ڌَڻي سڳوري جي رَحمت جا دروازا نَه ٻُوٽبا : آدرش
جهڙيءَ ريت بانبڙا پائيندڙ ٻار کي اَبو امڙ پنڌ ڪرڻ سيکاريندو آهي، تهڙيءَ ريت سٺ جي ڏهاڪي کان پوءِ سنڌي ليکڪن جي نسلن کي لکڻ جو گسُ شيخ اياز، امر جليل ۽ الطاف شيخ ڏيکاريو آهي.
جيئن ٻارُ وڏو ٿي، ابي امڙ جي هر عمل کي وساري ڇڏيندو آهي، تيئن اَسان جا ”مهان“ بڻيل ليکڪ انهن ٽنهي کي وساري ڇڏڻ سان گڏ هروڀرو تنقيد جا ڀيند اُڇلائيندا آهن ۽ سارتر، ڪافڪا ۽ پَبلو نرودار جا ڳڻَ ڳائيندا آهن، جڏهن ته انهن ڌارين ڏکين ليکڪن کي هنن سمجهيو به نه هوندو آهي.
ستر جي ڏهاڪي ۾ ڪتابن ۽ رسالن جا ورق سج جي ڪِرڻن وانگرُ روشن هيا. ڪراچيءَ کان ڪشمور تائين هر وڏي ننڍي شهرَ ۾ نه رڳو ڪتاب گهر هيا پر غير سرڪاري ننڍيون لائبريريون به هيون، جتي ماڻهو ناول وغيره ڪرائي تي وٺي پڙهندا رهيا.
ڪتاب گهرن تي باقاعدگيءَ سان نوان ڇپجندڙ ڪتاب ايندا هيا ته مهيني جي پهرين تاريخن ۾ رسالا به پهچي ويندا هيا. شهرن ۾ پڙهيل ماڻهو هيا، ڳوٺن جي ڳوٺاڻن جي ٻوڏِ، اڃان ڇيڻا، ڍورَ ڍڳا ۽ گوڏ پاڻ سان ڪو نه کڻي آئي هئي.
ڪتاب ۽ رسالا تقريبن هر گهر ۾ ويندا هيا. انهن کي ڪراڙا، جوان ۽ زائفون پڙهنديون هيون. اَسان پارا به انهن کي کڻي، فوٽو ڏسندا هيا. مون انيڪ زائفن کي بورچي خاني ۾ ٻوڙُ رڌيندي، ديڳڙي دمَ تي هئڻ مهل، رسالو ”سوجهرو“ ۽ امر جليل ۽ الطاف شيخ جا ڪتابُ پڙهندي ڏِٺو.
اهڙو واءُ وَريو. ڀاءُ، ڀاءُ نَه رهيو. هاڻي ڪراچيءَ کان ڪشمور تائين انهن سُٺن ڪتابن رسالن جي ڪتاب گهرن ۾ جُوتن ۽ ڪپڙي لٽي جا دڪان کلي ويا آهن. هڪ سٺي اردو شعر وانگر ته ”هِيءَ جيڪا هتي مسجد آهي، اتي مَئخانو هو، اُهو ڪاڏي ويو؟“.
جبل جيڏي شاعر شيخ اياز جي شهرَ شڪارپور ۾ ادبي ڪتاب نَه مِلي، ان کان وڌيڪ ٻيو ڪهڙو روئڻ جو مقام آهي؟
سائين الطاف شيخ سان منهنجي ڏيٺ ويٺ، ڪچِي وهيءَ ۾، منهنجي سنگتي ارشاد سومري ڪرائي. هو پئسي پائيءَ ۾ مون کان وڌيڪ سُکر هو. رسالا ۽ ڪتاب وٺندو هو. مون کي پڙهائيندو هو.
هڪ ڏينهن ماهوار ”سوجهرو، جو پَرچو ڏيندي، چوڻ لڳو: ”ارشادَ! هنَ ۾ هڪ ڪهاڻي ”ويلو“ ضرور پڙهجانءِ. ڇا ته ڪهاڻي آهي، يارَ!“.
1975ع ۾ دادا مهتاڻي ”سوجهرو“ رسالو، ڇا ته ڪڍندو هو! وڻندڙ مائيءَ جي رنگين فوٽو سان ٽائيٽل کان ويندي، خطن جي آخري صفحي تائين ڇا نَه هوندو هو! هاڻي به هٿن ۾ کڻبو ته ائين لڳندو، ڄڻ ڪالهه ڇپيو آهي.
مان گهر اَچي، اُٿندي ئي، ارشاد جي صلاحَ تي، ڪهاڻي ”ويلو“ پڙهڻ لڳم. ڪهاڻي پوري ڪيم. ڪهاڻي نه هئي، ڏکُ هو. غريب گهرَ جي غربت جي هڪ اُها تصوير هئي، جنهن کي ڏسي اکين ۾ ڳوڙها اَچي وڃن. اها ڪهاڻي ٻائيتاليهَه سالَ گذرڻ کان پوءِ، اڄ به ياد آهي.
اُها ڪهاڻي ترڪي ٻوليءَ جي ليکڪ ’جودت قدرت‘ جي هئي. عنوان ”ويلو“ هيس ۽ سائين الطاف شيخ ان کي سنڌي لباسُ به ٺاهوڪو پهرايو هو. اهڙي هڪ ٻئي شاهڪار ڪهاڻي ”خدا ڏي خط“ به سائين الطاف شيخ جي ترجمو ٿيل، مون کان مُور نَه وسري. قبرَ ئِي وساري.
