”تاريخ ۾ مشهور سوڍن جو تعارف“
ڌن ڌن ڌورا ڍاٽ را جوڌ سجورا جاڻ
نُورا ڪَرڪَر نيهه سُون سورها رکي سُجاڻ
(ڍاٽ ڌرتيءَ جا سڀاڳا دَڙا، جتي جوڌا پيدا ٿين ٿا، اُتي محبتن جي منوهار ڪئي وڃي ٿي. سڄڻ کي خوش رکيو وڃي ٿو)
گيتان آلوُ گُونجتي ڍاٽي تڻي ڌوريهه
رو اَجوڻي راتڙي ٿِٿ سيڻان ٿوريهه
(ڍاٽ جي ڌَڙن واري ڌرتي گيتن سان گُونجي ٿي. اڄوڪي رات سڄڻ جي ٿوري سان هتي ئي رهي پئو)
هووي جگ ۾ هوڪٻا راگ تڻون انو راگ
پورس انمي پاگ ۾ ڀل سوڍا وڏ ڀاگ
(راڳ توڻي رس ۾ دنيا ۾ اها هاڪ آهي ته بادشاهي ۾ سوڍن جو تخت سڀنيءَ کان سرس آهي)
سُور وير سوڍاڻ ۾ جلمي ٿيٽوُ جاڻ
لي ڪرپاڻ رڻ ڌڙ لڙي اُتٻنگ پڙ امراڻ
(سُوريهه ويرن جي سڀاڳي ڌرتي سوڍڪيءَ ۾ هتي ڪيئي جوراور جوڌا پيدا ٿيا آھن، جيڪي ڪرپاڻ (هٿيار) کڻي جنگ جي ميدان ۾ گهڙيا، جن جا سِر ڪٽجي ويا، پر ڌڙ لڙندا رهيا، امراڻ جي ڌرتيءَ تي اُنهن جا شيش سورهيائيءَ جا ثبوت بڻجي رهجي ويا)
ڌرتي اُوجل ڍاٽ ري والهي واٽ وسيس
ٿرو امامان ٿاٽ هلي هاٽ رهاڻ هميس
(ڍاٽ جي اُجري ڌرتي، جتي سدائين گهڻي کان گهڻان ٺٺ باٺ رهيا آهن. جتي سدائين رهاڻ رچيل هوندو آهي)
سوڍان رنگ ليڌا سدا ريڌا گُڻ راجاڻ
ڪيڌا اڀري ڪَوياڻ ڏيڌا سانسڻ ڏان
(راجائن جي گُڻن سان ڀريل سوڍن سدائين سلام ورتا آهن. چارڻن کي نهال ڪندڙ سوڍا سانسڻ (ڪروڙ پساوَ) جهڙا ڏان ڏيندا آهن)
آڏُو شِو رو اِشٽ هي ڏيوي مان ڏيول
جبرا جوڌ جوان جگ آڇي اوڌ اول
(شو ڀڳوان جي ڪرپا سان ڏيول ماتا هن ڌرتيءَ تي راضي آهي، هن ڌرتيءَ کي زوردار جوڌا، جوان ۽ عقلمند انسان سڀنيءَ کان اول ڏئي ٿي).
سوڍا پرسند سُورما، آپي ريجهه اُمنگ
اتم ٻل نج اِشٽ رو رجوٽ گهروٽ رنگ
(سوڍا تمام گهڻا مشهور دلير آهن، اُهي غريبن کي دل سان دان پُڃ (خيرات) به تمام گهڻو ڏيندا آهن، پنهنجي اصول ۽ خودداري سان راجائي ڪندڙ اُنهن وڏ گهراڻن کي سلام آهي. )
ويرت ڪيرت ري وگت پرماران ڪُل پنٿ
نامي ڪوي چمنيس رو گُڻ ”سوڍائڻ“ گرنٿ
(پرمارن جي ويرتاهه ۽ ڪارنامن جي گُڻن سان ڀريل ڪتاب ”سوڍائڻ“ مشهور شاعر مها ڪَوي چمن جي چارڻ جو لکيل آهي)
ونڪ آسيو ورڻيو هال رائمل هيج
سوڍ ويرسي رو سُجس تويو ساندو تيج
(رائمل ويرسي سوڍي جو سُجس ڪوي بانڪيداس تمام بهترين نموني ڳايو آهي. )
سوڍ نٻاوت ويرسي سُت تڻ چار سَڌير
”پچائڻ ”ڏيوو“ پرٻل وانڪو راگهوَ وِير
(نٻن ۽ ويرسي سوڍن ۾ ٽي چار اتنهائي سپوٽ ٿيا. پُچائڻ ۽ ڏيو پنهنجو مٽ پاڻ هُئا ته، وانڪو ۽ راگهو به عقل جا وير هُئا)
