پڙهائڻ جو شوق
بهرحال ڪئڊٽ ڪاليج مان 1963ع ۾ انٽر ڪري اسان ان چٽگانگ واري ’پاڪستان مئرين اڪيڊميءَ‘ ۾ داخلا ورتي ۽ تعليم دوران جيئن مٿي لکي آيو آهيان ته، مون ان اڪيڊمي ۾ ليڪچرر ٿي پڙهائڻ چاهيو ٿي جو انهن ڏينهن ۾ اها ئي هڪ واحد Choice هئي. انڊيا سان اسان جا تعلقات سٺا نه هئا ۽ انهن وٽ پنهنجي اڪيڊمي لاءِ سندن کوڙ گرئجوئيٽ هئا.... اسان جا ساڳيا تعلقات ۽ حال روس سان هئا. 1968ع ۾ جهاز جو مئرين انجنيئر ٿيڻ بعد خبر پيئي ته ڪنهن به مئرين اڪيڊمي ۾ چيف انجنيئر ٿيڻ بعد ئي پڙهائي سگهجي ٿو ۽ اڃان ته اسان جونئر انجنيئر ٿيا هئاسين. چيف انجنيئر ٿيڻ لاءِ 21 کان 27 مهينا جهاز هلائڻ جي ٻن وقفن بعد الڳ الڳ امتحان پاس ڪرڻا پون ٿا..... جنهن ۾ گهٽ ۾ گھٽ پنج ڇهه سال لڳيو وڃن.
۽ پوءِ جهاز هلائڻ دوران جهاز ۽ سمنڊ سان اهڙي دل لڳي وئي جو في الحال ماستري جو خواب وسري ويو. اهو وري تڏهن ياد آيو جڏهن چيف انجنيئر ٿيڻ جي ڪجهه سال بعد جڏهن مونسان گڏ جهاز تي رهندڙ ٻار وڏا ٿيا ۽ محسوس ڪيم ته ٻه چار درجا ته مون کين جهاز تي ئي پڙهائي ورتو پر هاڻ هنن جي صحيح تعليم لاءِ سمنڊ کي ’گڊ باءِ‘ چئي ڪناري جي نوڪري ڪرڻي پوندي. انهن ئي ڏينهن ۾ آمريڪا جي ٽائيم مئگزين جي هانگ ڪانگ واري ايڊيشن ۾ اشتهار پڙهيم ته ملائيشيا وارا مئرين اڪيڊمي کولڻ ٿا چاهين جنهن لاءِ هنن کي مرچنٽ نيوي جي جهازن جي چيف انجنيرن ۽ ڪئپٽنن جي ضرورت آهي جيئن هو مئرين انجنيئرنگ ۽ نيويگيشن جا سبجيڪٽ هلي پڙهائين. مون به apply ڪيو ۽ چونڊجي ويس ۽ ننڍپڻ کان پڙهائڻ جو شوق نه فقط ملائيشيا جي شهر ملاڪا ۾ پورو ڪندو رهيس جِتي اها ”اڪيڊمي لائوت ملائيشيا“ (مئريٽائيم اڪيڊمي ملائيشيا) هئي پر اتي جي انتظاميه کي جڏهن به ڪو اڪيڊمي جو پروفيسر ملائيشيا جي ٻين شهرن جي ٽيڪنيڪل تعليمي ادارن ڏي يا سنگاپور ۽ ٻين ڏکڻ اوڀر ايشيا جي انجنيئرنگ ڪاليجن ڏي ليڪچر يا سيمينار لاءِ موڪلڻو پوندو هو ته ٻيو ڪو وڃي يا نه وڃي پر آئون خوشيءَ سان هليو ويندو هوس. T.A ۽ D.A کڻي ڪو خاص نه ملندو هو پر آئون ٽرين يا بس ۾ ويندي enjoy ڪندو هوس ۽ ڪوشش ڪري ان اداري جي گيسٽ هائوس يا هاسٽل ۾ رهندو هوس جيئن هتي سنڌ يونيورسٽي جي گيسٽ هائوس ۾ اچي رهيو آهيان. اهڙي طرح مونکي هڪ عدد سفرنامو لکڻ جو موقعو ملي ويندو هو. منهنجا سفرناما ”ممباسا شيدي باشا همباشا“ ۽ ”اي جرني ٽُو ٿائلنڊ“ اهڙن سفرنامن مان ڪجهه آهن.
