ٺڳ ايجنٽن کان پنھنجو پئسو ۽ اولاد بچايو
سو اھي مٿيون ڳالھيون سوچي، اندازو لڳايو ته جڏھن ته ڌاريان ملڪ قانوني طرح ايندڙ پاڪستانين مان ئي خوش نٿا رھن، سو اھڙي تناظر ۾ ھرروز غير قانوني طرح اچڻ وارن اسان جي ماڻھن تي ھنن کي ڪيڏي باھ ٿيندي ھوندي. اسان جو ماڻھو وري اھو ٿو سوچي ته جيئن پنھنجي ملڪ ۾ ڏوھاري جھلجن نٿا، يا جھلجڻ تي اثررسوخ ھلائي يا پوليس کي پئسو کارائي ڇٽيو وڃن، تيئن شايد ٻين ملڪن ۾ به ڪم ائين پيو هلي. جيئن اسان وٽ بنگالي، برمي، افغاني وغيره مسلمان ھجڻ جي ناتي اسان جي ملڪ ۾ رھيا پيا آھن ۽ پنھنجا شناختي ڪارڊ به پيا ٺھرائين ته پاسپورٽ به، سو مسلمانن جا ٻيا ملڪ اسان کي سندن ملڪ ۾ ٽڪڻ کان جھل پل نه ڪندا، ۽ ويزا بابت ته اسان جا ماڻھو اھو ٿا سمجھن
ته مقرر ويزا کان ٻه چار ڏينھن وڌيڪ رھڻ ۾ ته ڪا غلط ڳالھه آھي ئي ڪانه. يا گھمڻ جي ويزا تي وڃي ڌارئين ملڪ ۾ نوڪري ڳولڻ ڪو ڏوھه ناھي. پوءِ اسان جا ماڻھو پنھنجي مرضيءَ سان يا ايجنٽن جي غلط رھنمائي ڪري، ٻاھرين ملڪن ۾ پھچن ٿا ته يڪدم جھلجيو پون ۽ پوءِ وايون بتال ٿيو وڃنن. ڌارين ملڪن جي ايئرپورٽن تي جيڪي اسان جي ملڪ جا ڏوھاري نظر اچن ٿا انھن ۾ گھڻائي انھن جي ھوندي آھي، جن وٽ رٽرن ٽڪيٽ نه ھوندي آھي. اسان جي ملڪ جي ماڻھن لاءِ ھر ملڪ، بلڪ بي عزتيءَ کان بچڻ لاءِ اسان جي ملڪ ئي اھو قانون ٺاھي ڇڏيو آھي ته پاڪستان کان ٻاھر ويندڙ هر پاڪستانيءَ وٽ واپسي جي ٽڪيٽ ھجڻ ضروري آھي. ٺڳ ايجنٽ نوڪري ڏيارڻ جا پئسا ھڪ طرف وٺن ٿا ته ويزا لڳرائڻ ۽ وڃڻ ۽ موٽڻ جي ٽڪيٽ جا پئسا الڳ وٺن ٿا. پوءِ ڪيترا ايجنٽ ته ڪوڙي ويزا جو ٺپو ھڻائي اھو پئسو به پاڻ وٽ رکن ٿا ...... اسان جي ملڪ ۾ ڇا ڇا نه پيو ٿئي.....؟ ويندي يونيورسٽين جون ڪوڙيون ڊگريون ۽ ڊرائيونگ لائسنس پيا ٺھن. سو ڪوڙي ويزا جو اسٽڪر ڇپي هڻڻ ۾ ڪهڙي ڏکيائي! ۽ جڏھن کان ”اي ـ ٽڪيٽ“ جو سلسلو شروع ٿيو آھي ڪنھن پني تي ڪوڙي نقلي ٽڪيت پرنٽ ڪري پئسينجر کي ٺڳڻ آسان ڪم ٿي پيو آھي. ولايت ۾ نوڪرڻ ڪرڻ واري کي ڪيترا ٺڳ ايجنٽ فقط ڪراچيءَ کان ولايت وڃڻ جي هڪ طرفي ٽڪيٽ صحيح ڏين ٿا جيئن ھو ھتان ٽري وڃي، باقي اڳتي