ڌڪ ڌنارن جا
الا ڙي مري ويس.
زٽ
ياحُسي مري ويس بابا!
زٽ
۽ انهي سچو پادر جي لڳڻ سان حڪيم بيهوش ٿي ويو.
مڪر ٿو ڪريوَ ماءُ جو............... اڙي پاڻي هاريوس. صوبيدار پريان بيهي جماندارا کي تجويزون ڏئي رهيو هيو، ننڍي صوبيدار وٺي هٿڪڙين جي زنجير کي سٽ ڏني، حڪيم جي ٻانهن مان ٺڪاءُ نڪتو. ائين لڳو ڄڻ ٻانهون جسم کان پٽجي پيس، سپاهي سخت سياري جي موسم هئڻ جي باوجود هن جي جسم تي پاڻي هاريو، هو سڄاڳ ٿي پيو.
اڙي ٻڌاءَ ڀيڻين کي............. ڀوتار منظور خان جي ڳئون ڪاڏي ڪيئي؟
سائين قرآن جو قسم مون کي خبر ناهي. حڪيم جهيڻي آواز ۾ چيو.
سچي ٻڌاءِ آءُ توکي ڇڏي ڏيندس، شاباس پٽ. صوبيدار نرمي وچان حڪيم کي چيو جيڪو اڃازمين تي ليٽيو پيو هيو.
سائين مون چيو ته مون کي ڳئون جي خبر ڪونهي.
ڳئون تو کپائي آ ته ٻڌاءِ، ڀوتار منظور خان کي پيسا مان ڀري ڏيندس، اجايو ڇو ٿو مار کائين. صوبيدار حڪيم چيو.
سائين مون ڳئون چورائي هجي ته ٻڌايانوَ نه. حڪيم وري به جهيڻي آواز ۾ چيو.
اڙي جماندار، هي ڏاڍو نٺر آهي سچي ڪرائينس. صوبيدار وڏي حڪم ڏيندي چيو.
حاضر سائين. چئي جماندار سچو پادر ۾ هٿ وڌو.
زٽ.....زٽ.......زٽ........زٽ........زٽ ۽ حڪيم خاموش رهيو، جماندار پادر هڻندو رهيو، هو بلڪل ماٺ هيو ۽ حڪيم پنهنجي ڳالھ تي بيٺو رهيو.
جماندار هاڻي گھمايوس ته خبر پئي مادر چوت کي. صوبيدار حڪم ڪيو.
حڪيم کي ڇوڙيو ويو، هٿن ۾ اڃا هٿڪڙيون لڳيون پيون هيس، سچو پادر جي ڌڪن هن جي جسم کي کائي رکيو هو، کل پٽجي چڪي هيس، هو گھمي نه ٿي سگهيو جنهن ڪري رکي رکي بيهي ٿي رهيو، سپاهي وري لڪڻ هڻي حڪيم کي هلڻ تي مجبور ڪري رهيو هو.
هڻوس وڃي لاڪپ ۾. اڙي تون هيڏي آ، جوءِ جا........ صوبيدار اشارو ڪري فتح علي کي چيو، جيڪي حڪيم جي مار ڏسي ڏڪي رهيو هيو، صوبيدار جي ويجهو ايندي چيائين،“سائين ڳئون اسان ناهي چورائي.” ۽ فتح علي سان به ساڳي حالت ڪئي ويئي، پر فتح علي به ڳئون جو نه ڏس نه ڏنو، هُن جو به اهيو ئي جواب هيو ته“اسان کي ڪا خبر ڪانهي” هي به لاڪپ ۾ بند ٿيو.
حڪيم ۽ فتح علي ڀوتار منظور خان جا ڌنار هيا، ڀوتار منظور خان جو سڄو ڏينهن گھر کان پري ٻنين ۾ مال چاريندا هيا. ڪالھ رات ڀوتار منظور خان جي وٿاڻ مان هڪڙي ڳئون غائب هئي، ڀوتار ڳئون جي باري ۾ سوچيو ته منهنجي ڳئون ڪير چورائي سگهي ٿو، جڏهن ته حد جا نامي گرامي چور ۽ “لوفر” منهنجا سلامي آهن. پوءِ هي ڳئون ڪنهن چوري ڪئي؟ گھڻي سوچ کان پوءِ ڀوتار منظور خان کي اها ڳالھ سمجھ ۾ آئي ته شهر ۾ ميلو لڳڻ وارو آهي ۽ اهيو ڪم ڌنارن ئي ڪيو هوندو ته جيئن ڳئون کپائي ميلو ڏسون. ڀوتار باھ ٿي ويو، ڇورن جي اها مجال! ۽ ڀوتار منظور خان ٻنهي ڌنارن جي وڏن کي گهرايو، جيڪي پڻ ڀوتار منظور خان جا هاري هئا.
