هر ڳالهه کي هروڀرو مذهبي رنگ ڏيڻ
”ڇا مطلب؟“ مون ڪجهه حيرت مان ۽ ڪجهه چڙ مان پڇيو. اهو ته بعد ۾ ڌيان ۾ آيم ته هن شخص کان ناريل وٺڻ وارا سڀ هندو مرد توڙي عورتون هيون. آئون به شڪل ۾ ته هن لاءِ کڻي هندو به لڳي سگهيس ٿي جو ننڍي کنڊ ـــ پاڪستان توڙي انڊيا جا اسين سڀ ماڻهو هڪ مهانڊي جا آهيون ۽ اسانجي چهرن جو رنگ توڙي نقش يورپين، جپانين توڙي ملئي ماڻهن کان مختلف آهن پر ناريل خريد ڪرڻ وقت منهنجي مٿي تي ڄار واري ٽوپي، جنهن کي ملائيشيا ۾ ”حاجي ٽوپي“ (Songkok Haji) سڏين ٿا ۽ فقط ملئي مسلمان پائين ٿا، ڏسي هي دڪاندار منجھي پيو ته آيا آئون هندو آهيان يا مسلمان! جي هندو آهيان ته حاجين واري ٽوپي ڇو پاتي اٿم ۽ جي مسلمان آهيان ته ڀر ۾ باتو غارن جي مندر ۾ ديوتا کي پيش ڪرڻ لاـءِ ڇو ناريل خريد ڪيو اٿم. مون کيس اڇل مان چيو: ”ڇو مسلمان ناريل جو پاڻي نه پيئندا آهن ڇا؟“
هو ڪجهه ڊپ کان ڪجهه پنهنجي غلطيءَ کان ڪڇي نه سگهيو. جواب ۾ هو فقط سامهون واري ريسٽورنٽ ڏي اشارو ڪندو رهيو. سندس ان اشاري جو مطلب به مونکي ڪجهه گهڙين بعد سمجهه ۾ آيو. پڙهندڙن جي ڄاڻ لاءِ لکندو هلان ته هن جو مطلب هو ته ناريل جو پاڻي پيئڻ لاءِ ته ماڻهو ان ريسٽورنٽ ۾ وڃن ٿا. هن بلڪل صحيح ٿي چيو. حاجي عليءَ سان گڏ ڪئالالمپور شهر کان هن گمبوڪ واري علائقي ۾ باتو جون غارون، انهن اندر 272 ڏاڪا لهي هيٺ مندر ۽ ٻاهر دنيا جو وڏي ۾ وڏو هندو ديوتا مورگان (جنهن کي سبراهمنيام به چون ٿا) ڏسڻ لاءِ، اسين آياسين ته پهرين هن ريسٽورنٽ ۾ ويهي منهنجي ميزبان عليءَ چانهه پيتي ۽ مون داٻ (ڪچي ناريل) جو پاڻي پيتو.
فٽ پاٿ تي هن سوين ناريل رکي وڪڻڻ واري کان فقط هندو تيرٿي ناريل وٺي غارن ڏي هليا ٿي جِتي مون ڏٺو ته اهو هنن اتي بيٺل ٻاون مان هڪ کي ڏنو ٿي جنهن ان کي ڀڃي پرارٿنا ڪئي ٿي. ۽ هاڻ موٽڻ مهل گهر هلي ناريل جو پاڻي وري پيئڻ ۽ منجھس موجود کوپرو کائڻ لاءِ مون هن دڪاندار کان خريد ڪرڻ چاهيو ته هو عجيب شش و پنج ۾ پئجي ويو. بهرحال مونکي اڄ خبر پيئي ته ملائيشيا جا ڪجهه ماڻهو، خاص ڪري هِتي جا رهاڪو تامل انڊين هندن لاءِ ملئي لفظ ”اورانگ ڪيلپا“ Orang Kelapa استعمال ڪن ٿا. اورانگ معنيٰ ”ماڻهو“ ۽ ڪيلپا معنيٰ ”ناريل“ يعني ”ناريل وارو ماڻهو“ ۽ مسلمانن لاءِ کجور وارو ماڻهو. کجور (Buah Kurma) وارو ان ڪري جو جِتي هندن جو واسطو ناريل سان پوي ٿو اتي مسلمان روزو ڪتل (کجور) سان کولين ٿا. حج يا عمري تان موٽڻ مهل کجور آڻين ٿا. صدين تائين عربستان جهڙي بيابان جي سوغات کجور ئي رهي ۽ اڄ به اتي جي کجور دنيا ۾ Best آهي .... خاص ڪري مديني پاسي جي. پر اسان وٽ هر شيءِ کي مذهبي رنگ ڏنو وڃي ٿو. خشڪ ميواجات (Dry Fruit) جيڪڏهن انسانن وانگر عقل ۽ سمجهه رکن ها ته اڄ هو به کلن ها ته ڏني نه ورتي کين مذهب ۽ ڌرم جي خانن ۾ ورهايو ويو آهي. هڪ کي هندو ته ٻئي کي مسلمان بنايو ويو آهي.