ھن کي ڪھڙي خندق ۾ ڪرڻو آھي ان سان ايجنٽ جو ڪو واسطو ناھي. اسان جي ڪراچي ايئرپورٽ تي به رٽرن ٽڪيٽ چيڪ ٿي سگھي ٿي پر ايجنٽ حضرات رشوت ڏئي مسافر کي لائونج ڏي ڌڪرايو ڇڏين ته وڃي جھاز ۾ سوار ٿئي. ٻاھر ملڪ جي ايئرپورٽ تي پھچڻ سان جڏھن ان مسافر جي رٽرن اي ٽڪيٽ ۽ ويزا چيڪ ٿي ٿئي ۽ اھا نقلي ٿي نڪري ته ھن کي ان ئي وقت ھٿڪڙيون ھڻي جيل موڪليو وڃي ٿو پر جيئن ته جيل به ڀربا وڃن ۽ مڪاني حڪومت کي ڏوھارين جو ايڏو وڏو تعداد پريشان ٿو ڪري، ان ڪري ھنن کي ايئرپورٽ تي ئي وھاريو ڇڏين جيسين ھنن جا مائٽ ھنن لاءِ ڪنھن ايئرلائين جي رٽرن ٽڪيٽ موڪلين. ھنن کي ماني ٽڪي به نٿا ڏين ـ ھنن وٽ جيڪي چار پئسا آھن انھن مان ايئرپورٽ تي موجود مهانگين ريسٽورنٽن مان ڪجھه نه ڪجھه وٺي کائين ٿا ۽ پوءِ پئسا ختم ٿيڻ تي ايئرپورٽ تي ايندڙ مسافر کي مانيءَ لاءِ منٿ ميڙ ڪندا رھن ٿا.
مٿي اسانجي ماڻھن جو ايجنٽن جي ڪوڙڪين ۾ ڦاسڻ جو ھڪ سبب بيروزگاري لکيو اٿم ۽ ٻيو سبب آئون اھو ئي سمجھان ٿو ته اسان جا ماڻهوھر ڳالھه تي جلدئي وسھجيو وڃن ٿا ۽ پوءِ يڪدم ھڪmind set ٺاھيو ڇڏين ته ايجنٽ جيڪي چوي ٿو اھو صحيح ٿو چوي ۽ ھو ھنن لاءِ وڏو ھمدرد آھي ـ ڇو جو جنھن سان به منھنجو واسطو پيو آھي يعني مون کي فون ڪري مونکان صلاح ورتي آھي ته ھڪ ايجنٽ کانئن ٽي چار لک وٺي ولايت ۾ نوڪري ٿو ڏياري ته آئون ھنن کان اهوئي پُڇندو آھيان ته اھو ڪھڙو ايجنٽ آھي؟ ـ يعني توھان جي ڳوٺ جو پنهنجو مٽ مائٽ آھي يا دوست آھي؟ ته ھو يڪدم ڳالھه گول مول ڪري اھو ئي پيا ٻڌائيندا ته سائين دوست آھي، وڏو ھمدرد آھي. ھو چوي ٿو ته انگلنڊ ۾ نرُ_نرس( male nurse) جي نوڪري نه ملي سگھي ته توھان جي پٽ کي روس ۾ رھندڙ سندس ڀاءُ جي ريسٽورنٽ ۾ نوڪري ڏياريندس. پوءِ گھڻي زور ڀرڻ تي ٻڌائيندا ته اهو ايجنٽ سندن ڳوٺ جو ناھي. پشاور جو ڪو پٺاڻ آھي. سندن ھڪ ڳوٺائيءَ جو سڃاڻو آھي. ھو ڳالھه اھڙي نموني سان ڪندا ڄڻ ھن جي ٻچي کي پڪي نوڪري ملي وئي ھجي ۽ منھنجي نه ڪرڻ تي يا دليل بازي ڪرڻ تي، ھنن جي دل ٽٽي پوندي. آئون کين سمجھائيندو آھيان ته سائين آئون توھان کي پنھنجن ٻارن کي ولايت موڪلڻ لاءِ نه پيو جھليان، توھان ڀلي پلاٽ يا ٻه جريب زمين وڪڻي ھن کي پئسا به ڏيو پر اھو ڪم ڪرڻ کان اڳ گھٽ ۾ گھٽ ھي ٻه ڳالھيون ته ان ايجنٽ صاحب کان پڇو ته ھن ٻين کي به نوڪري وٺرائي ڏني آھي يا نه. ۽ جي ڏياري آھي ته انھن جا فون نمبر ڇا آھن جن کي توھان فون ڪري پڇو ته آيا اھا حقيقت آھي يا فراڊ؟ ۽ جنھن ڪمپني، ڪارخاني، ھوٽل، اسپتال ۾ ٽيڪنيشن، اڪائونٽنٽ، ڊاڪٽر يا بئري جي ضرورت آھي انھن کان به فون تي پڪ ڪريو ته فلاڻي ماڻھوءَ جي معرفت توھان نوڪري ڏيڻ چاھيو ٿا يا نه؟ منھنجي ان چوڻ تي اڪثر ھو اھو چون ٿا ته ”نه سائين ھڪ ته ايجنٽ نوڪري ٿو ڏياري، ٻيو ھن تي شڪ ڪبو ته ھو دل ۾ ڪندو.“
سائين نوڪري ٿو ڏياري ته ان لاءِ توھان کان ھو ٻُڪ ٽڪا ٿو گھري ۽ توھان اھو نٿا چاھيو ته ڦرجڻ کان اڳ يا توھان جي جگر جو ٽڪرو جيل حوالي وڃي ٿئي، ھن کان اھو کڻي پڇجي؟ آئون انھن نوجوانن يا سندن والدين کان جڏھن اھو پڇندو آھيان ته ان ايجنٽ کان اھو ته پڇو ته جيڪڏھن ولايت پهچي نوڪري نٿي ملي، يا خدانخواسته توھان جو نينگر پرديس ۾ رلي ٿو وڃي _ يعني ھن سان دوکو ٿو ٿئي ته ھتي ڪير ذميوار ٿيندو؟ اسان ڪنھن کي جھليون؟ ان ڳالھه تي به اسان جا ماڻھو شرم ٿا محسوس ڪن. بلڪ ايجنٽ جي بچاءَ لاءِ چوندا ته ھو ھتي جو ته آھي ڪونه، اسان جي جنھن مائٽ جو دوست آھي اھو چوي ٿو ته اھڙو شڪ ته نه ڪريو. يارو ھيءَ دنيا ٺڳين سان ڀري پئي آھي ـ ڪجھ ته خبردار ٿيو. سڀ ايجنٽ پھرين شريف ۽ ھمدرد نظر اچن ٿا پوءِ پئسي ۽ پٽ وڃڻ تي پوليس به ڪجھه نه ڪري سگھندي آھي. پر اسان جا ماڻھو اھڙا وسوڙيل آھن جو ھو ڪنھن جا ٻه مٺا ٻول ٻڌي ھن جا معتقد مريد ٿيو پون ۽ پنھنجو اھڙو ته ذهن mind set ٺاھيو ڇڏين جو سندن دماغ ۾ جيڪا ڳالھه اچي ٿي ان تان ٽس کان مس نٿا ٿين. ايجنٽن جي چوڻ تي اسان جا ماڻھو ايجنٽ جو بڻ بنياد معلوم ڪرڻ يا نوڪريءَ جي خبر چار معلوم ڪرڻ بدران يڪدم خوابن جي دنيا ۾ هليا وڃن ته سندن پٽ اجھو ته ولايت پھچي ڊالر ريال ٿو موڪلي. ان ۾ ڪو شڪ ناھي ته ھي ايجنٽ وڏا شاطر ۽ مجبور انسان جي ڪمزورين جي ڄاڻ کان واقف رھن ٿا ۽ اھڙيون ته مٺيون مٺيون ڳالھيون ڪن ٿا جو شڪار ھنن جي