سيد اڪبر
سيد اڪبر شاهه ولد سيد الهڏنو شاهه، ادبي کيتر ۾ سيد اڪبر جي نالي سان سڃاتو ويندڙ هي ڀلوڙ اديب، سماجي ۽ سياسي ڪارڪن پهرين فيبروري 1943ع ۾ ڳوٺ در ملوڪ شاهه لڳ دڙو، ضلعو سجاول ۾ ڄائو. سيد اڪبر پرائمري تعليم گورنمينٽ پرائمري اسڪول ڪانڌڙا جيڪو سندس ڳوٺ جي ويجهو هو، مڊل تائين تعليم گورنمينٽ اسڪول دڙو ۽ ڏهين درجي تائين تعليم (ميٽرڪ) جامعه عربيه هاءِ اسڪول حيدرآباد مان حاصل ڪئي. هن 1968ع ۾ بي اي جو امتحان فرسٽ ڪلاس ۾ سنڌ يونيورسٽي مان پاس ڪيو. سيد اڪبر جي نوڪري جي پهرين پوسٽنگ بطور پرائمري ٽيچر آگسٽ 1962ع ۾ پي سي اسڪول ميرپوربٺورو ۾ ٿي، اُن کانپوءِ هو مختلف اسڪولن ۾ به رهيو. سيد اڪبر پرائمري اُستادن جي يونين پ ٽ الف جو سرگرم ڪارڪن رهيو. هو 1972ع ۾ پ ٽ الف جو مرڪزي جنرل سيڪريٽري چونڊيو ويو. اُن کانسواءِ هو مختلف وقتن تي پ ٽ الف حيدرآباد ريجن جو صدر، ضلعي ٺٽي جو صدر به رهيو. 1978ع ۾ سرڪار نامدار هن کي سياسي سرگرمين ۾ حصو وٺڻ ۽ پ ٽ الف جي ايڪٽِو ڪارڪن هئڻ ڪري سزا طور ضلعي بدر ڪري، بدين جي ڏورانهين اسڪول ۾ بدلي ڪيو. سيد اڪبر سنڌي عوامي تحريڪ جو 1968ع ۾ بنياد وجهندڙ ميمبرن مان هو، ۽ هو طبقاتي ۽ قومي سياست ۾ هڪ ورڪر جي حيثيت ۾ هميشه سرگرم رهيو. سيد اڪبر تعليم کاتي مان جنوري 2003 ۾ رٽائر ڪيو ۽ 27 جون 2003 ۾ هيپاٽائيٽس جي موذي مرض جي وگهي وفات ڪري ويو. هن کي اولاد ۾ 4 پٽ ۽ 2 نياڻيون ٿيون. سيد اڪبر جي شروع وارن سياسي اُستادن ۾ قاسم پٿر جو نالو نمايان آهي. سيد اڪبر نه صرف هڪ سياسي ورڪر هئڻ جي ناتي سياست تي سٺي ڄاڻ رکندو هو پر هن جو ادب جي کيتر ۾ به وڏو پورهيو آهي ۽ هو سنڌ جي ترقي پسند ليکڪن جي زمري ۾ ڄاتو سڃاتو وڃي ٿو. سندس شاعري، ڪالم، ڪهاڻيون ۽ ٻيو نثر ماهوار تحريڪ، بادل، روح رهاڻ، مهراڻ، روزانه هلال پاڪستان، عبرت، آفتاب ۽ ٻين اخبارن توڙي رسالن ۾ وقت به وقت شايع ٿيندو رهيو. سيد اڪبر جي حياتي ۾ سندس قلمي پورهيو ڪتابي شڪل ۾ ڪو نه اچي سگهيو. پر سندس وفات کانپوءِ اُنجي دوستن ۽ چاهيندڙن سندس شخصيت، شاعري ۽ نثر متعلق هيٺيان ڪتاب ڇپائي پڌرا ڪيا.
