ون يونٽ جو ٺهڻ
سنڌ جي وڏي وزير عبدالستار پيرزادي کي هٽائي ايوب کهڙي کي سنڌ جو وڏو وزير بڻايو ويو جنهن مضبوط مرڪز لاءِ ون يونٽ جي حمايت ڪئي، سنڌ مان پير علي محمد راشدي به ساڻس گڏ هو.
14 آڪٽوبر 1955ع ۾ باضابطا طور اولهه پاڪستان ۾ ون يونٽ لاڳو ڪيو ويو. اڳتي هلي بنگال (اوڀر پاڪستان) ون يونٽ جي خاتمي لاءِ اسيمبلي ۾ قراداد پاس ڪئي ته ايوب خان ان کي منهن ڏيڻ لاءِ مارشل لا لڳائي ڇڏيو. ون يونٽ ذريعي پاڪستان جي تاريخي قومي وحدتن جي حيثيت ختم ڪئي وئي. ٻوليءَ تي بندش پئي. ون يونٽ مڙهڻ ۽ ان کانپوءِ ايوبي مارشل لا خلاف سنڌ جي عوام ۾ قومي جذبي ۾ اضافو ٿيو ۽ قومي تحريڪ شدت اختيار ڪئي.
ون يونٽ جي خاتمي، سنڌي ٻولي قومي ٻولي قرار ڏيڻ لاءِ سنڌ مان لکين پوسٽ ڪارڊ ايوان صدر موڪليا ويا ۽ پنهنجن جذبن جو اظهار ڪيو ويو.
سنڌ ۾ احتجاج ٿيا، جي ايم سيد، رسول بخش پليجو، يوسف لغاري، ڪامريڊ ڄام ساقي، ابراهيم جويو ۽ حيدربخش جتوئي سياسي تحريڪ ۾ مکيه ڪردار ادا ڪيو. جڏهن ته شيخ اياز، تنوير عباسي، نياز همايوني، شمشيرالحيدري، امداد حسيني ۽ گدائي پنهنجي قومي ۽ انقلابي شاعري ذريعي قوم کي سجاڳ ڪرڻ ۽ مزاحمتي ادب ذريعي ون يونٽ جي نالي ۾ سنڌ تي مڙهيل غلاميءَ جو مقابلو ڪيو.
مٿيان اڳواڻ مختلف وقتن تي گرفتار ۽ نظربند ٿيندا رهيا، ملڪ ۾ ون يونٽ جي خلاف هلندڙ تحريڪ ۾ شدت اچڻ ڪري پهرين جولاءِ 1970ع ۾ ون يونٽ جي خاتمي جو اعلان ڪيو ويو.
جئين اسين ذڪر ڪري آيا آهيون ته پاڪستان جي ٺهڻ کانپوءِ نئين غلاميءَ ذريعي سنڌ ۾ ڌارين جي آبادڪاريءَ پهرين مرحلي ۾ شهرن اندر سنڌين کي اقليت ۾ تبديل ڪري ڇڏيو آهي. ٻئين مرحلي ۾ پ پ جي حڪومتي دور ۾ اپريل 2011ع دوران ٿيل گهر شماري جي انگن اکرن موجب پڻ سنڌين جي ڳڻپ درست نه ٿي آهي، ڌاندليءَ ذريعي نسل پرستن شهرن ۾ سنڌين کي اقليت ۾ ڄاڻايو آهي ۽ پنهنجي هٿرادو اڪثريت ثابت ڪئي آهي.
ڌاريا منظم طريقي سان سنڌ ۾ داخل ٿيا آهن، شناختي ڪارڊ ۽ پاسپورٽ ٺهرائي مستقل سنڌ جا شهري بڻجي ويا آهن، جن کي هاڻ خريد و فروخت جا اختيار ملي ويا، سنڌ ۾ سرڪاري توڙي نيم سرڪاري ادارن ۾ نوڪرين جا حق ملي ويا. ووٽ جو حق ملڻ ڪري کين ڪائونسلر کان وٺي پارليامينٽ جو ميمبر ٿيڻ جو حق ملي ويو ۽ هُو پارلياماني طاقت بڻجي عالمي سطح تي هڪ جمهوري ڌر تصور ڪيا وڃن ٿا جڏهن ته سندن ڪردار دهشتگرد ۽ نسل پرستي وارو آهي.
سنڌي معاشي طرح سان ڪنگال بڻجي ويا، سمورن ڪارخانن ۽ خانڳي ادارن جا مالڪ ڌاريا بڻجي ويا، ڪراچي جي بندرگاهه تي سندن قبضو ٿي ويو، ڪراچي جي زمينن تي سندن قبضو ٿي ويو ۽ ڪراچي ۾ سنڌي ريڊ انڊين وانگر نظر اچي رهيا آهن. ڌاريا پناهگير ۽ پٺاڻ ڪراچي تي قبضي لاءِ وڙهي رهيا آهن.