مون اها ڳالهه پنهنجن پاڪستاني دوستن کي ٻڌائي ته هو به کلڻ لڳا ۽ هنن ٻڌايو ته جيئن آمريڪا ۾ گورا اسان ايشيائي مردن کان پڇڻ لاءِ ته اسان هندو آهيون يا مسلمان، نرڙ ڏي آڱر کڻي چوندا آهن ته ”ڊاٽ“ وارا آهيو. هنن لاءِ عورتن کي سڃاڻڻ ته سولو ڪم ٿئي ٿو..... جنهن جي نرڙ تي گول تلڪ (ٽِڪو) آهي اها هندو ٿي باقي مسلمان. هندو يا مسلمان مرد جي سڃاڻپ البت ڏکيو ڪم آهي. ان ڪري ان کان ’ڊاٽ‘ وارو سوال پڇيو وڃي ٿو. Racism فسادن ۾ جلدي موچڙا هڻڻا هوندا اٿن ته پوءِ بنا پڇڻ جي فقط ڏاڙهي ڏسي ان کي مسلمان سمجھندا آهن. پوءِ ان چڪر ۾، نائن اليون جهـڙن ڳنڀير واقعن ۾، مسلمانن بدران ڪيترن سکن جي به مار ڪٽائي ٿي وئي.
مختلف شين کي مذهبي رنگ ڏيڻ ۾ هونءَ اسان ننڍي کنڊ جا ماڻهو وڌيڪَ هوشيار ۽ جذباتي آهيون. جيئن اسان جي دماغ ۾ سائو رنگ يا چنڊ ۽ تارو ڄڻ اسلامي رنگ ۽ شيون ٿيون. ڳاڙهو رنگ يا سج ڄڻ غير اسلامي ٿيا. اسانجو مشرقي پاڪستان وارو حصو جڏهن بنگلاديش ٿيو ته ان بعد پهريون دفعو پنهنجي بنگالي دوست ۽ ڪلاس ميـٽ سان منهنجي ملاقات جپان جي هڪ شپ يارڊ ۾ ٿي جِتي هو ان پراڻي جهاز کي مرامت لاءِ وٺي آيا هُئا جيڪو لڙائي ۽ علحيدگيءَ کان ڪجهه مهينا اڳ تائين اسان گڏ ٻنهي هلايو هو ۽ هاڻ اهو جهاز بنگالين جي قبضي ۾ هو. مون کانئس ان جهاز جو حال احوال پڇيو ته هن کلندي چيو: ”حال اهو ئي هيڻو اٿس جهڙو پهرين هوس پر هاڻ توهان جي حِسابَ سان اهو غير اسلامي ٿي ويو آهي.“
”اهو ڀلا ڪيئن؟“ مون حيرت مان پڇيو
”اهو ان ڪري جو توهان جي نظرن ۾ فقط چنڊ ۽ تارا اسلامي شيون آهن. سو هاڻ اسان جي جهاز تي توهان جي ملڪ جي چنڊ ۽ تاري واري جھنڊي بدران اسانجو سج وارو جھنڊو ڦڙڪي ٿو....
مٿي ملائيشيا جي جن Batu Caves غارن جي ڳالهه ڪئي اٿم اهي ڪئالالمپور شهرَ کان 13 ڪلوميٽر (8 ميل) سلينگور رياست جي گومباڪ ضلعي ۾ چُنَ (Lime Stone) جي ٽڪرين ۾ آهن جِتي هندن جا آڳاٽا مندر آهن. ياد رهي ته هن پاسي يعني ملائيشيا توڙي انڊونيشيا جي رهاڪن جو هندو ڌرم سان واسطو هو. بعد ۾ هي سڀ مسلمان ٿيا آهن پر اڄ به انڊونيشيا جو هڪ سڄي ٻيٽ ”بالي“ ۾ هندو رهن ٿا ۽ اهو چوڻ غلط نه ٿيندو ته انڊيا کان علاوه ٻيو ڪو ملڪ جِتي سرڪاري طرح هندو ڌرم آهي ته اُهو بالي آهي.