حڪيم ۽ فتح علي منهنجي ڳئون چورائي آهي، توهان کي خبر آهي؟
هو ٻئي هڪ ٻئي جي منهن ۾ ڏسڻ لڳا.
هڪ ٻئي ڏي ڇا ٿا ڏسو، مون کي جواب ڏيو.
“نه سائين” فتح علي ۽ حڪيم جي پيءُ ڪنڌ ڌوڻي نهڪر جو اظهار ڪيو.
مون کي ڳئون کپي. ڀوتار منظور خان جي ڪاوڙ وڌي چڪي هئي.
سائين منهنجو پٽ چوري ناهي ڪندو. حڪيم جي پيءُ پٽ جي باري ۾ شاهدي ڏيندي چيو، “سائين آءُ ساک کڻڻ لاءِ تيار آهيان”
سائين فتح علي اوهان جو ننڍي لاڪون نوڪر آهي، هن اوهان جي ڪڏهن ليڙ به نه کنئي آهي. فتح علي جي پيءُ به پٽ جي ڳالھ ڪئي.
تو پوءِ ڳئون مون لڪائي آهي ڇا؟ اوهان جي ڇورن کانسواءِ ٻيو اهڙي حرڪت نٿو ڪري سگهي. ڳئون پيدا ڪريو، نه ته اوهان جي ڇورن کي جيل جي هوا کائڻي پوندي. ڀوتار منظور خان جي ڪاوڙ انتها تي پهچي چڪي هئي، وڃو وڃي ڇورن کي سمجهايو ته ڳئون جتي لڪائي اٿوَ يا کپائي اٿوَ موٽائي ڏيو نه ته پوليس حوالي ٿيندؤ.
هو ٻئي خاموش ڀوتار منظور خان جي اوطاق مان نڪري ويا.
سج جبلن جي اوٽ ۾ لڪي رهيو هو، ڌرتي تي روشني آهستي آهستي گھٽ ٿي رهي هئي، ڳوٺ جي ڪکائن جهوپڙن مان نڪرندڙدونهي وارو منظر دل جي تارن کي ڇُهي رهيو هو، عورتون رات جي ماني پچائڻ جا سانباها ٿي ڪيا. سر سبز ٻنين ۾ آهستي آهستي ڪوهيڙو لهي رهيو هو، ڪن جي ڪلهن تي ڪوڏر هئي ۽ ڪي گاھ جي ڀري مٿي کنيو گھرن ڏانهن پئي آيا، ڪي وري گڏھ گاڏن تي چڙهيا شاھ جا بيت جهونگاري رهيا هئا، هاري جيڪي سڄو ڏينهن محنت ڪري گھڙي کن آرام لاءِ پنهنجي ڪکائن جھڳين ۾ ان اميد سان موٽي رهيا هئا ته ايندڙ صبح وارو سج اسان جي لاءِ کوڙ خوشيون کڻي ايندو. هو ڏسڻ ۾ مڙس ماڻهو هيا پر هنن جو اندر کاڌل هيو ڀوتار منظور خان جي ظلم ڪري.
حڪيم ۽ فتح علي به مال وٿاڻ تي ٻڌي ۽ سڌو گھر آيا. هنن کان پنهنجي گھرن ۾ ڳئون لاءِ پڇيو ويو پر هنن جو جواب هيو ته،“اسان ڳئون چورائي ناهي باقي ڀوتار ٿاڻي تي مارائي ته ڀلي مارائي.”
ڀوتار ٻنهي جو جواب ٻڌي لال ٿي ويو، فون ڪڍي حد جي ٿاڻي جي صوبيدار سان ڳالهايو.
