تاريخ، فلسفو ۽ سياست

نيلسن منڊيلا جي جدوجھد ۽ سنڌ جي قومي تحريڪ

علي حسن چانڊئي جو هي ڪتاب ”نيلسن منڊيلا جي جدوجھد ۽ سنڌ جي قومي تحريڪ“ سنڌي ٻوليءَ ۾ پنهنجي نوعيت جو پهريون ڪتاب آهي، جنهن ۾ علي حسن چانڊئي، ڏکڻ آفريڪا جي جدوجھد آزادي، نيلسن منڊيلا جي سوانح ۽ قربانين واري تاريخي ڪردار کي قلمبند ڪري ان جي روشني ۾ سنڌ جي قومي تحريڪ جو جائزو ورتو آهي. هن ڪتاب ۾ علي حسن چانڊئي جو قلم ڀرپور نموني، سنڌ جي قومي آزادي جي تحريڪ ۽ جدوجھد جو، ماضي ۽ هال بيان ڪرڻ سان گڏ آئيندي جو نقشو به پيش ڪري ٿو.
Title Cover of book نيلسن منڊيلا جي جدوجھد ۽ سنڌ جي قومي تحريڪ

قومي تحريڪ جو رد عمل

نسل پرستي جي شڪل اوهان آڏو پيش ڪئي وئي ته ڪيئن نه هنن پاڻ کي سنڌين ۾ ضم ڪرڻ بجاءِ الڳ شناخت جوڙي هزارين سالن جي وطن جي مالڪن کان مالڪي جو حق کسي ورتو آهي، تعليم، روزگار، شهرن جي مالڪي کسي زمينن تي قبضا ڪيا ويا، ٻوليءَ تي راتاها هنيا ويا، سنڌين کي ٻئي درجي جو غير مهذب شهري سمجهيو ويو، سندن هٿ سنڌين جي رت ۾ رڱيل آهن.
ڌار صوبي مهاجر ديش يا جناح پور جهڙيون سازشون ڪرڻ، 11 جولاءِ 2011ع تي ڪراچي جي هر ڀت تي ”ھمیں مہاجر صوبہ چاہئے“جهڙا مطالبا لکرائڻ مان مڪمل طرح سان ثابت ٿئي ٿو ته ايم ڪيو ايم جمهوريت پسند ۽ سنڌ دوست پارٽي نه پر اسٽبلشمنٽ جي دلال، سنڌ کي ورهائڻ واري نسل پرست دهشتگرد ۽ فاشسٽ تنظيم آهي، جيڪا وقت اچڻ تي سائين جي ايم سيد چواڻي ” پنجابي-پناهگير مستقل مفاد هيٺ عمل ڪري رهي آهي.
ڏکڻ آفريقا جي ڌرتيءَ ڌڻين پنهنجي خلاف سمورن قانونن کي رد ڪري انهن خلاف مُڙسي سان مُهاڏو اٽڪايو، مزاحمت ڪئي ۽ شاندار جدوجهد ۽ قربانين ذريعي فتح حاصل ڪئي. پر سنڌ جي قومي تحريڪ جو الميو هي آهي ته سنڌ کان سڀ ڪجهه کسيو ويو آهي، اسين ڀرپور مزاحمت ڪرڻ بجاءِ روايتي طريقن سان جدوجهد ڪرڻ جا عادي بڻجي ويا آهيون. مون اڳ ذڪر ڪيو آهي ته آفريقي قوم جي خلاف نسلي قانونن جي خاتمي لاءِ فوري تحرڪ ورتو ويندو هو جڏهن ته اُتي سياست جو نالو وٺڻ تي گهٽ ۾ گهٽ 3 کان 5 سال سزا ملندي هئي.
سنڌ ۾ نسل پرست وڏا قانون پاس ڪرائي ويا، اسين بيان ۽ ڪانفرنس کان اڳتي نه وڌي سگهياسين، ڪا مزاحمتي تحريڪ شروع نه ٿي سگهي، ڪو سياسي ڪارڪن غير قانوني طرح پاس ٿيل قرارداد يا ايڪٽ جي ڀڃڪڙي ڪندي جيل نه ويو بلڪه مختلف وقتن تي نسل پرستي خلاف وقتي طور آواز اُٿاري ۽ پوءِ خاموش ٿي ويهي رهڻ اسان جو وتيرو بڻجي ويو.
جڏهن به قومي تحريڪ سنجيده رويو اختيار ڪيو آهي ۽ عوام سان گڏ بيٺي آهي ته ڪاميابيون حاصل ٿيون آهن، مثال طور:

1. ڪالاباغ ڊيم جي اڏاوت خلاف گڏيل جدوجهد جي نتيجي ۾ ڪا به سرڪار ڊيم ٺاهڻ جي همت ناهي ساري سگهي.
2. سنڌ ۾ بهارين کي قانوني طرح گهرائڻ جي خلاف سڄي سنڌ ۽ خاص ڪري اسٽار گيٽ ڪراچي واري مظاهري سبب سرڪار فيصلو واپس ورتو.
3. ٽنڊو بهاول ڪيس ۾ قاتل ميجر ارشد کي ڦاهي ملڻ. هتي هي واضح ڪندو هلان ته مُکيه جدوجهد مائي جندو جي هئي پر قومي، جمهوري تحريڪ ۽ ساڃاهه وند ماڻهو ساڻس گڏ بيٺا هئا.

سنڌ جي قومي تحريڪ کي روايتي طريقن کان ٻاهر اچڻ گهرجي، جدوجهد جا نوان گس ۽ مستقل مزاجي سان لاڳاپيل مسئلن تي ڄمي بيهي جدوجهد هلائڻ گهرجي.
مختلف وقتن تي جيڪي مطالبا سامهون رکي لانگ مارچَ ڪري ڪارڪنن جا پير پٿون ٿي وڃن ٿا ڇا لانگ مارچن جي پڄاڻيءَ کانپوءِ انهن مطالبن جي مڃتا لاءِ سنجيده طريقي سان ڪا پوئيواري ڪئي وئي؟ جواب
آهي نه. ائين لڳندو آهي ته قومپرست پريشر گروپ بڻجي وقتي طور اُڀريل سوالن تي پنهنجو ردعمل ڏيکارين ٿا ۽ نتيجا حاصل ڪرڻ سندن ذميوارين ۾ شامل ئي ناهي. هڪ مسئلو کڻبو ته رياست وري ڪو نئون مسئلو سامهون آڻيندي ۽ اسين پهريون مسئلو اڌ ۾ ڇڏي وري نون اُڀاريل سوالن جي پويان پئجي ويندا آهيون.
ان ڪري قومي تحريڪ کي پنهنجو جائزو وٺڻ جي ضرورت آهي، نسل پرست تنظيم ايم ڪيو ايم جي روين، چالاڪين، پنجاب جي بالادستي ۽ عالمي سطح تي ٿيندڙ سازشن کي نظر ۾ رکي پنهنجي حڪمت عملي جوڙڻ جي ضرورت آهي.

1. 1988ع ۾ ڪراچي ۽ حيدرآباد ۾ نسل پرستن هٿان قتل ٿيل سحرش سميت سمورن سنڌين جي قاتلن کي سزا ڏيارڻ لاءِ جدوجهد ڪرڻ.
2. سنڌي ٻوليءَ کي سنڌ جي قومي ٻولي قرار ڏيارڻ لاءِ جدوجهد ڪرڻ.
3. نسلي بنيادن تي سنڌ اسيمبلي مان پاس ڪرايل ٺهرائن جي فوري خاتمي لاءِ جدوجهد ڪرڻ.
4. 2005ع کان 2010ع تائين شهري حڪومت طرفان پاس ڪرايل سنڌ مخالف ٺهراءَ روڪرائڻ لاءِ جدوجهد ڪرڻ.
5. ڪراچي، حيدرآباد سميت وڏن شهرن ۾ قائم خانڳي اسڪولن مان سنڌي نصاب جي خاتمي خلاف جدوجهد ڪرڻ.
6. ڪراچي جي سنڌي ماڻهن جي 30 ۽ 90 سالا کڻت وارين زمينن تي قبضي جي خلاف جدوجهد ڪرڻ.
7. 1954ع کانپوءِ سنڌ ۾ غيرقانوني طور تي آيل پناهگيرن جي نيڪالي لاءِ جدوجهد ڪرڻ.
8. غير قانوني طور آباد ٿيل ڌارين کي جاري ٿيل شناختي ڪارڊ ۽ پاسپورٽ رد ڪرائڻ لاءِ جدوجهد ڪرڻ.
9. سرڪاري توڙي غير سرڪاري ادارن ۾ ڏاڍ جي بنياد تي ڌارين کي مليل نوڪرين جي خاتمي ۽ سنڌي ماڻهن کي روزگار ڏيارڻ لاءِ جدوجهد ڪرڻ.