1. لفظ ڳالهائن ٿا- مضمون جولاءِ 2004
2. ڪرڪي ڪائي ڪونج- شاعري آگسٽ 2004
3. سارون ۽ سنڀارون- سندس ۽ دوستن جا خط فيبروري 2005
4. هيرن جهڙو ماڻهو- سيد اڪبر تي مختلف شخصيتن جا مضمون ۽ تاثرات. سال 2009
_______________
[b]اوندهه ۾ ٻرندڙ ڏيئو
[/b]
سيد اڪبر شاهه فطرت جي بي پناهه حسناڪين ۽ انسان جي ازلي پيڙائن سان ڀرپور سنڌ جي روايتي ڳوٺن جهڙي هڪ ڳوٺ درملوڪ شاهه ۾ پهرين فيبروري 1943ع ۾ اک کولي. سندس جنم ضرور سيد گهراڻي ۾ ٿيو هو، جن جو نسل در نسل پيشو ئي وهم وسوڙيل ماڻهن کي ٽوڻن ڦيڻن، تعويذن ۽ دعائن سان شفا ڏيڻ هو. پر هن فقير منش انهن سيداڻين روايتن کان بغاوت ڪندي، لطيف سائين جي فڪر جي پوئواري ڪندي سادن ۽ اٻوجهه ماڻهن کي بيدار ڪرڻ جي راهه ورتي.
سيد اڪبر شاهه 1962ع ۾ پرائمري استاد طور ڀرتي ٿيو. هن عام استاد جي پڙهائي جي انداز کان هٽي ڪري ٻارن کي روشن خيالي جا درس ڏنا. هن ڄاتو ٿي ته تعليم ئي صحيح معنيٰ ۾ انسان جي شخصيت، اخلاق ۽ ڪردار جي آبياري ڪري ٿي. جتي هو پنهنجي پيشي سان ايماندار رهيو، اتي هن اُستادن جي بنيادي حقن لاءِ به پاڻ پتوڙيو ۽ ڪنهن به قربانيءَ کان نه ڪيٻايو. هو پ ٽ الف (پرائمري ٽيچرس ايسوسيئيشن) جي باني ميمبرن مان هو. هو مختلف عرصن ۾ مختلف عهدن تي چونڊجي آيو ۽ 1972ع ۾ هو ايسوسيئيشن جو مرڪزي جنرل سيڪريٽري به چونڊيو ويو. استادن جي تحريڪ جي سرواڻ هئڻ ڪري سرڪار نامدار مٿس ڪئين ڀيرا ڏمرجي، ضلعي بدريءَ جا حڪم جاري ڪيا ۽ پگهار به بند ڪئي، پر هي باهمٿ شخص سدائين ثابت قدم رهيو ۽ پنهنجي مقصد تان پوئتي نه هٽيو.
هڪ ڀلي استاد سان گڏ هو هڪ سياسي ورڪر به هو. هونئن ته هن جي سياسي تربيت ۾ کوڙ سارن ماڻهن جو هٿ هو، پر هن جي اوائلي سياسي تربيت ۾ قاسم پٿر جو وڏو ڪردار هو، جيڪو ان وقت سنڌ جو ڄاتل سڃاتل پورهيت سياست ڪندڙ ارڏو ڪارڪن هو. هن مسڪين ماروئڙن جي آسوند ۽ آجپي جو خيال سيني ۾ سانڍي پنهنجي اوائلي سياست جي شروعات سنڌي عوامي تحريڪ جي پليٽ فارم تان ڪئي. هن جو ڌرتي ۽ اُن تي وسندڙ انسانن جي آزاديءَ ۾ ڪامل يقين هو. هن ڄاتو ٿي ته آزادي جو پنڌ اڻانگو ۽ اوکو ضرور آهي، پر اُن کان وڌيڪ محفوظ ٻي ڪا شئي ٿي به نٿي سگهي. هو پارٽيءَ ۾ هڪ مخلص ۽ اهم ورڪر جي حيثيت ۾ سڃاتو ويندو هو. تنظيمي ڪم ڪار هجي يا نظرياتي ڪلاس ۽ بحث مباحثا. سندس راءِ سدائين وزندار هوندي هئي ۽ هن جي پنهنجي هڪ الڳ شناخت هئي. کل ڀوڳ ۽ مذاق مذاق ۾ به هو وڏي ڏانءَ ۽ ذهانت جي ڳالهه ڪري ويندو هو ۽ هن جو خوبصورت لفظن جي جڙاءَ ۽ نظريي جي ڄاڻ سان ڀرپور ليڪچر ماڻهن کي پاڻ ڏي ڇڪي وٺندو هو ۽ سياسي طور پاڻ ڏي قائل ڪري وٺندو هو. سندس ڪامل يقين هو ته نابرابري ختم ڪرڻ سان ئي سماج مان انساني فطرت جون سڀ برايون ختم ٿي سگهنديون. سياسي عمل دوران هن سڀني مڪتبه فڪرن کي پڙهڻ ۽ سمجهڻ جي ڪوشش ڪئي. پر سندس سوچ، فڪر ۽ عمل جو محور رڳو ئي رڳو سنڌ هئي، اهو ئي سبب هو جو جڏهن سنڌي عوامي تحريڪ پنهنجي پارٽي جي نالي مان سنڌي لفظ هٽايو ته هو ان کي خيرآباد چئي آيو.
