اسانجون غلط فهميون ۽ غلط سوچون
ملائيشيا جي جنهن ڳوٺ ’ڪئالا سنگائي بارو‘ ۾ رهندو هوس، اتي جا منهنجا ڪجهه مقامي دوست مذهبي سياسي جماعت ”الارقام“ جا ميمبر هئا، جيڪا پارٽي هر وقت مخالفت ۾ رهي حڪومت ۽ وزير اعظم مهاتير محمد تي تنقيد ڪندي رهي ٿي. اليڪشن ٿي. ووٽ ڏيڻ بعد مون پنهنجن دوستن کي چيو ته: ”توهان پڪ پنهنجي پارٽي الارقام جي ميمبر مولوي عبدالعزيز کي ووٽ ڏئي آيا هوندئو؟“
مونکي حيرت ٿي جڏهن هنن سڀني چيو ته: ”نه! اسان مهاتير کي ڏئي آيا آهيون.“
”ڇو ڀلا؟“ مون پڇيو.
”ان ڪري جو هو اسان جي ڳوٺ لاءِ هيڏا سارا ڪم پيو ڪري، ان کان بهتر ٻيو ڪير ٿيندو.“
هنن مخالف پارٽي جي ماڻهو کي به خوشيءَ سان ووٽ ٿي ڏنو، ان ڪري نه ته مهاتير ڪو سندن هم زبان هو يا ڪو پير هو. مهاتير ته هڪ ڌاريو ۽ غريب ماستر جو پٽ هو. پر ملئي ماڻهو جن لاءِ چوندا آهن ته اسان سنڌين وانگر ڳوٺن جا رهاڪو ۽ سادي طبيعت جا آهن پر آئون اهو چوندس ته هنن کي وڏو عقل آهي. اليڪشن ۾ ان کي ئي کَٽائن ٿا جيڪو هنن جا ڪم ڪري ٿو .... جيڪو صحيح ڊليوري ڏئي ٿو. اڄ سوچان ٿو ته اهو ئي سبب آهي جو ملائيشيا جا ڳوٺ جيڪي اڄ کان اڌ صدي اڳ، 1968ع ۾ ملائيشيا ۾ پهريون دفعو اچڻ مهل، مون کي سنڌ جي ٺارو شاهه، سڪرنڊ، ميهڙ ۽ مٺي کان چٽ ٿي لڳا اهي هاڻي يورپ جي شهرن سان مقابلو ڪن ٿا. ملائيشيا ۾ ٽي چار اليڪشنون ته منهنجي هوندي ٿيون هونديون. هر اليڪشن بعد چونڊيل نمائندا پهرئين کان وڌيڪَ عوام جي خذمت ڪندي نظر اچن ٿا. روڊ رستا، ڪارخانا فئڪٽريون، اسپتالون اسڪول .... هر شيءِ ۾ واڌارو ۽ سڌارو. ڳوٺن جا ماڻهو به خوش حال!
1968 ۾ پهريون دفعو ملائيشيا جا ڳوٺ ڏسي اتي جي رهاڪن سان همدردي ٿي هئي، ته اهي اسان جي ان وقت جي ڳوٺن کان ڪيترو ته Under developed هئا اڄ اڌ صديءَ بعد ملائيشيا جي هر ڳوٺ ۾ ڇا ڇا نه آهي. اسان کي ملائيشيا وارن کان ڏهه سال اڳ آزادي ملي، پر اڄ اسان وٽ هالا، ڪنڊياري، گمبٽ ڏوڪري جهڙن شهر نما ڳوٺن جي به حالت خراب آهي. اسان جا ماڻهو اهو نه سوچيندا ته جيئن جهاز کي سنئين راهه تي هلائڻ جي ذميواري ڪئپٽن جي آهي تيئن علائقي جي خوش حاليءَ جي ذميواري اسان جي تر مان چونڊيل نمائندي جي آهي. ملائيشيا، سنگاپور، هانگ ڪانگ، ڪوريا جهڙا اسان کان پٺتي پيل ايشيائي ملڪ جيڪي اڄ يورپ ۽ آمريڪا جو ڏيک ڏين ٿا، انهن کي ٺاهڻ ۽ ان منزل تي رسائڻ ۾ انهن ملڪن جي سياستدانن جو هٿ آهي .... هر چونڊيل نمائندي جو contribution آهي اسان جو سياستدان ڳوٺن کي سڌارڻ جا سمورائي ترقياتي فنڊ هڙپ ڪريو وڃي ته به اسان جو سادڙو عوام ان جو احتساب ڪرڻ بدران هٿ ادب جا ٻڌي ”جي سائين! واه سائين!