سنڌ جي آزادي لاءِ وڙهندڙ قومي جمهوري تحريڪ ۽ سنڌ وطن تي سنڌين جي حاڪميت جي ڳالهه ڪندڙ ڪٿي آهن؟
1980 واري ڏهاڪي ۾ جڏهن جي ايم سيد جي ڪوششن سان سنڌ قومي اتحاد (ايس اين اي) جڙيو جنهن ۾ قومپرستن سان گڏ ڪميونسٽ
پارٽي به شامل هئي.
سنڌ قومي اتحاد بهارين جي آمد خلاف زبردست تحرڪ ورتو ۽ اسٽار گيٽ ڪراچي ۾ احتجاجي مظاهري جو سڏ ڏنو ويو ته ان موقعي ته حيرت جي ڳالهه هي ٿي جو ڪميونسٽ پارٽي ان مظاهري کان لاتعلقي جو اظهار ڪيو ۽ چيو ته ايس اين اي مظلوم عوام کي پاڻ ۾ ويڙهائڻ چاهي ٿو. ٻئي طرف ايس اين اي جي شاندار مظاهري ۽ لڳاتار واويلا جي ڪري قانوني طريقي سان بهارين جي آبادڪاري روڪڻ ۾ ڪاميابي ملي.
سنڌ ۾ ڌاريا مسلسل اچي رهيا آهن، انهن پنهنجي حڪمت عملي تبديل ڪئي آهي، بنگالي، بهاري ۽ هندستان مان ايندڙ ڌاريا خاموشيءَ سان نسل پرست تنظيم ايم ڪيو ايم سان اچي جُڙن ٿا جڏهن ته وانا وزيرستان ۽ افغانستان کان ايندڙ ڌاريا عوامي نيشنل پارٽي جي جهنڊي هيٺ منظم ٿين ٿا.
سنڌ جي قومي تحريڪ ڌارين جي آبادڪاري جي مسئلي تي بيان بازي يا ڪڏهن ڪڏهن احتجاج، بک هڙتال کانسواءِ ڪا به اڳڀرائي ناهي ڪري سگهي. قومي تحريڪ جي ڪيترن ئي اڳواڻن کي خبر ئي ناهي ته روزانو ڪيتري تعداد ۾ ڌاريا سنڌ ۾ داخل ٿي رهيا آهن. 80ع واري ڏهاڪي ۾ قومي تحريڪ سگهاري نه هئڻ باوجود مستقل مزاجي سان هلندڙ تحريڪ ذريعي بهارين کي روڪڻ ۾ ڪاميابي ملي. جڏهن ته هن وقت افرادي قوت جي لحاظ سان قومي تحريڪ وڌيڪ سگهاري پوزيشن ۾ آهي پر سنجيده ڪوشش نه هئڻ ڪري ۽ مزاحمتي تحريڪ ۾ شدت گهٽجڻ ڪري ڌارين جي آمد تي ڪا اثرائتي جدوجهد نه ٿي سگهي آهي.
بيانن ذريعي عارضي طور جذبن کي گرمائڻ ۽ پوءِ ماٺا ٿي ويهي رهڻ قومي تحريڪ جي عادت ٿي وئي آهي. ٻين مسئلن وانگر هن اهم مسئلي تي به لاتعلقي ظاهر ڪئي پئي وڃي.
ٺيڪ ائين جيئن يهودين اسرائيل کي جنم ڏنو، فلسطينن شروع ۾ خاموشي اختيار ڪئي ۽ هاڻ سندن وس ۾ ناهي ته هُو يهودين جي رياست کي چئلينج ڪري سگهن.
اسين ان غلط فهمي ۾ آهيون ته سنڌي اڪثريتي قوم آهي ۽ ڌاريا اقليت ۾ آهن ڇا ٿيندو؟ وڙهي سنڌ آزاد ڪرائي وٺبي. اسان کي اهو نه وسارڻ گهرجي ته ڏکڻ آفريقا ۾ گورن جي اقليت اڪثريتي ڪارن جي سڄي ڏيهه تي قبضو ڪري کين ٽي سئو سالن تائين غلام بڻائي رکيو.
سنڌ ۾ ڌاريا آفريقي گورن جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ آهن، کين رياستي حمايت حاصل آهي، عالمي قوتون به سندن پٺڀرائي ڪري رهيون آهن. مقابلي ۾ سنڌ جون آزادي پسند ڌريون (اڪثر) ڪارڪنن کي تعليم ۽ تربيت کان پري رکيو اچن، ۽ اڳواڻ کين پنهنجي شخصيت جي چوڌاري گڏ ڪيو بيٺا آهن. ڌارين جي غلاميءَ مان آجو ٿيڻ لاءِ ته باشعور قومي تحريڪون ئي مزاحمت پيدا ڪنديون آهن. سهل پسندي ۽ عياشين جا عادي اڳواڻ انقلابي تحريڪن ۾ ڪيئن شدت آڻيندا.
نتيجي ۾ ٻن ڏهاڪن اندر ڌاري آبادڪاري ۽ سندن قوت ۾ اضافو ٿيو آهي ۽ قومي تحريڪ جي ويڙهه واري انداز ۾ ٿڌائي آئي آهي.