حڪيم ۽ فتح علي مال ڇوڙي ٻنين ڏانهن پئي ويا، پري کان هنن کي پوليس موبائيل ڏسڻ ۾ آئي، هي سمجهي ويا ته اڄ هنن جو خير ناهي. موبائل ۾ اندر ويٺل هڪ شخص جي اشاري ته ٻه سپاهي لٿا، هنن ٻنهي کي قابو ڪيو ويو، پوليس وين ڀوتار منظور خان جي اوطاق جي اڱڻ ۾ اچي بيٺي. حڪيم ۽ فتح عليءَ جي دل زور زور سان ڌڙڪي رهي هئي، هو سوچي رهيا هئا ته اڄ اسان کي مار ملندي.
ڀوتار آءُ جوابدارن کي وٺي هلان ٿو، ننڍي صوبيدار ڀوتار منظور خان کي فاتحانا انداز ۾ چيو.
نه...نه ائين نه ٿيندو، نيرن پاڻي ڪرڻ کان پوءِ اجازت آهي. ڀوتار منظور خان مهمان نوازي جو ثبوت ڏيندي چيو.
ڀوتار منظور خان پنهنجي وڏيرپ ڏيکاريندي ٻنهي کي ٺاهوڪي مار ڪڍي، پوليس جا عملدار خاموشي سان اها قانون جي ڀڃڪڙي ڏسي رهيا هئا، ۽ وڏا وڏا ٽهڪ ڏئي رهيا هئا.
سج کوڙ مٿي چڙهي آيو هو، ڀڳل ڪڪڙن جي خوشبوءِ اوطاق ۾ ڦهليل هئي، ڀوتار ۽ ننڍو صوبيدار اوطاق جي ڪمري ۾ هيا ۽ سپاهي ٻاهر ڪڪڙ جي ڀاڄي تي کُپي پيا هئا، هڪ سپاهي حڪيم کان پڇيو.
ماني کائيندؤ.
هنن ڪنڌ سان ها ڪئي.
منهنجو آڱوٺو نٿا کائو. سپاهي وڏو ٽهڪ ڏيندي چيو.
سپاهي جي جواب تي هو پڄرجي ويا، اندر ڪارو ٿي وين، ٻنهي سپاهين کي غور سان ۽ ڪاوڙ وچان ڏٺو، هنن کي جيڪڏهن ٻيو ڪو اهڙي گار ڏي ها ته اهو رت ۾ ڳاڙهو هجي ها. پر هنن سپاهين کي گار ڏيڻ سٺي نه سمجهي ڇو ته هنن کي خبر هئي ته پوءِ هو بکئي شينهن وانگر حملو ڪرڻ لاءِ ا ٿي پوندا.
هڪڙي سپاهي ڪڪڙ جي ٽنگ وات مان ڪڍندي چيو،“هنن ڄٽن جي پٽن جو مٿو خراب ٿيو آهي جو ڀوتار منظور خان جي ڳئون چورائي اٿن.”
چريا آهن هنن کي ڀوتار منظور خان جي حشمت، دليري جي شايد خبر نه آهي، ٻي سپاهي ماني جو ٽڪر ڀڃندي چيو،“ڀوتار منظور خان جهڙو ماڻهو سائين تر ۾ شايد ڪو ٻيو پيدا ٿئي! واھ سائين واھ، ڀوتار منظور خان، جهڙا پٽ مائرون وري ڄڻي نه سگهنديون.”
ڀوتار ماءُ جو.........حڪيم آهستي گار ڏني.
اڙي بس ڪر ٻڌي نه وٺن، فتح علي حڪيم کي ٺونٺ هڻندي چيو.
جيل ۾ هونءَ ڀي (به) وجهندا، ماريندا، ٻيو ڪهڙا آڱوٺو پٽيندا حڪيم ڪاوڙ وچان فتح علي کي چيو.
حڪيم ڳالھ ٻڌ. فتح علي آهستي چيس.
ڪهڙي!؟ حڪيم اچرج ۾ پئجي ويو.
اچ ته ڀڄي هلون. آهستي فتح علي چيو.
حڪيم سمجهي نه سگهيو. اڙي ڇا ٿو چوين.
چوان ٿو هل ته ڀڃي هلون.
صفا ڊڄڻو آهين، مڙس ٿي منهن ڏبو، ڀاڙيو ٿورئي ٿبو.
ڀوتار ۽ ننڍو صوبيدار ڪمري کان ٻاهر نڪري آيا.
ڀوتار اوهان ڪو به فڪر نه ڪريو، ڳئون توهان کي جلدي ملندي، هنن وات ڳاڙهن ڇورن ڳئون جتي به لڪائي هوندي اسين ڳولهي لهنداسين، صوبيدار کيسي ۾ ڳاڙها ڳاڙها نوٽ وجهندي چيو.