بهرحال هنن ٽڪرين جي غارن اندر ۽ ٻاهر مندر ۽ ڪيترائي هندو ڌرم جي ديوتائن ۽ ديويُن جا بُت آهن جن جي ديدار ۽ پوڄا پاٺ لاءِ دنيا جا ماڻهو اچن ٿا جيئن اسان وٽ حسن ابدال ۾ سک ياتري اچن ٿا ۽ ڪجهه ڪجهه هندو اڏيرو لعل ۽ ساڌ ٻيلو اچن ٿا. 1991ع تائين ته آئون لڳاتار ملائيشيا ۾ هوس. ان دوران نه پر ان بعد هِتي باتو غارن وٽ موروگن ديوتا جو هڪ تمام وڏو بت (Statue) ٺهرايو ويو آهي. ”موروگن“ هندو ديوتا جنهن کي ”سبرها منيم“ کان علاوه ڪارونا، ڪمارا سوامي ۽ ٻين نالن سان سڏيو وڃي ٿو، اُهو هندن جو لڙائي جو ديوتا آهي .... بلڪه ديوتائن جي فوج جو ڪمانڊر ان چيف آهي. موروگن لاءِ اڪثر چيو وڃي ٿو ته اُهو تامل ماڻهن جو ديوتا آهي.... ان ڪري هن کي ملائيشيا ۽ سنگاپور پاسي ويندي سري لنڪا، موريشس ۽ انڊونيشيا پاسي جِتي تمام گهڻي تامل آبادي رهي ٿي ”تامل ڪداول“ سڏجي ٿو.
ان ۾ ڪو شڪ ناهي ته هي بت قداور، سون جهڙي رنگ ۽ نمايان هنڌ تي هُجڻ ڪري هر ٽوئرسٽ جي نظر ۾ رهي ٿو ۽ جيئن ”آزادي جو مجسمو“ Statue of Liberty نيويارڪ جي نشاني سمجھيو وڃي ٿو يا جل پري (Mermaid) ڪوپن هيگن جي ۽ Merlion مورتي جنهن جو سر شينهن جو ۽ ڌڙ مڇيءَ جو آهي سنگاپور جي نشاني ٿي پيو آهي تيئن هيءَ تاملن جي ديوتا موروگن جي مورتي ڪئالالمپور بلڪه سڄي ملائيشيا جي نشاني بڻجي پئي آهي ۽ جيڪو ڪئالالمپور اچي ٿو اُهو باتو غارن ڏي اچي هي آفت جيڏو بت ڏسي ٿو.
هندو ديوتا مورگن جنهن لاءِ چيو وڃي ٿو شِوَ ۽ پاروتي جو پٽ هو، ان جو باتو غارن وٽ هي مجسمو 43 ميٽر (140 فوٽ) اتاهون آهي. يعني ڪنهن ڪمري جي ڇت 14 فٽ سمجھي وڃي ته ان بت جي چوٽيءَ تائين ڏهه ماڙ ٿيندي. هي مجسمو انڊيا جي حڪومت ٺهرائي، ملائيشيا وارن کي گفٽ ڪيو هو ۽ ان وقت ان تي 3 ڪروڙ رپيا خرچ آيو هو. منجھس 1550 ڪيوب ميٽر ڪنڪريٽ، 250 ٽن اسٽيل جا گارڊر ۽ 300 لٽر سونهري پينٽ استعمال ٿي. هِتي هي سڄو قصو هن بت جي واکاڻ لاءِ نه لکي رهيو آهيان پر ان حيرت جو اظهار ڪري رهيو آهيان ته ملائيشيا هڪ مسلمانن جو ملڪ آهي اتي هڪ هندو ديوتا جو مجسمو رکيو ويو آهي. نه سرڪار نه عوام ...... ڪنهن به گوڙ گهمسان نه ڪيو. ڪنهن به ڀڃ ڊاهه نه ڪئي. نه هن بت کي ٽوڙيو نه ٻين ننڍن وڏن بتن کي جيڪي ملائيشيا جي هڪ ڪنڊ کان ٻي ڪنڊ تائين سوين هندو مندرن ۾ موجود آهن. اهڙي طرح ايران ويس ته اتي به امام خميني ۽ ٻين هن حڪومت جي ليڊرن جي بتن (Statues) کان وٺي زرتشت (باهه جي پوڄاري) حاڪمن جي دور جا مجسما