“ ڪندي نظر اچي ٿي. ڀلا پنج سال هُن ملڪ جي ڀينگ ڪئي هاڻي ته کڻي هن جي پچر ڇڏيو ۽ ٻئي ڪم جي ماڻهوءَ کي موقعو ڏيو .... هرگز نه .... وري وري ان کي ووٽ ڏيڻو آهي ان ڪري جو هو اسان جو سنڌي آهي .... اسان جو سائين آهي .... اسان جو شاهه سيد آهي .... اسان جو پير وڏيرو آهي.... ۽ پوءِ اسان هڪ دفعو ڀوڳيو وري وري ويٺا ڀوڳيون. ملائيشيا جهڙن ملڪن ۾ جِتي تعليم آهي ماڻهن ۾ شعور آهي اتي اهي حقيقت پسند آهن. اسان وٽ پنهنجا نمائندا چونڊڻ جي معاملي ۾، تجزيا نگارن جي چوڻ موجب، سنڌ جي ماڻهن کان وري به خيبر پختونخواه جا پٺاڻ وڌيڪ سلجهيل آهن. ان سلسلي ۾ هڪ پٺاڻ دوست کي چيم ته توهان چڱا سياڻا آهيو جو هر اليڪشن ۾ نوان سياسي نمائندا چونڊيو ٿا. هن ٽهڪ ڏئي انگريزيءَ جي مشهور چوڻي ورجائي؛
“Diapers and politicians should be changed often …. Both for the same reasons”
دراصل مون ڳالهه ڪا ٻئي ٿي ڪرڻ چاهي پر وچ ۾ سياست به اچي وئي. مون ڳالهه حقيقت پسند ٿيڻ جي ٿي ڪئي جنهن ۾ اسان جا ماڻهو ڪڏهن ڪڏهن وسوڙيل نظر اچن ٿا. اسان وٽ سچائيءَ بدران ماڻهوءَ کي ڏٺو ٿو وڃي ته اهو ڪير آهي. جي اهو اسان جو پنهنجو مسلمان يا پنهنجو سنڌي آهي ته هن جو غلط عمل به صحيح آهي .... سچ آهي. اسان وٽ سڪندر اعظم جي مقابلي ۾ راجا پورس کي گهٽ سمجھيو ٿو وڃي. نفرت جو سبب اهو ته راجا پورس هندو هو. اڙي بابا هو هندو هو يا ٻوڌي پر سڪندر وري ڪهـڙو مسلمان هو؟ ان کي، سندس تاريخدانن تعريفن جون پليون ٻڌي کڻي مرد مجاهد بڻايو .... ايتري قدر جو ان کي مسلمان سمجھي اسان جا مسلمان (خاص ڪري ننڍي کنڊ جا ـــ عرب يا ملئي هرگز نه) پنهنجن پٽن تي سڪندر نالو رکن ٿا جيئن ڌيئن تي زرينا .... نه ته ڏٺو وڃي ته نه سڪندر مسلمان هو ۽ نه زرينا (روس جي راڻي، زار جي زال). وڏي ڳالهه ته سڪندر جڏهن ننڍي کنڊ (اڄ واري سنڌ ۽ پنجاب) جي راجا پورس تي حملو ڪيو هو ان وقت نه اڃان اسلام هو ۽ نه عيسائيت.
سڪندر ۽ راجا پورس جي لڙائي سن 326 ق.م ڌاري لڳي. يعني ان لڙائي کان 326 سال پوءِ حضرت عيسيٰ عليه السلام جنم ورتو. پر ڪيترا ماڻهو اهو ئي سمجھن ٿا ته راجا ڏاهر ۽ محمد بن قاسم جي لڙائي وانگر پورس ۽ سڪندر جو مقابلو به اسلام کان پوءِ جي ڏينهن ۾ ٿيو جنهن ۾ هڪ (پورس) هندو هو ته ٻيو (سڪندر) پڪ مسلمان ئي هوندو. سو اسان کي سڪندر جو پاسو لازمي کڻڻ کپي ۽ پورس کي ”لَک سَؤ“ گارين جو ڏيڻ کپي.