ملائيشيا جي ڪنهن تعليمي اداري ۾ ليڪچر ڏيندو هجان يا سنگاپور، انڊونيشيا، ٿائلنڊ جي .... شاگردن اڳيان انگريزيءَ ۾ ليڪچر ڏيندي منهنجي هميشه دل چوندي هئي ته هن بدران ڪا سنڌ جي يونيورسٽي يا ڪاليج هجي جتي آئون شاگردن سان انگريزي بدران سنڌي ۽ اڙدو ۾ ڳالهائي سگهان ۽ منهنجو ليڪچر ٻڌندڙ شاگرد ملئي، ٿائي يا ويسٽرن ڊريس پهريل هجڻ بدران شلوار قميص ۾ به هجن! ڪجهه سال اڳ ممبئي جي يونيورسٽي ۾ اتي جي سنڌي ڊپارٽمينٽ ۾ ليڪچر ڏيڻ جو موقعو مليو پر ويٺل شاگردن ۾ سنڌي ڊپارٽمينٽ کان علاوه گجراتي، مرهٺي، پالي ۽ ٻين ڊپارٽمينٽن جا به شاگرد هجڻ ڪري مونکي انگريزيءَ ۾ ليڪچر ڏيڻو پيو. هن وقت هڪ دلچسپ ڳالهه ياد اچي رهي آهي جيڪا توهان سان Share ڪندو هلان ته ممبئي يونيورسٽيءَ ۾ سوال جواب واري حصي ۾ هڪ سنڌي شاگردياڻيءَ يا شايد مهمان خاتون اهو معلوم ڪري ته آئون سنڌ کان آيو آهيان جوش ۾ اچي انگريزيءَ بدران سنڌيءَ ۾ سوال ڪيو ته منهنجو دماغ ئي چڪرائجي ويو! منهنجي بيوسي محسوس ڪندي ممبئي يونيورسٽيءَ جي ان وقت جي هيڊ آف سنڌي ڊپارٽمينٽ ”ڊاڪٽر ٻلديو مٽلاڻيءَ“ منهنجي مدد لاءِ عورت کان مائيڪ وٺي انائونس ڪيو ته: ”جيئن ته محترما جي سنڌيءَ ۾ هندي ۽ سنسڪرت جا تمام گهڻا لفظ اچي ويا آهن سو ان جو آسان سنڌيءَ ۾ ترجمو ٿو ڪريان.“...... مونکي ان ڏينهن احساس ٿيو ته 65 سالن جي وڇوڙي ۾ اسان واري سنڌي وڌيڪَ فارسي ۽ عربي ٿي وئي آهي ۽ سيما (بارڊر) جي ٻي پار واري سنڌي وڌيڪَ هندي ۽ سنسڪرت ٿي وئي آهي. جيئن ملائيشيا ۾ رهندڙ ٻن پيڙهين کان سنڌي هندن جي سنڌي ٻولي ملئي ۽ تامل جو ”چئمپور“ (مڪسچر) ٿي وئي آهي. ان ڪري مون سنڌ جي ڪنهن يونيورسٽي خاص ڪري اندروني سنڌ جي ڪنهن تعليمي اداري ۾ ليڪچر ڏيڻ ۽ شاگردن سان ڳالهائڻ چاهيو ٿي.
گذريل سال ادل سومري مشهور شاعر ۽ سنڌي ڊپارٽمينٽ جي هيڊ (اڃان هو رٽائرڊ نه ٿيو هو) ۽ ايازگل سنڌ جي هڪ ٻئي مشهور شاعر ۽ سچل چيئر جي چيئرمئن خيرپور جي شاهه عبداللطيف يونيورسٽي ۾ غير سرڪاري طرح منهنجي ليڪچر جو بندوبست ڪيو ۽ آئون پنهنجو شوق پورو ڪرڻ لاءِ هوائي جهاز جي ٽڪيٽ ڀري سکر ۾ اچي رهيس جِتي لبِ مهراڻ کان معصوم شاهه جو منارو ۽ ستين جي آستان جهڙيون تاريخي شيون گهمندو رهيس. خيرپور جي يونيورسٽي ۾ منهنجو ليڪچر آخري ڏينهن تي هو جنهن بعد منهنجي ڪراچي موٽڻ جي اڏام هئي.