جِتي ڪٿي نظر آيا. ايرانين لاءِ چيو وڃي ٿو ته هو مذهب جي معاملي ۾ ڪٽر آهن پر هُو ته ان معاملي ۾ ڪا ڀڃ ڊاهه نٿا ڪن. اڄ به ايران ۾ عيسائين جا گرجا گهرَ ۽ پارسين جا آتش ڪده آهن. شايد هندن جا به مندر هجن پر اُتي ته ڪو به مسلمان ڀڃ ڊاهه نٿو ڪري جيئن اسان وٽ هندن جي مندرن ۽ عيسائين جي گرجا گهرن کي ساڙيو وڃي ٿو. اسان مذهب جي نالي ۾ جيڪو دماغ ۾ اچي ٿو اهو ڪريون ٿا. طالبان به اهو ئي ڪري رهيا آهن. هنن جي دماغ ۾ اچي ٿو ته ڇوڪرين لاءِ تعليم نه هجڻ کپي ته ڇوڪرين جي اسڪولن تي بم هڻي تباهه ڪن ٿا. کين دماغ ۾ آيو ته يڪدم ڇهين صدي جا ٺهيل گوتم ٻڌ جا مجسما ”بت هاي باميان“ (باميان جا ٻڌ) بمن ۽ ڊائنامائيٽ سان ڊاهي رکيائون. هي بت جيڪي 2500 ميٽرن جي بلنديءَ تي وچ افغانستان جي علائقي حضاراجات جي بامايان ماٿري ۾ ڪابل کان 230 ڪلوميٽر پري اتر اولهه ۾ 507ع ۽ 554ع جا ٺهيل هئا ۽ گنڌارا آرٽ جي نمائندگي ڪيائون ٿي، مارچ 2001ع ۾ ملا محمد عمر جي حڪم تي انهن کي تباهه ڪيو ويو. ان وقت جي افغان پرڏيهي وزير بيان ڏنو هو ته ملڪ مان بت پرستي کي تڙي ڪڍڻ لاءِ اهو ڪم ڪيو ويو آهي. اسان جهڙو گهٽ ڄاڻو اهو ئي چوندو ته صحيح آهي پر اسان کي اهو به ته سمجھايو ته انهن بتن کي ڊاهڻ بعد جپان ۽ سئٽزرلئنڊ حڪومتن کان ڇو خرچو پاڻي وٺي انهن جي repair پئي ڪرائي وڃي؟
محمود غزنوي کي به اسان مسلمان وڏو نيڪ بادشاهه ٿا سمجھون جنهن غزني کان هلي ملي سڄو هندستان لتاڙي خليج ڪڇ وٽ ٺهيل سومناٿ مندر تي اچي حملا ڪيا ٿي ۽ ان ۾ رکيل سوني بت کي ڀڃي پاڻ کي بت شڪن سڏرايو ٿي. جاگرافي جي ڄاڻ ٿيڻ بعد اسانجي ذهن ۾ اهو ئي سوال پيدا ٿئي ٿو ته سومناٿ مندر تائين ڇا رستي تي ٻيو ڪو مندر ئي نه هو....؟ ڇا ٻئي ڪنهن مندر ۾ بت هئا ئي ڪونه جو هو هلي ملي هن مندر تي حملو ڪرڻ لاءِ آيو ٿي جيڪو پئسي ڏوڪڙ ۽ سون ۾ امير ترين هو. سوال اهو به ٿو پئدا ٿئي ته محمود غزنويءَ هن مندر مان مال ملڪيت، سون چانديءَ جون خرجينون ڀري پنهنجي وطن افغانستان ايران هليو ويو ٿي ..... ڇا رستي تي انڊيا ۾ غريب هندو يا مسلمان نه هئا. خير جو ڪم ڪرڻو هو ته اهو مال انهن ۾ ئي ورهايو وڃي ها ۽ جي بت ٽوڙڻا هئا ته سڄي هندستان ۾ پکڙيل احمد آباد بڙودا کان پشارو تائين هزارين مندرن جي بتن کي به کڻي ٽوڙي ها ..... جيڪي سومناٿ کان پهرين ٿي آيا. سڀ کان وڏي ڳالهه ته هي ”باميان جي ٻڌن“ جا مجسما ڊاهي ها جيڪي سندس وطن ۾ اهڙي هنڌ تي آهن جِتان هن جو هر وقت اچڻ وڃڻ ٿيو ٿي.