وڏي صاحب کي سلام چئجان ۽ مٺائي ڏجانس آءُ سڀاڻي صبح جو ايندس، ڀوتار منظور خان چيس.
ڀوتار توهان هر طرح جي خاطري ڪريو.“ننڍي صوبيدار دلجاءِ ڏيندي ڀوتار منظور خان کي چيو،“چڱو ڀوتار هاڻي هلون ٿا”
حڪيم ۽ فتح علي اٿي بيٺا، سپاهي هٿڪڙين جي زنجير کان وٺي هنن کي گار ڏيندي چيو“هلو”
گاريون ڇو ٿو ڏين، اسان هلون ٿا. حڪيم آخر سپاهي کي چئي ڏنو ۽ موٽ ۾ کيس سپاهي جون ٿڦون جهلڻيون پيس.
هن وقت ٻئي وڏي صوبيدار اڳيان ها، ڀوتار منظور خان جي ڳئون ڪٿي آهي؟
وڏي صوبيدار هنن کان پڇيو پر هي ٻئي خاموش هيا، صوبيدار وري به ساڳيو سوال ورجايو پر وري به هو ماٺ رهيا.
اڙي توهان کي زبان ڪانهي ڇا؟ صوبيدار ڪاوڙ وچان اٿيو.
سائين.....سائين....اسان.....ڳئون......ڪونه چورائي آهي. حڪيم ڳيتون ڏيندي چيس.
پوءِ ڳئون ڪاڏي وئي؟ صوبيدار حڪيم کي لڪڻ هڻندي چيو.
الائي.....سائين ڪاڏي وئي. حڪيم اهو هنڌ مهٽڻ لڳو جتي کيس لڪڻ لڳل هيو.
اڙي توکي زبان ڪانهي ڇا؟ صوبيدار فتح علي کي چيو جيڪو ماٺ ڪيون بيٺو هيو.
سائين مون کي آهي، فتح علي زبان وات کان ٻاهر ڪڍي. صوبيدار اهڙي حرڪت ڏسي جوش ۾ اچي ويو، ٻه چار ڏنڊيون فتح علي کي وهائيندي چيو،“ ماءُ جا....... چرچا ٿو ڪرين هي پڻهين جو گھر آهي ڇا؟ ۽ هڪ ڀونڊو ڏيندي چيس“اڙي ڳئون ڪٿي آهي”
سائين اسان کي خبر ڪانهي. هنن مختصر جواب ڏنو.
سائين هي ائين نه ڏسيندا هنن جي کل ڳاڙهي ٿيندي تڏهن خوش ٿيندا. ننڍي صوبيدار وڏي کي چيو.
پوءِ ٺيڪ آهي، ڪٽيو هنن جي چتڙن کي. صوبيدار وڏي حڪم ڏنو.
پوءِ هي اگهاڙا هيا ، حڪيم ۽ فتح علي مار کائيندا رهيا، ٿاڻي جي ٻاهران شهر جا ماڻهو مڙي آيا.هوندا چور ٻيا، مارن مسڪينن کي، ڌاڙيلن ۽ چورن جا پاڻ يار، ڏوھ بي گناهن تي، ڌاڙن ۽ چورين جو مال کائن پاڻ پوءِ ڍوءُ نه جهلي سگهن ته هڻن غريبن تي، ظلم آهي، ٻيو ڇاهي، ميڙ مان ڪنهن ڪيئن به پئي چيو ۽ ڪنهن ڪيئن، ڪي ته وري حڪيم ۽ فتح عليءَ تي اهڙا ڇوھ ڇنڊي رهيا هيا ڄڻ اڳ ۾ ئي هنن تي ڪاوڙ هجين،“پراوا گھر خالي ڪندا ته اهڙو حشر نه ٿيندن ته ڪو ٻيو کٽ تي ماني کارائيندن. سائين پوليس نه هجي ته ماڻهو ماڻهوءَ کي کائي ماري.” ڪي ماٺ ۾ مار ڏسي رهيا هئا ۽ ڪي هنن تي کلي رهيا هيا.