سنڌ يونيورسٽي جي منهنجي ميزبانن پروفيسر يوسف پرديسي ۽ پروفيسر حفيظ ابڙو منهنجي ڳالهه کي ڪٽيندي چيو ته ”پوءِ ڀلا شاهه لطيف يونيورسٽي ويائو؟“ کلندي وراڻيو مان ته هو ڇا چوندا آهن ته: ”نڀاڳي مڱڻهار کي گھور مهل ٽورو لڳي“ سو جنهن ڏينهن مونکي سکر کان خيرپور وڃڻو هو ان کان هڪ رات اڳ ٻن فرقن جي وچ ۾ هنگامو ٿي پيو ۽ مون واري ليڪچر واري ڏينهن تي سڄي سکر ڊويزن ۾ ڦيٿا روڪ هڙتال ٿي وئي. شاهه لطيف يونيورسٽي ڏسڻ ۽ اتي جي شاگردن سان ڳالهائڻ بدران سڄو ڏينهن سکر جي واپڊا گيسٽ هائوس ۾ اتي جي بورچين ۽ ڇنڊ ڦوڪ ڪرڻ وارن سان خبرون ڪري شامَ جو PIA جهاز ۾ ڪراچيءَ موٽي آيس.
هاڻ منهنجو ارادو سنڌ جي ڪنهن يونيورسٽيءَ ۾ وڃڻ جو نه هو ته هڪ ڏينهن اوچتو حيدرآباد کان پروفيسر قاضي خادم جو فون آيو. ڇوٽ ۾ ئي چيائين ته: ”الطاف ’نه‘ نه ڪجانءِ، منهنجو دوست پروفيسر يوسف پرديسي توسان ڳالهائيندو .... هو تو کي سنڌ يونيورسٽي ۾ اچڻ جي دعوت ڏئي رهيو آهي.“
ڊاڪٽر يوسف پرديسي صاحب سان منهنجي گهڻو گهڻو اڳ انگلنڊ ۾ ملاقات ٿي هئي جڏهن هو اسڪالر تي اعليٰ تعليم لاءِ اتي آيو هو. اهو به ڪو زمانو هو..... خاص ڪري جڏهن غلام مصطفيٰ شاهه وائيس چانسلر هوندو هو ۽ سنڌ يونيورسٽي جا ڪيترائي شاگرد ۽ ليڪچرار اعليٰ تعليم لاءِ انگلنڊ ۽ آمريڪا ۾ نظر ايندا هئا. هاڻ ته ڪنهن ورلي لاءِ ٻڌجي ٿو ته هي سنڌ يونيورسٽي کان آيو آهي.
ڊاڪٽر يوسف کي وراڻيم ته مون لاءِ اها خوشي جي ڳالهه آهي پر آئون هڪ ڏينهن اڳ شامَ جو ايندس ۽ ليڪچر وارو ڏينهن توهان وٽ رهي ٻئي ڏينهن صبح جو موٽڻ چاهيندس. منهنجي لاءِ ڪنهن وڏي بندوبست جي ضرورت ناهي شاگردن يا ٽيچرس هاسٽل جي ڪمري ۾ ئي مونکي رکجو.... ميس جو بندوبست هجي ته ٺيڪ آهي نه ته ڦاٽڪ واري پٺاڻ جي هوٽل تان پاڻهي ماني کايو پيو ايندس.... پر جڏهن هتي پهچي هي ٺاٺ ڏٺم ته پاڻ کي راجا سمجھيم .... ايشين ته ڇا پر يورپي معيار کان به هن گيسٽ هائوس جا ڪمرا اعليٰ نظر آيا. گيسٽ هائوس جي انچارج کوسي صاحب ٻڌايو ته ڪجهه ڏينهن اڳ هتي هڪ جپاني ڊيليگيشن به رهي ويو آهي جنهن کي پوءِ اهو ميرپور خاص وارو ڪئمپس ڏسڻ لاءِ روانو ٿي ويو. دل ۾ چيم ته پوءِ هن گيسٽ هائوس جو معيار هيڪاندو بلند چئبو جو يورپي ته دهلي ريلوي اسٽيشن جي ڀر وارين گهٽين جي 200 روپئي وارن ڪمرن جي هوٽلن ۾ به رهندي نظر اچن ٿا پر جپاني سڀ کان گهڻا مَک چَک وارا آهن.... هو اعليٰ کان اعليٰ شيءِ کي ئي ترجيح ڏين ٿا.... سو چڱو جو هي گيسٽ هائوس اسان جي سائينءَ مظهر حسين صديقيءَ پنهنجي وي سي وارن ڏينهن ۾ ٺهرايو ۽ جنهن جو نالو داخل ٿيڻ واري هنڌ تي پيڙهه جي پٿر تي لکيل ڏٺم ۽ ان جي اڳيان مشهور ڪهاڻيڪار شوڪت شورو سان گڏ بيهي فوٽو پڻ ڪڍرايم.