ڪهاڻي ”ويلو“ پڙهڻ کان پوءِ، الطاف شيخ جو نالو منهنجي دل ۾ ائين لکجي ويو، جيئن ڪو عاشق جيئڙو، وڻ تي، چاقوءَ سان پنهنجي دلِ گهُري محبوبا جو نالو لکندو آهي.
ريڊيو ’مارڪونيءَ‘ ٺاهيو. بلب ’ايڊيسن‘ ايجاد ڪيو. ڪمپيوٽر جو شاهه ڪاريگر ’بل گيٽس‘ آهي. سنڌيءَ ۾ سفرنامي جو مَوجد ’الطاف شيخ‘ آهي.
آڳاٽي ادب ۾ ابن بطوطه ۽ ابن جبير جا سفرناما اهم ۽ سگهارا آهن. انگريزيءَ ۾ تخيلاتي سفرنامو ۽ وندر وِرنهن ڪرائيندڙ، جوناٿن سُوئفٽ جو ”گليور جوسير ۽ سفر“ آهي. ان جو سنڌيءَ ۾ ترجمو، جاکوڙِي سنڌيڪار، عزتِ مَاب مرزا قليچ بيگ صاحب جن ڪيو آهي.
اردوءَ ۾ اِبن انشاءَ سَليس، مزاحيا اندازَ ۾ دل وندرائيندڙ سفرناما لکيا آهن. اشفاق احمد جو ”سفر در سفر“ دل کي ڇهندڙ آهي. هن جو هڪ ننڍڙو سفرنامو الطاف شيخ صاحب پڻ سنڌيءَ ۾ تَرجمو ڪيو آهي.
مستنصر حسين تارڙ سڀني کان گوءِ کڻي ويو. هن جَجها سفرناما لکيا آهن، جيڪي ٺيڪ ٺاڪ ۽ پڙهڻ جهڙا آهن، وَيلَ ناهن.
تارڙ صاحب جي سفرنامن ۾ پاڻَ پڏاءُ گَهڻو آهي. هَر سَفرنامي ۾ ڪوه قاف جو شهزادو بڻيل هوندو آهي. ايئرپورٽ تي لهڻ سان ئِي حسينائون ڪڍَ پوڻ لڳنديون اَٿس. انهن ڳالهين تي لطيفو ٺهيل اَٿس ته: هڪ اردو اديب، لنڊن ۾ هڪ بس ۾ ويٺو. ڀر واري سيٽ تي هڪ مائي سڳوري اچي ويٺي. هن ڪو اڻَ ڄاڻائيءَ مان هٿُ اديب جي ڪلهي تي رکيو ته هن هٿُ پري ڪندي چيس: ”ادِي! مان مُستنصر حسين تارڙ ناهيان“.
انگريزيءَ ۾ پال ٿئرو ۽ وي. ايس. نائِپال ڏاڍا سٺا سفرناما لکيا آهن. اُردوءَ ۾ شاهڪار سفرنامو، محمد اختر ممونڪا جو ”پئرس 205 ڪلوميٽر“ آهي. سادگيءَ ۽ سچائيءَ سان لُطف ڏيندڙ سفرنامو آهي.
سنڌي ٻوليءَ ۾ سفرنامن جي حوالي سان ”هُو آيو، هُنَ ڏِٺو، هُنَ فتح ڪيو“ سورهن آنا، الطاف شيخ صاحب مٿان لَهي ٿو.
ڪنهن اَڀاڳي پڙهيل لکيل گهرَ ۾ شيخ اياز، امر جليل ۽ الطاف شيخ جو ڪو ڪتاب نَه هوندو.
الطاف شيخ جيئن ڏسندو آهي، تيئن لکندو آهي. ڪتاب پڙهندي ائين لڳندو آهي ڄَڻُ هو سامهون کٽَ تي ويٺو، پنهنجي سُونهاريءَ تي هَٿُ گُهمائي، ڳالهيون ٻڌائي رَهيو آهي.
هن جي لکڻي شڪارپور جي پاڻيءَ وانگُر صافُ، مٺائيءَ جهڙي مٺِي ۽ کٽاڻ جهڙي کِٽي هوندي آهي.
الطاف شيخ صاحب جو سفرنامو پڙهندي، ائين لڳندو آهي ڄَڻُ ڪو نيڪ دل پرهيزگار ڪراڙو ڪاڪو، پنهنجن پوٽن، ڏوهٽن کي هٿن کان وٺي شهر گهمائي، بازاريون ڏيکاري، معلومات ڏئي، گهٽين ۾ وٺي وڃي، سُٺن ماڻهن سان ملائي، کِلائي پر زائفان کي ويجهو اَچڻ نه ڏئي. آمريڪا جي سمنڊ تي ليٽيل اگهاڙي زائفان به، هِنَ جي سفرنامن ۾ پڊعيدن ۾ اڇو برقعو پاتل مائِي نظر ايندي آهي.
الطاف شيخ صاحب سفرنامن کان سواءِ، انيڪ ڪهاڻين، ناولن، سفرنامن، مضمونن ۽ چوڻين وغيره جي ڪتابن سان سنڌي ادب کي مالا مالُ ڪيو آهي. دعا آهي اڃان به علي بابا وارو ”کُل جا سَم سَم“ وارو خزانو ڏيندو. هن مٿان ڌڻي سڳوري جي رحمت جا دروازا سدائين کليل هوندا.
هي ٻه سٽُون لکڻ جو شرف ڏئي، سائين الطاف شيخ سچ پچ مون کي ايوارڊ ڏنو آهي جيڪو نوبل انعامَ کان به مٿانهون آهي.
آدرش، شڪارپور. 2017-8-15