ميڙ وڌندي ڏسي سپاهي گار ڏيندي لٺ سڌي ڪري، ٻن ٽن کي وهائي ڪڍي، ماڻهو ڀڄڻ لڳا، ڪي هڪ ٻئي مٿان ڪريا، ڪن جا پادر پيرن مان نڪري ويا، سپاهي جي واپس ورڻ تي وري ماڻهن جا حُشام گڏ ٿي ويا، سپاهي وري ٺاهوڪي ۽ وزنائتي گار ڏيندي ماڻهن جي ميڙ ڏانهن ڀڳو، ماڻهو وري ڀڄڻ لڳا، ڪنهنجو ٽوپ مٿي مان ڪِري پيو، ڪنهن جي قميص ڦاٽي پئي ۽ وري سپاهي جي موٽڻ تي ساڳيو ميڙ. اهڙي طرح سپاهي گاريون ڏيندو رهيو ۽ ماڻهو ڀڄي وري ٿي موٽيا.
حڪيم ۽ فتح علي جو رڙيون آسمان ڏاري رهيون هيو،“سائين قرآن کڻايو اسان کي خبر ڪانهي، سائين هن مسيت جو قسم آ” جيڪا ٿاڻي اندر ٺهيل هئي.“سائين اسان کي بي گناھ ڇو ٿا ماريو، اسان کي گولي هڻي ماري ڇڏيو پر هيئن اگهاڙو ڪري نه ماريو” هنن جي التجائن جو صوبيدار تي ڪوبه اثر نه ٿيو، ڇو ته هنن جو التجائون ڀوتار منظور خان جي ڳاڙهن ڳاڙهن نوٽن ۾ دٻجي ويون هيون، صوبيدار جو اهيو ئي سوال هيو ته“ ڳئون ڪٿي آهي؟” هنن جو به ساڳيو جواب هيو،“سائين اسان کي خبر ناهي.” هي بي ساها ٿي پيا هيا، هنن جو سنڌُ سنڌُ سور ڪري رهيو هيو، هنن جي اندر مان آهون ٿي نڪتيون.”
هنن کي هيئنر لاڪپ ڪيو، باقي رات خبر وٺنداسون، جڏهن ٻي ڌمال ڪڍيسونِ ته پاڻهي سچي ڪندا، صوبيدار ٿڪجي پيو هيو.
هنن جو سور اڃا لٿو ئي ڪونه، هنن جا ڦٽ اڃا ڇٽا ئي ڪونه، هي هلڻ جهڙا اڃا ٿيائي ڪونه، هنن جي بدن جي سوڄ لٿي ئي نه، ته مٿان وري رات هنن جي ڦٽن تي لوڻ ٻرڪڻ لڳي، هو ڏڪي رهيا هيا، هنن کان آواز نه ٿي نڪتو، اهڙي حالت هوندي وري به هنن جون ڄنگهون ڪِلنِ ۾ ٻڌيون ويو، بدن تي پاڻي هاريو ويو ۽ سچو پادر هنن جي جسم تي وسندو رهيو، پر هنن جي“نه” هئي، پوليس ڪافي رات تائين ٻنهي کي ماريندي رهي ، پر هاڻي هوخاموش هيا، مار سهندا رهيا، پوليس ٿڪجي پئي ۽ هي وري لاڪپ ۾ بند ٿي ويا. سياري جي وڌندڙ ٿڌ هنن جي سور ۾ اضافو ڪري رهي هئي، هو ڪنجهي رهيا هئا، سڄي رات هنن سورن کان اک نه ٻوٽي، سڄي ڏينهن جي بک هنن کان ڪجھ وقت وسري چڪي هئي.
صبح جو ڀوتار منظور خان وڏي صوبيدار وٽ ويٺو هيو.
وڏا ڪريو خبرون ڇورن ڳئون جو ڪجھ ڏسيو. ڀوتار منظور خان ڳالھ شروع ڪئي.
نه ڀوتار اصل ٻڙڪ ئي نه ٿا ڪڇن، مار جا پڪا، اسان ته ماري ماري اصل سڃاڻپ کان ئي ٻاهر ڪڍي ڇڏيو آهي، پر سچي اصل نه ٿا ڪن. صوبيدار مجبوري وچان جواب ڏنو.
چڱو ٿيو پر.......... ڀوتار منجهي پيو.
ڇو ڀوتار چپ ٿي وئين، حڪم ڪريو. صوبيدار دوستي جو ثبوت ڏنو.
وڏا ڳئون جو پتو پئجي ويو آهي. ڀوتار منظور خان شرمساري وچان چيو.
اهو ڪيئن ڀوتار. صوبيدار پڻ حيرت وچان پڇيو.