دل ۾ بغض رکڻ بنا، غيرجانبدار ٿي تاريخ ٿي پڙهجي ته پورس کي Credit ڏيڻو پوي ٿو جنهن کي سڪندر سان ويڙهه ۾ سوڀ کڻي حاصل نه ٿي پر هُنَ هِنَ يوناني سولجر جو مقابلو ته سخت ڪيو ۽ سڪندر کي چڱو tough time ڏنو .... جنهن جو اعتراف سڪندر پاڻ به ڪيو ۽ پورس کي قدر جي نِگاهه سان ڏٺو. هوڏانهن ايران (فارس) سلطنت جو دنيا ۾ مشهور بهادر ۽ جنگجو دارا (دائرس) جنهن جي فوج ۽ سلطنت پورس کان ڪيئي دفعا وڌيڪَ هئي سو پورس جيترو به مقابلو ڪري نه سگهيو ۽ مارجي ويو.
سڪندر اعظم سن 356 ق.م يونان ۾ ڄائو. ويهن سالن جو هو ته سندس پيءُ ”فلپ ٻيو“ جيڪو يونان جي مقدونيا علائقي جو بادشاهه هو، گذاري ويو ۽ تخت ۽ تاج هن سڪندر (Alexander – III) جي حوالي ٿيو. هتي اهو لکندو هلان ته مشهور يوناني فلاسفي ارسطو (Aristotle) سڪندر اعظم جو ٽيچر ٿي رهيو. تخت تي ويهڻ سان سڪندر پنهنجي پيءُ جي رٿيل پروجيڪٽ .... ايران (پرشيا) کي فتح ڪرڻ، جي پوئواري شروع ڪئي. نه فقط ايران پر هن سڄي دنيا، جيڪا ان وقت ڀؤنچ سمنڊ کان انڊيا چين تائين سمجھي وئي ٿي، ان کي فتح ڪرڻ جو ارادو ڪيو. ۽ هن جي سڄي عمر 323 ق.م تائين جنگين ۽ سوڀن حاصل ڪرڻ ۾ گذري ۽ 30 سالن جي ڄمار ۾ هن جي سلطنت يونان کان مصر ايران ۽ اتر آفريڪا کان اولهه انڊيا تائين پکڙيل هئي جنهن جو ڪو مثال نٿو ملي. بنا شڪ جي هو وڏو فاتح هو.
ان دؤر ۾ پرشيا جي سلطنت به ڪا ميرن جي چؤياري نه هئي. ان وقت پرشيا (ايران) جي دنيا جي وڏي طاقتور حڪومت هئي. سڪندر جي يونان جو ”اعظم“ هو ته دارا به پرشيا جو ”عظيم شهنشاه“ هو. سڪندر جي فتحيابيءَ کان اڳ تائين پرشن (ايراني) شهنشاهه دارا جي حڪومت اڊياٽڪ سمنڊ جي ملڪن: يوگوسلاويا وغيره کان سنڌو ندي جي کاٻي ڪپ تائين هئي.
سنڌي جو هڪ راڳ هن وقت ڌيان ۾ پيو اچي.