سيد اڪبر شاهه طبقاتي سماج جي خلاف جنگ جوٽيندڙ هڪ بهترين سياسي ورڪر سان گڏ، شاهه عبداللطيف ڀٽائيءَ جي بيتن جو پارکو به هو. لطيف جو فڪر ۽ شاعري ۽ ان جي خوبصورت انداز ۾ ادائيگي ڪو کائنس سکي. هن لطيف کي تنگ نظر بنياد پرستن جي اختيار ڪيل هٿ ٺوڪئي فڪر مان ڪڍي ان جي فطري سونهن ۽ جديد خيال کي عام ماڻهن ۾ روشناس ڪرائڻ ۾ ڀرپور ڪردار ادا ڪيو. ان مد ۾ هن ڪيترائي ليڪچر ڏنا ۽ مختلف تنظيمن طرفان بحث مباحثا ۽ سيمينار رکرايا.
سيد اڪبر شاهه جي شخصيت جا ٻيا به ڪيترائي پاسا هئا. هو يارن جو يار هو. خوش مزاج ۽ وڏو چرچائي هو. پر منهنجي نظر ۾ هو ادبي حوالي کان قدآور شخصيت جو مالڪ هو. هن ادب جي کيتر ۾ ڪجهه ڪهاڻيون ۽ مضمون لکيا، پر هن سڀ کان وڌيڪ سڃاڻپ شاعري ۽ خطن ذريعي ماڻي، جيڪي هن مختلف وقتن تي مختلف دوستن کي ملڪ جي سماجي ۽ سياسي حالتن تي لکيا ۽ ساڳئي وقت انهن خطن ۾ ادب جي حوالي کان نوان بحث به ڇيڙيا. جيتوڻيڪ سندس خطن ۾ آيل موضوعن خيالن ۽ هن جي سياست سان اختلاف راءِ رکي سگهجي ٿو، پر انهن خطن جي سٽاءُ، ٻولي، بيهڪ ۽ مشاهدو ليکڪ کي ادب جي کيتر ۾ نمايان ڪري بيهاري ٿو، هن جا رسول بخش درس، شير خان لنڊ، قادر بخش طالباڻي، رسول بخش پليجو، يوسف ڪيڙانو، اسماعيل سوهو ۽ ٻين دوستن ۽ سياسي ڪارڪن ڏانهن لکيل خط جتي انساني جذبن، احساسن ۽ ڌرتيءَ جي دردن جي ڪٿا ٻڌائين ٿا، ته ساڳئي وقت اهي ليکڪ جي اندر جي اڌمن ۽ انسان جي روشني آئيندي جي واضح تصور جي ڀرپور عڪاسي پڻ ڪن ٿا.
عظيم ڏاهو تنگ فائو چوي ٿو ته، “جيڪڏهن توهان دنيا کي پنهنجي ميز تي ڏسڻ چاهيو ٿا ته، مطالعي ۾ مصروف ٿي وڃو.” سيد اڪبر شاهه جا ادبي، سماجي ۽ سياسي موضوعن تي لکيل خط صاف ظاهر ڪن ٿا ته سندس گهرو مطالعو ڪيل هو.
سيد اڪبر شاهه شاعريءَ جي ميدان ۾ به پاڻ ملهايو. هو ان وقت جي سڀني نڪرندڙ رسالن ۽ اخبارن جهڙوڪ مهراڻ، هلال پاڪستان، تحريڪ، بادل، روح رهاڻ وغيره ۾ ڇپجندو رهيو، سندس شاعريءَ جا خاص موضوع ماروئڙا جهانگيئڙا، انقلاب ۽ پيار محبت هئا. سيد اڪبر شاهه جي شاعري ۾ جمالياتي ذوق، گهرو مشاهدو ۽ ٻوليءَ جي سادگي ۽ سونهن ايئن سمايل آهي، جيئن وشال وادين تي چانڊوڪيءَ جي چادر وڇايل هوندي آهي. مثال طور سندس شاعريءَ جون هي سٽون پڙهي ڏسو:
جهانگياڻي اٿ ڀر تون جهول،
مڪ پٽڻ جي مند اچي ويئي،
پٽي پنهواري پاپي ويندا
رلي آيا جي رول،
مڪ پٽڻ جي مند اچي ويئي.
