سگهي ٿي.
سفارشون:
حڪومتي پاليسيون:
سھانجڙي جي پوکائي کي قومي سطح تي منصوبن جو حصو بڻائڻ گهرجي.
علائقائي زرعي ادارن کي سھانجڙي جي پوکائي بابت تربيت ڏيڻ گهرجي.
سماجي آگاهي:
ماڻھن کي سھانجڙي جي فائدن بابت ڄاڻ ڏيڻ لاءِ آگاهي مھم هلائڻ گهرجن.
خاص طور تي ڳورهاري عورتن ۽ ٻارن جي غذا ۾ ان جي اهميت کي اجاگر ڪيو وڃي.
تحقيق ۽ ترقي:
سھانجڙي جي طبي ۽ غذائي فائدن بابت وڌيڪ تحقيق ڪئي وڃي.
ان جي پيداوار مان تيار ٿيندڙ پراڊڪٽس کي عالمي مارڪيٽ ۾ پيش ڪرڻ لاءِ جدت آندي وڃي.
مجموعي طور تي سھانجڙو هڪ قدرتي تحفو آهي، جيڪو انسان ذات جي بنيادي ضرورتن، جھڙوڪ غذا، صحت، ۽ ماحولياتي تحفظ ۾ اهم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان جي پوکائي ۽ استعمال سان نہ رڳو غذائي کوٽ ختم ٿي سگهي ٿي، پر اقتصادي ترقي ۽ ماحولياتي بھتريءَ جا بہ وڏا فائدا حاصل ٿي سگهن ٿا. ان کي وڌائڻ لاءِ انفرادي، سماجي، ۽ قومي سطح تي گڏيل ڪوششون لازمي آهن.
1. غذائي قدر
سھانجڙي جي پنن، گلن ۽ ڦٽن ۾ شاندار غذائي خصوصيتون آهن:
• پوٽاشيم: هڪ ڪيلي کان وڌيڪ.
• ويٽامن سي: نارنگين کان وڌيڪ.
• پروٽين: کير کان وڌيڪ.
• آئرن: پالڪ کان وڌيڪ.
2. طبي فائدن سان ڀرپور
• سھانجڙي جو تيل، پنن ۽ ڦٽن کي دوائن ۾ استعمال ڪيو ويندو آهي.
• رت صاف ڪرڻ، هاضمي جي سڌاري ۽ جسم کي توانائي ڏيڻ لاءِ مشھور آهي.
• شگر، بلڊ پريشر، ۽ ڪوليسٽرول کي ڪنٽرول ڪرڻ ۾ مددگار آهي.
3. سڀني حصن جو استعمال
سھانجڙي جي وڻ جا هر حصا (پاڻيون، پاڙ، ڦل، پنن، ۽ گل) ڪنھن نہ ڪنھن طريقي سان فائديمند آهن:
• پاڻيون: دوائن ۾ استعمال ٿينديون آهن.
• پن: چانھہ ۽ پائوڊر ۾ استعمال ٿينديون آهن.
• ڦل: کاڌي ۾ سبزي طور استعمال ٿيندا آهن.
4. تڪڙو وڌندڙ وڻ
• سھانجڙي جو وڻ تمام جلدي وڌي ٿو ۽ گهٽ پاڻي ۾ بہ رهي سگهي ٿو، جنھن سبب اهو خشڪ علائقن لاءِ بھترين فصل آهي.
5. ماحولياتي فائدا
• مٽي جي سڌاري ۽ زمين جي خشڪي ختم ڪرڻ لاءِ مفيد آهي.
• پاڻي کي صاف ڪرڻ لاءِ ان جي پاڙ ۽ ٻج استعمال ڪري سگهجن ٿا.
6. سڄي دنيا ۾ مقبوليت
• سھانجڙي کي آفريڪا، ايشيا، ۽ ڏکڻ آمريڪا جي ڪيترن ئي ملڪن ۾ غذائي کوٽ کي ختم ڪرڻ لاءِ استعمال ڪيو وڃي ٿو.
7. قدرتي توانائي ڏيندڙ
• ان جا پتا قدرتي توانائي ڏيندڙ طور مشھور آهن ۽ جسم ۾ ٿڪاوٽ ختم ڪرڻ لاءِ بھتر آهن.
8. ٻج مان تيل ڪڍڻ
• سھانجڙي جي ٻج مان ڪڍيل تيل کي "بين آئل" چيو ويندو آهي، جيڪو کائڻ، دوا ۽ خوبصورتي جي شين ۾ استعمال ٿيندو آهي.
9. انساني جسم لاءِ طاقتور
• سھانجڙي جا پتا اينٽي آڪسائيڊنٽس سان ڀرپور آهن، جيڪي جسم ۾ آزاد ريڊيڪلز کي ختم ڪن ٿا ۽ مدافعتي نظام کي مضبوط ڪن ٿا.
10. سھولت ۽ ڪفائتي شجر
• سھانجڙي کي ننڍين زمينن تي بہ آساني سان پوکي سگهجي ٿو، ۽ اهو گهٽ خرچ سان وڏي فائديمند آهي.