مون وارو يار آهي نه رجب ، رات آيو ۽ ڳالھ ڪيائين ته ڀوتار مون اوهان جي ڳئون کپائي آهي، ڏوڪڙ ڪم ۾ هيا ان ڪري.
هون! صوبيدار خاموش رهيو.
وڏا هاڻي پڳ مٽ يار آهي، مان ڪيئن ٿو ڳئون کان جهليانس، پر هاڻي ڇورن جو ڇا ٿيندو.
ڀوتار مون ته انهن مٿان ايف آءِ آر ڪري ٻٽي،ٻيا به قلم هڻي ، توهان جي اچڻ کان اڌ ڪلاڪ اڳ ۾ڪورٽ موڪليو آهي. صوبيدار سوچ ۾ پئجي ويو.
صاحب! هاڻي هڪ خبر توکي، ٻي خبر مون کي ۽ ٽين رجب کي، باقي ڪيس هلي ته پوئيواري ڪنداسين.ڳالھ اها ٻاهر نه نڪري. ڀوتار منظور خان ڪجھ ڏوڪڙ صوبيدار ڏانهن وڌائيندي چيو.
ڀوتار توهان ڪو به فڪر نه ڪريو. صوبيدار ڏوڪڙ وٺندي چيو.
چڱو وڏا مان هلان ٿو. ڀوتار منظور خان ڪرسي تان اٿندي چيو،“هڪڙي ڳوٺ ۾ ڪتي جو ڏس مليو آهي، چون ٿا ڪُتو بڻيادو آهي، سو ڪاهڻ وڃان ٿو”
ٻيو ڪم ڪار هجي ته ڀوتار حاضر ڪريو. صوبيدار موڪلائيندي ڀوتار منظور خان کي چيو.
ڪم گھڻا آهن، اوهان جهڙا يار هجن ۽ ڪم نه ٿين، چڱو مان هلان ٿو.
هوڏانهن صبح جو ساجهر فتح علي ۽ حڪيم جا والد پنهنجي ٻچڙن جي سار سنڀال لهڻ لاءِ ڳوٺ کان پنڌ روانا ٿيا. ٻنهي جي ڪلهن تي رکيل بوڇڻ ۾ ڪجھ ٻڌيل هيو، ٿڌ سبب ڪٿي ڪٿي بيهي هنن ٻنين مان پلال کڻي ٻاري هٿ پير پئي سيڪيا. سج ڪافي مٿي چڙهي چڪو هو، هي ٻئي شهر ۾ هيا، ٿاڻي جي در اڳيان بيهي رهيا هئا، هنن کي خوف هيو ته سپاهي گاريون نه ڏئي. هنن کي ايتري همت نه پئي ٿئي جو اندر وڃن گھڙي کن کانپوءِ سپاهي در وٽان لنگهيو، فتح علي جي پيءُ سپاهي کان پڇيو،“سائين ڪلھ جيڪي ٻه ڇوڪرا ڀوتار منظور خان جي ڳوٺ مان جهلجي آيا آهن، انهن سان اسان ملنداسين.” هنن کي جواب ميلو ته هو ٻئي صبح جو چالان ڪري جيل موڪليا ويا آهن، هو گھڙيءَ کن لاءِ مايوس ٿي ويا. هنن ٻنهي وڏي جيل وڃڻ جو ارادو ڪيو، اڌ ڪلاڪ جي پنڌ کانپوءِ هي ٻئي جيل اڳيان هيا، ڪافي دير کان پوءِ هنن جي ملاقات منظور ٿي هئي ۽ هنن پنهنجي هڙ ۾ جيڪي ڏوڪڙ هين اهي هڪ سپاهي حوالي ڪيا هئا، ڪل ٻه سؤ روپيا. هي ٻئي حڪيم ۽ فتح علي کي ڏسي گھٻرائجي ويا، هي ته سڄي چڪا هيا، مار ڪري هنن جو هنڌ هنڌ ڪارو هيو موچڙن ۽ لٺين لڳڻ ڪري، گھڙي کن ته هو بي ساها بڻجي هڪ ٻئي کي ۽ فتح علي ۽ حڪيم کي ڏسي رهيا هئا.“ابا هي توهان کي ڇا ٿي ويو آهي”
ابا اسان کي ڪالھ کان وٺي ڏينهن رات ماريو اٿن، حڪيم ۽ فتح علي ءَ جي اکين مان لڙڪ وهڻ لڳا، هو ٿڌا شوڪارا ڀري رهيا هئا، ڀلا ٿڌن شوڪارن کانسواءِ هو ڪري به ڇا ٿي سگهيا! سپاهي جي رهڙ ڪري جنهن چيو ته ملاقات جو وقت ختم ٿي چڪو آهي. هنن پنهنجي پنهنجي هڙ کولي ۽ ماني پٽن ڏانهن وڌائي،“ابا الله وڏو آهي، دل نه لاهيو پاڻهي رحم ڪندو اوهان به سِيرَ مان پار وڃي پوندؤ” هو ائين چئي جيل جي دروازي کان هٽيا، هنن ۾ همت نه هئي ته هو ڪنڌ ورائي پٽن کي ڏسن جيڪي اڃا بيٺا هيا، هنن جي دل اڄ وڌيڪ زخم کائي رهي هئي، هنن هڪ ڀيرو تيز نظر آسمان طرف وڌي ڄڻ الله سان شڪايت ڪندا هجن ته“اسان جا مسڪين ۽ اٻوجھ پٽ بيگناھ لوڙي رهيا آهن ۽ تون اڃا خاموش آهين شايد.......شايد تون به........ نه نه پر الله جي ديڳ دير سان تپندي آهي، الله وٽ دير آهي انڌير ناهي هو پاڻهي فيصلو ڪندو”، هو پنهنجي دل کي آٿت ڏئي رهيا هيا.
ڪورٽ ۾ ڪيس هلندو رهيو ۽ ڀوتار هر حاضري تي هنن تي الزام مڙهي رهيو هو. ڪورٽ هنن کي هڪ هڪ سال قيد جي سزا ڏني. فتح علي ۽ حڪيم جيل اندر پنهنجي سزا ڪاٽي رهيا هئا.
جيل اندر ٻنهي هر ظلم سٺو، اهو ظلم جيڪو اسان جي ڏيھ جي جيلن ۾ هميشه کان ٿيندو آيو آهي، جيل جماندار جا موچڙا، حرامي قيدين جون بيگرون، ٻِين کولين جو پاڻي ڀرڻ، هنن جو معمول بڻجي ويو، هنن جي اندر ۾ انتقام جي باھ ڀڙڪا کائي رهي هئي، ٻنهي جي اکين ۾ ڀوتار منظور خان کان انتقام وٺڻ جي باھ هئي.
جيل جو دروازو کليو، حڪيم ۽ فتح علي اکين ۾ پلاند جي باھ کڻي ٻاهر نڪتا، هنن جي دماغ تي جيل سپريڊنٽ جي نصيحت ڪوبه اثر ڪونه ڪيو هو، جنهن آزادي وقت چيو هين،“جرم گندي شيءِ آهي۽ جيل جون سختيون به. بهتر آهي ته اوهان ٻاهر وڃي سٺي زندگي گهاريو” پر هو ته ٻئي فيصلو ڪري نڪتا هئا.
ڳوٺ آخري بس ۾ هلنداسي. حڪيم فتح علي کي چيو.
ٺيڪ آهي. فتح علي ورندي ڏنس.
سج لهي چڪو هيو، ڳوٺ جي موڙ تي حڪيم ۽ فتح علي لٿا، هنن جي هٿن ۾ هڪ دٻو هيو.
هيئنر ته سڀ جاڳندا هوندا. حڪيم چوڻ شروع ڪيو.
ڪنهن ٻني ۾ پلال جي اوٽ ۾ لڪنداسين. حڪيم فتح علي کي چيو. پر حڪيم حويلي اندر ڪيئن هلبو؟!
تون ماٺ ڪر اندر وٺي هلڻ منهنجو ڪم آهي، تون رهيو حويلي ۾ گھڻو آهين پر ڪا ساڃھ ئي توکي ڪونهي.
پر حويلي تي ته پهرو هوندو آهي.
ان جي پرواھ نه ڪر، حويلي جي پويان، نم جي وڻ وٽان، اتان ئي چڙهبو. حڪيم چيس.
پر ڀوتار نه هجي ته پوءِ. فتح علي وري حڪيم کان پڇيو.
اهيو بيغيرت اتي ئي هوندو. جي نه هوندو ته ڪو ٻيو ڏينهن تاڙينداسين. حڪيم جواب ڏنس.