يا وري-
تن ۾ تنهنجي تار ڪبوتر،
اڏري اچ تون يار ڪبوتر.
آءُ ته توتان گهوريان آئون،
سارو هي سنسار ڪبوتر.
لهندا هي سارا تون جي ايندين،
اڪبر جا آزار ڪبوتر.
ڪنفيوش جي چواڻي، “گيت دماغن کي بلندين ڏانهن وٺي ويندا آهن.” اها ڪلا ئي آهي، جيڪا ادبي کيتر ۾ سندس سڃاڻپ بڻيل آهي. سندس وفات کانپوءِ سندس نثر ۽ شاعري ۽ شخصيت تي هيٺيان ڪتاب مارڪيٽ ۾ اچي چڪا آهن:
1- لفظ ڳالهائين ٿا. 2- ڪرڪي ڪائي ڪونج. 3- سارون ۽ سنڀارون. 4- هيرن جهڙو ماڻهو.
سيد اڪبر شاهه پنهنجي نجي، سماجي ۽ سياسي زندگيءَ ۾ کوڙ سارا لاها چاڙها ۽ تڪليفون ڏٺيون. هن بٺوري شهر کي ويٽنام بڻجندي به ڏٺو، ته روس جي اشتراڪي انقلاب جو سج لهندي به ڏٺو. هن پنهنجي دور جي انقلابي دوستن کي اين جي اوز ۾ ڪئش ڪرائيندي به ڏٺو ته وڏيرن جي بند ٿيل اوطاقن کي کولرائيندي ۽ انهن ۾ حاضري ڀريندي به ڏٺو. پر هي شخص پنهنجي دل جي سوچ سان گڏ بيٺل رهيو، پر انسان جي دل به آخر ڪيترو بار کڻندي.
مت پوچھ ضبط کی کس راہ سے گذرے
یہ سوچ کہ تم پر کوئی الزام نہ آئے
فیض
هڪ ديس جو درد، ٻيو دل جو درد. هن ان جو حل به ڳولي لڌو هو ۽ پوءِ هڪ اڻ دکيل سگريٽ سدائين هن جي هٿن ۾ هوندو هو. ان کي پنهنجي چپن تائين آڻيندي ڄڻ پنهنجي محبوبه جو ڇهاءُ محسوس ڪندو هو، جنهن کي ظالم سماج جي رواجن ۽ رڪاوٽن سبب هو ماڻي نه سگهيو هو ۽ نئين سر نئين روح سان، پاڻ کي آٿت ڏيندي ۽ مطمئن ڪندي زندگيءَ جي سلسلي کي روان دوان رکيو ايندو هو، ۽ ڪڏهن به پاڻ تي مايوسيءَ جا ڪڪر ڇائنجڻ نه ڏيندو هو ۽ حال آهر پنهنجو فڪري سفر کي جاري رکيو ايندو هو.
وقت انهن لاءِ ڊگهو آهي،
جيڪي سوڳوار آهن.
پر وقت انهن لاءِ جاودان آهي،
جيڪي محبت ڪن ٿا. (گمنام شاعر)
زندگيءَ جي آخري ايامن ۾ هو ڪاري ڪامڻ ۾ وٺجي ويو ۽ پوءِ 27 جون 2003ع تي سدائين لاءِ جسم جي قيد مان آزاد ٿي ويو. ماڻهو ٻيو جنم وٺڻ جي خواهش رکي، وري زندهه رهڻ چاهيندا آهن، پر مان سمجهان ٿو ته ڪلا، ڪلاڪار کي هر دور ۾ زندهه رکي ٿي. ان لاءِ ٻيو جنم وٺڻ ضروري ناهي. اهڙن ئي اڻمٽ ڪردارن لاءِ رومي جي شاعريءَ جا هي لفظ ٺهڪي ٿا اچن:
غروب ئي نه ٿياسين، جو اڀري پياسين.
روزانه سنڌ ايڪسپريس حيدرآباد ۾ 1 فيبروري 2015 تي ڇپيل.