ڇوئي موئي (Senstim Plant, Minosa pudica)
هن ٻوٽي کي انگريزي ۾ هيٺين ريت بيان ڪيو ويو آهي:
Minosa Pudica also called sensitive plant sleepy plant, action plant, and humble plant, touch me not, touch and die or shame plant.
سنسڪرت ۾ هن کي لجالو، هندي ڇوئي موئي لاج ونتي، سنڌي ۾ شرم ٻوٽي، بنگالي ۾ لاج بٽي چيو ويندو آهي. هن جا ٽي قسم آهن. هن جي خاصيت هي آهي تہ هن کي هٿ سان ڇھڻ سان هن جا پن سڪڙجي ويندا آهن، هٿ لائڻ کان علاوہ ڪنھن مرد جو پاڇو بہ هن تي پوندو تہ ٻوٽو سڪڙجي ويندا آهن، هٿ لائڻ کان علاوہ ڪنھن مرد جو پاڇو بہ هن تي پوندو تہ ٻوٽو سڪڙجي ويندو آهي، ان ڪري هن کي ڇوئي موئي يالجالو چوندا آهن. شرم ٻوٽي فساد خون، بواسير، اسھال خوني، نفث الرم ۽ ڪثرت ظمت کي روڪڻ لاءِ استعمال ۾ آندو ويندو آهي. ناسور لاءِ مفيد آهي. گهوٽي پيئڻ سان هيض کي جاري ڪري مئل ٻار کي ٻاهر ڪڍي ٿو، خلط بلغم ۽ سودا کي پچائي دستن رستي ٻاهر ڪڍي ٿو، جگر جي سور، جزام آتشڪ ۽ ناسور لاءِ مفيد آهي. منيءَ کي خشڪ ڪري، مٿي جي سور ۾ بہ ڪم اچي ٿو. هن مان ريحان وانگر خوشبوءِ ايندي آهي. هن جا پن ڄٻاڙڻ سان وات جي بدبوءِ ختم ٿيو وڃي. ڇوئي موئي مٽيءَ ۾ نائٽروجن وڌائڻ ۾ مدد ڪندي آهي، جيڪو ٻين ٻوٽن لاءِ مفيد هوندو آهي.
ملڪ نالو ثقافتي يا روايتي اهميت
انڊيا لڄوانتي آيورويدڪ دوائن ۾ استعمال، پاڪيزگي ۽ شرميلي طبيعت جي علامت.
چين "Han Xiu Cao" (含羞草) روايتي چيني دوائن ۾ استعمال، دل ۽ رت جي بھتري لاءِ مفيد.
فلپائن "Makahiya" "شرمائتو ٻوٽو"، عام طور تي چمڙي جي بيمارين لاءِ استعمال.
ٿائيلينڊ "Mai Yap" جڙي ٻوٽين واري دوائن ۽ زمين جي بھتري لاءِ.
برازيل "Dormideira" سڪون ڏيڻ ۽ ضدِ التھاب خاصيتن سبب استعمال.
آفريڪا "Sensitive Plant" زميني زرخيز ڪرڻ ۽ ماحولياتي سسٽم لاءِ مفيد.
دلچسپ حقيقتون
1. ڇوئي موئي تي ناسا بہ تحقيق ڪئي آهي، ڇاڪاڻ تہ ان جي "حرڪت واري خاصيت" سائنسدانن لاءِ دلچسپ رهي آهي.
2. هي ٻوٽو پلانٽ نيوروبائيولوجيءَ لاءِ اهم آهي، ڇو تہ ان جو نيورونز (نروس سسٽم) جيان رفتار سان ريسپانس ڪرڻ وارو نظام آهي.
3. سائنسدان مستقبل ۾ ڇوئي موئي جھڙا ٻوٽا مريخ جھڙين حالتن ۾ وڌائڻ جو تجربو ڪري رهيا آهن.
لوڪ ڪھاڻيون ۽ داستان
• هندستاني روايتن موجب هن کي لڄوانتي نالي ڇوڪري جي شرميلي طبيعت سان جوڙيو ويندو آهي.
• فلپائين ۾ رومانوي داستان موجب ڇوئي موئي کي محبت ۽ دل ٽٽڻ جي علامت سمجهيو ويندو آهي.
• چيني روايتن جي ڪن عقيدن موجب، هن ٻوٽي کي گهر ۾ رکڻ سان “ناڪاري توانائي” ختم ٿي وڃي ٿي.