مان هتي قومي تحريڪ جي اڳواڻن ۽ ڪارڪنن کي صلاح ڏيندس ته هُو نسلي متڀيد تي ٻڌل ڏکڻ آفريقي حڪومت جو جائزو وٺن ۽ آفريقي عوام جي آزاديءَ جي جنگ، نسل پرستي خلاف ويڙهه جو جائزو وٺن ته ان مان کين گهڻي رهنمائي ملندي.
آءُ اڳ مثال ڏئي آيو آهيان ته سوويٽو ۾ ڌرتيءَ ڌڻين کي ٻي ٻولي پڙهڻ لاءِ مجبور ڪيو ويو ته شاگردن تحريڪ هلائي، قومي تحريڪ ان جي پٺيان بيٺي ۽ جانين جي قربانين کانپوءِ کين ڪاميابي ملي.
سنڌ جي قومي تحريڪ کي جدوجهد جا غير روايتي طريقا اختيار ڪرڻ گهرجن. جيڪڏهن خانڳي تعليمي ادارن ۾ سنڌي نٿي پڙهائي وڃي ته اڳواڻ ۽ ڪارڪن انهن ادارن جو گهيراءُ ڪري مٿن دٻاءُ وجهن ته هُو ڌرتي ڌڻين جي ٻولي لازمي طور پڙهائين، اها ئي اصل مزاحمت هوندي آهي.
مثال طور سنڌ جي ڪارخانن ۾ سنڌين کي روزگار نٿو ڏنو وڃي، گهڻا ڀيرا قومي اڳواڻن پنهنجي اڳواڻي ۾ ڪارڪنن ۽ عوام سان گڏجي اهڙن ڪارخانن جو گهيراءُ ڪيو جو کين ڪاميابي ملي؟
جڏهن ڏکڻ آفريقا ۾ گورن لاءِ مخصوص ڪيل اسڪول، پارڪ، مارڪيٽن، ٽرينن ۾ آفريقي ڌرتيءَ ڌڻين جي داخلا تي بندش پئي ته ڪمزور قومي تحريڪ جي باوجود انهن پنهنجي اڳواڻن جي اڳواڻي ۾ پوليس کي اطلاع ڏئي انهن نسلي قانونن جي خلاف ورزي ڪئي. نتيجي ۾ گرفتاريون، تشدد ۽ سزائون به ڀوڳڻيون پيون پر هنن سنجيده، غير روايتي، قومي جذبي سان سرشار ۽ عملي جدوجهد جي نتيجي ۾ سڄي دنيا جي جمهوريت پسندن آفريقي عوام جي تحريڪ جي حمايت ڪئي.
اهڙي ريت سنڌ ۾ نسل پرستن پاران سنڌين تي لڳايل پابندين خلاف عملي جدوجهد جي ضرورت آهي. ننڍڙيون تحريڪون وڏين تحريڪن کي جنم ڏينديون آهن ۽ ان صورت ۾ ئي سنڌ جو قومي، جمهوري حقن وارو ڪيس عالمي سطح تي مڃيو ويندو.
افسوس سان چوڻو ٿو پوي ته ڌرتي ڌڻين بجاءِ پناهگير بڻجي آيل ماڻهو جنيوا ۾ سنڌ جي عوام جي نمائندگي ڪري رهيا آهن.
آفريقي عوام سان نسلي بنيادن تي ٿيل ناانصافين ۽ ايم ڪيو ايم پاران سنڌين سان ٿيل ڏاڍ ۾ مون کي ڪو خاص فرق نظر نٿو اچي. ان ڪري سنڌ ۾ نسل پرست تنظيم جي خلاف ويڙهه به اُن پائي جي ٿيڻ گهرجي جهڙي آفريقن نيشنل ڪانگريس گورن جي ڏاڍ خلاف ڪئي هئي.
اهو تڏهن ممڪن آهي جڏهن سنڌ جي قومي تحريڪ جا اُهي جُز جيڪي نسل پرست سياست خلاف متفق آهن انهن کي گڏيل ۽ منظم جدوجهد کي تيز ڪرڻ گهرجي. سنڌ کي هڪ ANC (آفريقن نيشنل ڪانگريس) جهڙي گهڻ رُخي، منظم، بهادر ۽ ايماندار قيادت جي ضرورت آهي.