ڊاڪٽر پروين موسيٰ صاحبه کي جَسُ هُجي...
تحقيق ڇو ٿي ڪئي وڃي؟ ان جو سبب ڪهڙو آهي؟ جڏهن غور ڪنداسين ته ان جو جواب اهو ملندو ته تحقيق ڪنهن مسئلي جي حل ڪرڻ يا ڪنهن سوال جي جواب ڳولهڻ لاءِ ڪئي وڃي ٿي. ڳولها ۽ جستجو انسان جي فطرت ۾ شامل آهي. هر ماڻهو پنهنجي طور تي ڳولها ڪندڙ يا محقق آهي. هو گهڻي ڀاڱي پنهنجي ذات لاءِ حقيقي ۽ وسيلن جي ڳولها ۾ هوندو آهي. انفرادي ڳولها ۽ اجتماعي ڳولها ۾ وڏو فرق آهي. اجتماعي مسئلن جي حل ڪڍڻ وارا محقق عالم ۽ ڏاها هوندا آهن، هو پنهنجي پنهنجي شعبي جا ماهر ٿين ٿا. تحقيق ڪو سولو ڪم ناهي. ڪنهن ڳالهه کي عقلي دليلن ۽ حوالن سان ثابت ڪرڻ انتهائي اوکو ڪم آهي. اهوئي سبب آهي ته علم ادب هجي يا ٻيو ڪو شعبو هجي، ان ۾ محققن جو تعداد تمام گهٽ هوندو آهي. سنڌي ادب جو ئي مثال وٺجي ته اسان کي ليکڪ ۽ شاعر ته تمام گهڻا ڏسڻ ۾ ايندا پر انهن ۾ محققن جو انگ تمام ٿورو آهي. ساڳيءَ ريت محققن ۾ وري عورتن جو تمام گهٽ تعداد آهي. ان گهٽ ڳاڻيٽي ۾ پروفيسر ڊاڪٽر پروين موسيٰ به شامل آهي.
ڪنهن سوال جي جواب حاصل ڪرڻ لاءِ هڪ محقق کي جيترين تڪليفن مان گذرڻو پئي ٿو. ان جو اندازو ڪنهن محقق کان سواءِ ٻيو ڪونه ڪري سگهندو. لائبريرين مان ڪتاب ڳولڻ ته ڪجهه سولو آهي پر مختلف اديبن، شاعرن ۽ عام ماڻهن کان معلومات وٺڻ ۽ فيلڊ ۾ وڃڻ ڏاڍو اڻانگو ڪم آهي. ٽيليفون، فيڪس، اي ميل، واٽس ايپ ۽ ٻين سهوليتن جي باوجود پئسن سان گڏ، وقت ڪڍڻ ۽ سفر ڪرڻ ڪو سولو ڪم ناهي. انهن حالتن هوندي به جيڪڏهن ڪو تحقيقي ڪم ڪري ٿو ته جَسَ لائق آهي. ڊاڪٽر پروين صاحبه به انهن اڻانگن مرحلن مان گذري پنهنجو ڪم جاري رکندي پئي اچي، کيس شابس هُجي، ڊاڪٽر صاحبه جي جڏهن ادبي پورهيي تي نظر وجهجي ٿي ته هوءَ مسلسل ڪم ۾ جُنبيل ڏسڻ ۾ اچي ٿي، پي ايڇ ڊي ڪرڻ کان اڳ ۾ ئي سندس مختلف ڪتاب ملن ٿا. مون کي ته حيرت آهي ته هڪ عورت، جيڪا پنهنجو گهر ۽ ٻار سنڀالڻ سان گڏ نوڪري به ڪري ۽ ان جي باوجود تحقيق به ڪري ته حقيقت ۾ اهو هڪ وڏو جهاد آهي. ڊاڪٽر صاحبه پنهنجو آرام ڦٽائي، تڪليفون سهي سنڌي ادب ۽ ٻوليءَ لاءِ ڪم ڪري سچ ته وڏو احسان ڪيو آهي.
ڊاڪٽر ڪمال ڄامڙو
ڪراچي – 2016-10-12