پر پاڻ وٽ ڪو هٿيار ئي ڪونهي! فتح علي مايوس ٿيندي پڇيو.
ڀلا هي چاقو ڇا لاءِ ورتو اٿئون. حڪيم چاقو جي يادگيري ڏيندي چيس.
هنن وٽ ته بندوقون آهن. فتح علي وڌيڪ مايوس ٿي ويو.
فتح علي تون سست ڇو ٿيو آهين. سڀ ڪم ٺيڪ ٿي ويندو. هلون ٿا، مئاسين يا ماريوسين ضرور ٻنهي مان هڪ ڳالھ ٿيندي. باقي جي تون ڀاڙي ٿيو آهين ته ڀلي وڃ، مان ڀوتار منظور خان کي ڪونه ڇڏيندس. حڪيم پڪو عزم ڏيکاريندي فتح علي کي چيو.
اڙي يار توکي ڇڏي ويندس، ائين هرگز نه ٿيندو، مربو به گڏ ته جيئبو به گڏ. فتح علي ءَ دوستي جو ثبوت ڏيندي چيو.
رات ڪافي لڙي چڪي هئي، ڪڪڙن دس پئي هنيا، ڀوتار منظور خان جي حويلي تي پهرو ڏيندڙ به اوٻاسيون ڏئي رهيا هئا، ۽ ٻه پاڇا وڻ جي اوٽ وٺي حويلي ۾ داخل ٿيا.
حڪيم هيڏانهن.... فتح علي آهستي چوندي هٿ جو اشارو ڪيو،“ڀوتار هيڏي سمهندو آهي ۽ هُن در مان گهڙنداسين، فتح علي در جي وٿي مان ڏٺو،“ڀوتار سوئر ٿو لڳي”، هن دل ۾ چيو.
در کليل آهي. حڪيم پڇيس.
ها، ها در کليل آهي.فتح علي ءَ در کوليندي چيو ۽ هي ٻئي اندر داخل ٿيا.
تون زور سان ڀوتار منظور خان جي وات تي لٽو رکجان باقي ڪم مان پاڻهي ڪندس.حڪيم، فتح علي کي چيو، ڀوتار منظور خان جي منهن تي ڪپڙو پئجي ويو، ڀوتار منظور خان رڙ ۽ اٿڻ جي ڪئي پر هو اٿي نه سگهيو ۽ نه رڙ ٿي نڪتس. چاقو تيزي سان ڀوتار منظور خان جي جسم ۾ گھڙندو رهيو، ڀوتار منظور خان گھڻو زور لاٿو پر سڀ طاقت بي سود هئي، ڀلا ڪٿي ٻن نوجوانن جي طاقت ۽ ڪٿي اڌ وهي واري ڀوتار منظور خان جي طاقت، رت تيز تيز بستري تي وهندو رهيو. حڪيم چاقو کي چمي ڏني، دٻي جو منهن کليو، پيٽرول ڀوتار منظور خان مٿان هاريو ويو، ماچيس جي تيلي پنهنجو ڪم ڏيکاريو، باھ جي روشني چوڪيدارن جي ننڊاکيڙن اکين کي جاڳائي وڌو، بندوقون سڌيون ٿيون، هڪ ٺڪاءُ ٿيو، ۽ فتح علي ڊڪندي ڊڪندي حويلي اندر ڪري پيو، فضا ۾ ٻيو به آواز گونجيو ۽ حڪيم ڀت ٽپندي حويلي کان ٻاهر ڪريو.
ڀوتار منظور خان جي مٿان پاڻي هاريو ويو، پر باھ پنهنجا ڪم ڏيکاري چڪي هئي، ڀوتار سڙي چڪو هيو، ڏسڻ سان ڊپ پئي ورتو، ڳوٺ جا ماڻهو ٺڪائن تي اٿيا، هر هڪ جي زبان تي هي سوال هيو ته“حويلي ۾ ڇا جا ٺڪاءَ؟ ۽ جڏهن هنن ڏٺو ته حڪيم ۽ فتح علي هڪ ظلم کي ختم ڪري ڳوٺاڻن جي جان ڇڏائي آهي، هنن پنهنجي جان ڏئي ڳوٺ وارن کي نئين زندگي بخشي آهي، ۽ حڪيم ۽ فتح علي جي والدين جي اکين ۾ خاموشي جا ڳوڙها هيا.
24 اپريل 1983 نوابشاھ