ٿيا هزار سڪندر دارا
ويا پنهنجا وڄائي وارا
هي اهو دارا آهي جهن جو مقابلو سڪندر سان ٿيو ۽ دائريوس ٽيون (Diarius III) سڏجي ٿو. هنن ايراني شهنشاهن جي اصل نسل ۽ جاهه جلوي جو تفصيلي احوال پنهنجي ايران واري سفرنامي ”ايران ڏي اڏام (ايران ڪي دن) ۾ لکي چڪو آهيان. هتي پڙهندڙن جي دلچسپيءَ ۽ معلومات لاءِ اهو لکندس ته هي شهنشاهه پرشيا (ايران) جي پهرين سلطنت هخامنشي (Achaemenid) گهراڻي جا هئا، جنهن جو بنياد 546 ق.م ۾ فارس جي رهاڪو سائرس جي سرداري ۾ قائم ٿيو. سائرس به مغربي دنيا ۾ دارا ۽ سڪندر وانگر Cyrus the Great سڏجي ٿو. فارسي زبان ۾ کيس ”ڪوروش ڪبير“ ۽ ”ڪوروش بزرگ“ به سڏيو وڃي ٿو. پاڻ 590 ق.م ۾ ڄائو ۽ 559 ق.م کان مرڻ تائين (سال 530 ق.م تائين) 29 سال حڪومت ڪيائين. پاڻ تاريخ جو هڪ اهم بادشاهه ٿي گذريو آهي جنهن جو ذڪر بائيبل ۾ به آهي. ڪيترن اهم مسلمانن جو اهو خيال آهي ته قرآن ۾ ذوالقرنين نالي جنهن شخصيت جي ڳالهه آهي اهو هي ”سائرس دي گريٽ“ آهي. اها ٿيوري اسان جي ننڍي کنڊ جي عالم ۽ مفڪر ”ابو الڪلام آزاد“ جي ڏنل آهي، جنهن کي ٻين به ڪيترن شيعا ۽ سني عالمن Support ڪيو آهي.
سائرس جي پيءُ جو نالو ڪئمبيس (Cambyses) هو جيڪو هن پنهنجي ٻن پٽن مان هڪ تي رکيو. سائرس جي وفات بعد سندس ٻئي پٽ.... هڪ اٺن سالن لاءِ ۽ ٻيو فقط هڪ سال لاءِ تخت تي ويٺو پر جنگين ۾ مارجي ويا. انهن کان علاوه ٻه ڌيئون شهزادي آرتي ۽ شهزادي اتوسا جن جي شادي سائرس جي مقرر ڪيل گورنر جي پٽ دارا (Darius I) سان ٿي.
سائرس جي ٻن پٽن بعد سندس ناٺي ”دارا اول“ تخت تي ويٺو. ان ۾ ڪو شڪ ناهي ته هي ”دارا اول“ پنهنجي سهري سائرس (ڪوروش بزرگ) وانگر .... يا کڻي چئجي ته ٻه صديون پوءِ انديا تي راڄ ڪندڙ شير شاهه سوريءَ وانگر وڏو قابل سياستدان، آرگنائيزر ۽ ائڊمنسٽريٽر هو، جنهن ملڪ ۽ عوام جي بهتريءَ لاءِ وڏا ڪم ڪيا. 485 ق.م ۾ دارا اول جي وفات بعد سندس پٽ زرقيس اول تخت تي ويٺو ان بعد هخامنشي (Achaemenid) گهراڻي جا ٻيا به ٻارهن کن بادشاهه تخت تي ويٺا ۽ هن گهراڻي 330 ق.م تائين 220 سال حڪومت ڪئي. دارا ٽيون هن گهراڻي جو آخري بادشاهه هو، جيڪو سڪندر اعظم سان جنگ دوران مارجي ويو ۽ پوءِ ايران تي 330 ق.م کان سن 224ع تائين ساڍا پنج سؤ سال يونانين جي حڪومت رهي جنهن ۾ مختلف يوناني گهراڻن جا 60 کن بادشاهه سڄي ايران تي يا ايران جي مختلف صوبن تي حڪومت ڪندا رهيا. ان بعد ساساني گهراڻي جي ارڌشير، شاهپور، هرمزد، پيروز، خسرائو وغيره جهڙن نالن وارن ساساني گهراڻي جي آتش پرست (Zoroastrian) شهنشاهن جو ايران تي راڄ رهيو .... ان بعد عربن جو .... وغيره وغيره.
بهرحال هِتي اسان ايران جي تاريخ نه پر ان جي هڪ طاقتور حاڪم ”دارا ٽيون“ جي ڀيٽ انڊيا جي ”راجا پورس“ سان ٿا ڪريون ته دارا جي هيڏي وڏي سلطنت ۽ طاقت هوندي به هو سڪندر جي خوف کان ڀڄي نڪتو ۽ مارجي ويو. هيڏانهن راجا پورس جنهن جي سلطنت جھلم ۽ چناب ندين جي وچ ۾ هئي، ان سال 326 ق.م ۾ سڪندر جي حملي جو وڏي دليري سان مقابلو ڪيو ۽ ٻيو ڪو مڃي يا نه خود سڪندر جي يوناني تاريخدانن سڪندر جي زباني لکي آهي ته:
Alexander was impressed by Porus’s bravery and made him an ally. He appointed Porus as strap (governor), and added to Porus’s territory land that he did not previously own….