ڪوڙڪن ۾ ڦاسيو پوي. توھان اھا به ڳالھه سوچيو ته ايجنٽ ميل نرس(نر نرس) جي نوڪريءِ لاءِ ٿو چوي. پھرين ڳالھه ته يورپ جي ملڪن ۾ اسان ايشين، خاص ڪري پاڪستانين لاءِ ايڏي نفرت ٿي پئي آھي جو انگلينڊ ۽ يورپ جا گورا اسان. جي پاڪستاني ڊاڪٽرن کي ئي avoid ڪن ٿا. ٻي ڳالھه سوچڻ جي اھا ته ڪنھن اسپتال ۾ جيڪڏھن ڪنھن نرس، ڊاڪٽر يا ڪمپائونڊر جي ضرورت پوي ٿي ته اھي ان ئي وقت ڏينھن ٻن اندر بندوبست ڪريو وٺن. ھتان ٽنڊو ٺوڙھو يا ٽنڊو باگو مان ڪنھن ھمراھ کي گھرائڻ ۾ ڪو ھڪ ٻه ڏينھن لڳي ٿو؟ ھڪ قانوني طرح گھرائڻ واري تي به گھٽ ۾ گهٽ ٻه مھينا لڳيو وڃن، جيسين ڪاغذ پٽ ٺھن، نوڪريءَ جو ليٽر ڏسي ان ملڪ جو سفارتخانو اوڪي ڪري ويزا لاءِ ھائوڪار ڪري، ٽڪيٽ جو بندوبست ٿئي.........وغيره وغيره. يا روس جھڙي ملڪ ۾ ڪنھن ريسٽورنٽ لاءِ بئري جي لاءِ اسان جو ماڻھو وڃي -- کل جھڙي ڳالھ آھي، جڏھن ته روس جهڙن ملڪن ۾ اتي ئي بيروزگاري ۽ غربت وڌيل آھي ۽ اتي جا ماڻھو گھٽ پگھار تي به نوڪري يا مزوري ڪرڻ لاءِ تيار آھن. ذرا سوچيو ته توھان جي سجاول، سانگھڙ يا سعيد آباد ۾ ڪا ريسٽورنٽ ھجي ـ ان جو ڪو بئرو ھليو وڃي. ڇا توھان جيڪب آباد يا ڪشمور مان گھرائڻ لاءِ ٻه ٽي مھينا پيا انتظار ڪندائو؟ توھان لاءِ ته ھڪ ڏينھن انتطار ڪرڻ به ڏکيو ٿي پوندو ۽ ڪوشش اھا ئي ڪندائو ته جنھن شھر ۾ توھان جي ھوٽل آھي ان شھر جي ئي ڪنهن ماڻھوءَ کي رکجي جيڪو ڊيوٽي ڏئي گھر ھليو وڃي ـ ايجنٽ اھي به ڏٽا ڏيندا رھندا آھن ته فلاڻي ملڪ جي فئڪٽري يا اسپتال ۾ انجنيرن ۽ ڊاڪٽرن جي ضرورت آھي ـ حيرت جي ڳالھه آھي ته اھي اسپتالون ۽ فئڪٽريون ڊاڪٽرن ۽ انجنيرن جو انتظار پيو ڪن ته جيسين نوشھري، لاھور يا پشاور جو ايجنٽ ڪنري، ڪپري يا ڪوٽڙيءَ مان ڊاڪٽرن، انجنيرن کي راضي ڪري اچي! ولايت ۾ اسان جون پاڪستاني نرسون، ڊاڪٽر وغيره به نظر اچن ٿا پر اھي گھڻو ڪري تڏھن رکيا ويا جڏھن اھي اسپتالون ٺھيون پئي ۽ ان دوران انھن جا مھينا انٽرويو، پگھار بابت فيصلا پئي ھليا. ھاڻ جي يورپ، آمريڪا يا ويندي ايشيا جي امير ملڪ ۾ ڪا سٺي نوڪري آھي ۽ ھو اسان جي ملڪ جي ماڻھن کي رکڻ چاھين ٿا ته ان ملڪ ۾ ئي اسان جا ڪيترا پاڪستاني رھن ٿا جيڪي ان ملڪ جا شھري آھن ۽ ھو انھن جي اولاد کي نوڪري ڏئي سگھن ٿا. پر ان ھوندي به جيڪڏھن ڪنھن ملڪ جي حڪومت طرفان اسان پاڪستانين لاءِ نوڪريءَ جو اشتھار اچي ٿو وڃي ته ان جي خاطري ڪري ضرور apply ڪجي. نوڪري ڏيڻ وارو توھان کي ٽڪيٽ به موڪليندو ۽ نه نوڪري ۽ ويزا ڏيڻ جي بدلي ۾ توهان کان پئسو وٺندو. خاطري ڪرڻ ان ڪري ضروري آھي جو ڪيترن ملڪن جا ٺڳ ماڻھو، ويندي اسان جي ملڪ جا ماڻھو جيڪي انھن ملڪن جي شھريت اختيار ڪري اتي ويٺا آھن اھي اسان جي ملڪ جي غربت، بيروزگاري ۽ مجبوريءَ جو فائدو وٺي اسانجي ملڪ جي اخبارن ۾ نوڪرين جو اشتھار ڏين ٿا. پنھنجو فون نمبر به ڏين ٿا پر جھلجڻ (Locate ٿيڻ) جي خوف کان موبائيل نمبر ڏين ٿا جيڪو سندنRoaming نمبر ٿئي ٿو. يعني نمبر ملائيشيا جو ڳالھائيندا ٿائلينڊ يا انڊونيشيا ۾ ويھي. ھو نوڪري جي فارم ڀرڻ لاءِ چون ٿا. اسان جا ھزارين بيروزگار يا بھتر نوڪريءَ جي تلاش وارا ڊاڪٽر، انجنير فارم ڀرين ٿا. پوءِ ھنن کي رجسٽرڪرڻ جو ٻڌائي ٽيھه چاليھه ڊالر ڪنھن اھڙي بئنڪ ۾ جمح ڪرڻ لاءِ چون ٿا جنھن جون برانچون ٻين ملڪن ۾ به ھجن ۽ ھو آن لائين پئسا ڪڍرايو وڃن. ان بعد سڀني وٽ اھو ئي خط اچي ٿو ته سڀني ۾ توھان کي پسند ڪري چونڊيو ويو آھي، سو نوڪريءَ تي پھچڻ لاءِ ايئر ٽڪيٽ جا ھيترا پئسا جمح ڪرايو. پوءِ اھي پئسا به ويا. نه ٽڪيٽ ايندي آھي نه نوڪريءَ جو contract. غريب ڳوٺاڻو يا کڻي امير طاقتور جو پٽ ھجي، ھو ڇا ٿو ڪري سگھي؟ ان ڪري ته آئون ھر وقت لکندو آھيان ته ڦرجڻ بعد ڪجھه نٿو ٿئي. ھي دنيا وڏي ظالم آھي جنھن ۾ پنھنجا به دوکا ڪندا رھن ٿا. البت پئسا موڪلڻ کان اڳ توھان ان ملڪ ۾ رھندڙ ڪنھن دوست يا مائٽ کي ائڊريس ۽ فون نمبر ڏيو ته ھو پڪ ڪرائي ته هي واقعي حڪومتي يا ڪنھن سٺي ڪمپنيءَ جو اشتھار آھي، جنھن کي واقعي ماڻھن جي ضرورت آھي يا ڪو ٺڳيءَ جو ٺاھ آھي. ڇو جو ھن بيروزگاريءَ جي دور ۾ ولايت ۾ ڪنھن کي واقعي نوڪري ملي وڃي ٿي ته تمام سٺي ڳالھه آھي پر ائين ته نه ٿئي جو نوڪري به نه ملي ويتر غريب چار ڏوڪڙ به وڃائي قرضي ٿي وڃي، ۽ پنھنجي ٻچي کي به سورن ۾ وجھي.