افغانستان جو هي علائقو ”باميان“ شاهراهه ريشم تي آهي جنهن مغربي دنيا کي چين سان ڳنڍيو ٿي ۽ ان روڊ تي اڄ تائين ڪيترائي قديمي ٻڌ خانقاهه موجود آهن. ۽ هي باميان جا ٻڌ مجسما ڪي ننڍا يا لڪل ته نه هئا. وڏو ٻڌ مجسمو جيڪو سول سول (Sol Sol) سڏجي ٿو 53 ميٽر ڊگهو هو ۽ ننڍو ٻڌ جيڪو ”شاهماما“ سڏجي ٿو اُهو به 35 ميٽر هو! خبر ناهي محمود غزنوي کي ايندي ويندي اهي بت نظر نه آيا ..... يا شايد اهي سون جا نه پر پٿر جا هُجڻ ڪري هن جي انهن ۾ دلچسپي نه هُئي!
اها ڳالهه مون ممبئيءَ به نوٽ ڪئي ته هي جيڪي گل ٿين ٿا اهي به هندو ۽ مسلمان ٿي ويا آهن. هڪ بوهري دڪاندار سان آئون ”مولانا آزاد روڊ“ ڏئي چور بازار مان لنگهي رهيو هوس. ممبئي جي ’چور بازار‘ ائين آهي جيئن پاڻ وٽ ڪراچيءَ ۾ آچر يا جمع بازار.... بلڪه صحيح معنيٰ ۾ سمجھو ته KMC بلڊنگ جي ڀر واري لنڊا بازار آهي جتي مختلف ملڪن جون پراڻيون ۽ نيون شيون ملن ٿيون. ’مولانا شوڪت علي روڊ‘ جيڪو اڳتي هلي ’رام چندر ڀات روڊ‘ ٿئي ٿو ان کي جتي محمد علي روڊ ڪراس ڪري ٿو ان چوراهي تي هڪ ڇوڪرو گل وڪڻي رهيو هو. سندس هڪ هٿ ۾ گينڊي جا پيلا گل هئا ۽ ٻئي ۾ گلاب جا گل. مون ڪار جو شيشو هيٺ ڪري سندس هٿ جيڪو مون ڏي هو ان ۾ جهليل ٽوڪريءَ مان گينڊي جي گلن جي ٿيلهي کڻي قيمت پڇي. ڇوڪري جي جواب ڏيڻ کان اڳ بوهريءَ مونکي چيو ته ”هي ڪهڙا گل ورتا اٿانوَ؟ هي ته مندر ۾ رکبا آهن ۽ هندو وٺندا آهن. پاڻ ته مسلمان آهيون. ڇوڪري شايد توهانجي مٿي تي ٽوپي نه ڏسي توهان کي هندو سمجھيو نه ته هو توهان ڏي گينڊي جا گل وڌائڻ بدران گلاب جا گل ڏئي ها.“ اهو ٻڌي مونکي کل به آئي ته اسان ننڍي کنڊ جا ماڻهو به عجيب آهيون. هر ڳالهه ۾ مذهب ۽ ڌرم کي ٽنبيون ٿا.... گينڊي جا گل مندر ۾ ويندا ۽ گلاب جا گل ڪنهن مسلمان بزرگ اولياءَ جي مزارَ تي!
۽ هي مضمون لکي بس ڪرڻ تي حيرت اٿم ته رات ڄامشورو سنڌ کان ڪنهن واٽس اپ تي جيڪو مزاحيه شعر موڪليو آهي ان جو سڌو سنئون تعلق منهنجي هن مضمون سان آهي ۽ منهنجا پڙهندڙ اهو پڙهي ضرور محظوظ ٿيندا.
نفرتوں کا اثر دیکھو، جانوروں کا بٹوارہ ہوگیا
گائے ہندو ہوگئی اور بکرا مسلمان ہوگیا۔
یہ پیڑ یہ پتے یہ شاخیں بھی پریشان ہوجائیں
اگر پرندے بھی ہندو اور مسلمان ہوجائیں۔
سوکھے میوے بھی یہ دیکھ کر حیران ہوگئے
نہ جانے کب ناریل ہندو اور کھجور مسلمان ہوگئے۔
جس طرح مذہب کے نام پر ہم رنگوں کو بانٹ رہے ہیں
کہ ہرا مسلمان کا اور لال ہندو کا رنگ ہے
تو وه دن دور نہیں جب ساری سبزیاں مسلمانوں کی ہوجائیں گی
اور ہندؤں کے حصے بس ٹماٹر اور گاجر ہی آئیں گے۔
ابھی یہ سمجھ میں نہیں آرہا کہ یہ تربوز کس کے حصے میں آئے گا
یہ تو بیچارہ اوپر سے مسلمان اور اندر سے ہندو رہ جائے گا۔