سڪندر اعظم راجا پورس جي بهادري مان ايڏو ته متاثر ٿيو جو جنگ کٽڻ بعد هن کي پنهنجو ساٿي بڻايو. سڪندر اعظم نه فقط کانئس فتح ڪيل ڌرتي پر ڀر وارا علائقا به کيس نظرداريءَ ۾ ڏئي هن کي گورنر جو عهدو ڏنو. سڪندر اهو ئي بهتر سمجھيو ته اهي علائقا جيڪي يونان کان وڏي فاصلي تي آهن انهن جي سار سنڀال لاءِ ڪو مقامي ڀلوڙ ائڊمنسٽريٽر رکڻ بهتر آهي ۽ هن اهڙي ماڻهوءَ جون سموريون لياقتون ۽ قابليتون راجا پورس جي شخصيت ۾ ڏٺيون.
اسان ڪيڏو ته احساسِ ڪمتري جو شڪار آهيون، ته سڪندر جنهن پورس جي بهادري جو قدر ڪيو پر اسان اڄ تائين هن کي پوٺوهار ڌرتيءَ جو هيرو نه ٿا مڃون .... فقط ان ڪري ته هو مسلمان نه هو. اسان جي لاءِ ڪنهن به هيرو جو مسلمان هجڻ ضروري آهي پوءِ هن ڀلِ کڻي اسان جي نسلن جو ڀلي رت وهايو هجي.
هيڏانهن ملائيشيا پاسي ائين نه آهي. هنن لاءِ هيرو اهو آهي جيڪو ڪجهه ڪري ڏيکاري پوءِ اهو چاهي کڻي عيسائي هجي ٻڌ هجي، چيني هجي تامل هجي يا ڪو سک. اليڪشن ۾ به ان کي ووٽ ڏئي پنهنجو نمائندو بڻائيندا جيڪو هنن جا ڪم ڪري پوءِ اهو چاهي سلطان گهراڻي جو ماڻهو هجي يا مهاتير وانگر هڪ غريب پرائمري اسڪول ماستر جو پٽ. پر اسان وٽ قصو ئي نرالو آهي. توهان سنڌ جي ڪنهن به شهر ۾ هليا وڃو عوام دانهون ڪندو رهندو ته چونڊيل نمائندا ڪم نٿا ڪن. ووٽ وٺڻ کان پوءِ نظر نٿا اچن. وغيره. پر ڳالهه اها آهي ته وري اليڪشن اچڻ تي توهان ووٽ ڏئي ان ساڳئي پير، مير، وڏيري، سردار کي چونڊيو ٿا جنهن وٽ وڏي گاڏي آهي .... وڏي گاڏي ۽ توبچي (Guards) جو اٽالو ته هن وٽ ضرور آهي پر هن جي سيني ۾ اها نرم دل ناهي، جنهن ۾ عوام لاءِ همدردي هجي. ڀلا هر شهر ۾ انهن پيرن ميرن سيدن، سردارن کان علاوه عام ماڻهو به ته آهن جن کي عوام ۽ پنهنجي علائقي کي سڌارڻ جي جستجو هوندي .... آخرڪار سنڌ هر قسم جي قابل ماڻهن سان ڀري پئي آهي ڇا اهڙا ڊزن ماڻهو به نه ٿا ملن جيڪي هن صوبي جي قسمت بدلائي سگهن. باقي اڃان تائين جن کي اسان ووٽ ڏئي وزير، مشير ۽ ميمبر بڻائي رهيا آهيون اهي سنڌ لاءِ ڪهڙي سجاڳي آڻيندا جيڪي پاڻ ئي منجھند جو ٻارهين کان اڳ سجاڳ نه ٿا ٿين .... ۽ جن جون راتيون عياشيءَ ۾ گذرن ٿيون.