موجوده صورتحال اهو واضح ٿي ڪري ته، مستقبل ۾ سنڌي پنهنجي وطن ۾ اقليت ۾ تبديل ٿي ويندا يا وري ڌاريا الڳ رياست جي گُهر ڪندا.
سنڌ جي قومي سياسي ڪارڪنن ۾ ساڃاهه جي کوٽ ڪري همت ۽ حوصلي جي کوٽ پيدا ٿي آهي. اسان جي پاڙيسري بلوچ قوم جي قومپرست اڳواڻ عطاءُالله مينگل 21 صدي جي پهرئين ڏهاڪي ۾ ڪڪري گرائونڊ لياري ۾ جلسي کي خطاب ڪندي چيو هو ته اسان سنڌين وانگر بيوقوف ۽ اڻ ڄاڻ ناهيون جو گودار پورٽ ٺاهڻ ڏيون ۽ پوءِ سنڌين وانگر ڪراچي ۾ ريڊ انڊين بڻجي وڃون. اسين پنهنجي وطن ۾ بي وطن بڻجي وڃون. بلوچن جي قومي تحريڪ رياستي فيصلي کي چئلينج طور ورتو ۽ اڄ ڪوئيٽا شهر کانسواءِ بلوچستان جي علائقي ۾ هڪ به ڌاريو نه آهي. گوادر پورٽ جيڪڏهن مڪمل ٿيو به ته بلوچن جي مرضي سان ٿيندو. حب جي صنعتي علائقي ۾ به بلوچن جي اڪثريت نوڪريون ڪري رهي آهي.
مزاحمت جي شاندار مثال جي ڪري ۽ لازوال قربانين سبب بلوچ اقليت ۾ تبديل ٿيڻ کان بچي ويا آهن.
جڏهن پرامن حالتون هجن ٿيون، قومن کي ڪو خاص خطرو نٿو هجي ته تحريڪ جا انداز مختلف هوندا آهن، اُتي پر امن جمهوري تحريڪ جي اهميت هجي ٿي پر جڏهن اوهين غير معمولي حالتن ۾ هجو اوهان جي قوم اقليت ۾ تبديل ٿي رهي هجي ته پوءِ هنن تحريڪن جو طريقي ڪار مختلف هجي ٿو. اوهان جيڪڏهن قومي تحريڪ ۾ شدت نه آندي ته اوهين سڀ ڪجهه وڃائي ويهي رهندا.
سنڌ سان به اهو ڪجهه ٿي رهيو آهي، ڌاريا قابض ٿي ويا پر اوهين پرامن احتجاج، سيمينارن کان ٻاهر ناهيو نڪتا. منهنجو هرگز اهو مطلب ناهي ته هٿياربند جدوجهد هلائجي پر آفريقا جي ڪمزور قومي تحريڪ وانگر ته ڪري سگهون ٿا ته ڪارن جي لاءِ لڳايل غيرقانوني پابندين کي ٽوڙڻ لاءِ قيادت ۽ باشعور ڪارڪن گرفتاريون پيش ڪن، جتي ڪُتي کي مارڻ جي سزا ٽي سال هجي ۽ ڪاري ڌرتي ڌڻي کي مارڻ جي سزا 40 پائونڊ هجي اُتي ته همت، حوصلو، غيرت، ڏاهپ ۽ قرباني درڪار هجي ٿي.
ڪڏهن سنڌ جي قومي تحريڪ شناختي ڪارڊ آفيسن، پاسپورٽ آفيسن جو گهيراءُ ڪيو آهي ته ڌارين کي قانوني حيثيت ڇو ٿي ڏني وڃي؟ ڪڏهن روينيو جي آفيسن جو گهيراءُ ٿيو ته سنڌين جي ابن ڏاڏن جون زمينون، پنجابين، پشتونن، پناهگيرن ۽ بنگالين جي نالي تي ستون فارم ۽ ٽو فارم ڇو ٺاهيو ويو آهي. وڏن شهرن ۾ قائم ڪڏهن ڪنهن خانڳي اسڪول جو گهيراءُ ڪيو ويو آهي ته سندن ادارن ۾ سنڌي ڇونٿي پڙهائي وڃي؟
عملي طرح سان ننڍيون جنگيون وڏين جنگين کي جنم ڏين ٿيون. سنڌ جي قومي تحريڪ کي ٻٽاڪ بازي مان نڪري ذلتن خلاف ۽ ڌارين جي آمد جي سلسلي کي روڪڻ ۽ ڌارين کي سنڌ مان نيڪالي ڏيارڻ لاءِ سنجيده، مستقل مزاجي سان تحريڪ هلائڻي پوندي. سنڌ جي باشعور قومي ڪارڪنن، ساڃاهه وند ماڻهن، اديبن، دانشورن جي ذميواري آهي ته هُو سنڌ کي ڌارين جي غلاميءَ مان ڇوٽڪاري لاءِ اڳتي اچن. قومپرست قيادت تي دٻاءُ وجهن ته هُو قربانيءَ لاءِ تيار ٿين ۽ تاريخي وطن سنڌ جي خودمختياري ۽ حق حاڪميت حاصل ڪن.