پچائڻ رو پوترو سُت ڀاکر سُڀياڻ
سوري سوڍي ري سدن جلميو راسو جاڻ
(پچاڻ جو پوٽو ۽ ڀاکر جو سپوٽ پُٽ رائسنگهه سوريهه وير سوڍو ٿي گُذريو آهي)
ڀيروَ گنگداسُوت ڀڙ سوڍ اُنڙ سمراٿ
گڊ ٿپيو وانڪو گرند گُڻ جهمال جس گاٿ
واڍ رمان وِت واڙيو ڪر جُڌ آيو ڪام
سوڍ چند امران سَتي ويڪونٽان ۾ واس
(جنگ ۾ شهيد ٿيل گنگڏاس سوڍي چند جي ستي ناري امران، جيڪا چنڊ تي ستي چڙهي سرگ لوڪ ۾ ويئي)
سوڍي دولت سنگهه ري ڪيرت سُڻان چهون ڪُونٽ
پنهنچايا گهر پاتوان اڻ منگيا ڏت اونٽ
(سوڍي دولت سنگهه جي ساراهه چوڏس ٻُڌي رهيو آهيان، جنهن چارڻن کي اڻ گُهريا اُٺ دان ۾ ڏيندي گهر پهچائي ڏنا)
سوڍو سلامڪوٽ رو جس ڌاري جگمال
راساوت رَجوٽ رکي سُتروان ري اُر سال
(اسلامڪوٽ جو سوڍو جگمال انتهائي ساراهڻ جوڳو آهي، رائسنگهه جي هن پُٽ سدائين راجائي ٻارن وانگي پنهنجي تهذيب جي وارثي ڪئي ۽ راڄ جي سار سنڀال ڪئي)
سُت مهاوَ جالم سَري، دل اوجڙي ڏاتار
وت سوڍائڻ هت وَروي ساک نٻاڻ سڻگار
(مهاسينگهه جو پُٽ جالم سنگهه عظيم هو، جنهن جي دل صاف هُئي. هُو وڏو سخي ڏاتار هو. هُن سوڍن جي شان خاطر سخاوت وارو گڻ سدائين قائم رکيو. هُو نٻا شاخ جو سينگار هو. )
وڏ هٿ سوڍو واگهه سنگهه ڏاهلي گج ڏاڻ
جهيٻي ڪيسر جهانڦلي جيرا وڌ حد ڪيا واکاڻ
(سوڍو واگهه سنگهه وجئرا هٿ جو ڇُوٽ سخي ڏاتار ۽ وڏي دل وارو هو. جنهن جو ڳوٺ ڏاهلي هو. ڏاهلي جي هن ڏياوان سوڍي جا گهڻي کان گهڻا واکاڻ ڪيسروجي جهيٻي ڳوٺ جهانڦلي واري ڪيا آهن)
سوڍان ۾ ٻهون سُورما ڏيپي رام ڏيپال
لکيا سُوجڙي جهولڻا ڪُل ڏيٿان ڪرڻال
(سوڍن ۾ تمام گهڻا سُورما ٿي گُذريا آهن، پر رام ڏيپال جو نالو اڄ به چمڪي ٿو، جنهن جي ساراهه ۾ ڏيٿا ڪُل جي آفتاب سُوجڙي چارڻ جُهولڻا (ڇند جو قسم) لکيا آهن)
پونجو سوڍو پارڪر اڌڀُت ريجهه اُمنگ
راجوڌر چُوهاڻ رو سُسرو ڀڳت سُچنگ
(پارڪر جو پونجو سوڍو وڏو ڏاتار هو، دل گُهريا دان ڏيندڙ پونجو، راجوڌر چوهاڻ جو سهرو هو. )
نامي سِڌ اکوي نٻو کت اوجلي ورد کاٽ
هر ڀجيو جگمال هر ڌاري انجس ڍاٽ
(اکجي جي نيڪ نالي سان سڏجندڙ نٻو سوڍو تمام مشهور ڀڳت هو، اکجي جگمالاڻي نٻي ايشور جي وڏي ڀڳتي ڪئي هُئي، جنهن جا جس اڄ به ڍاٽ ۾ ڳائجن پيا. )
ڀوجراج سوڍو ڀگت مانيجي مُنيراج
ساڏُولوتان خان سُت آنٻو پوجي آج
(ڀوجراج سوڍن ۾ مُنيراج نالي ڀڳوان جي ڀڳت کي وڏي مڃتا مليل آھي، ساڏُورن ۾ وري خانجي جو پُٽ آنٻو پوڄيو وڃي ٿو. )
سوڍ جالم سنگهه ري ڀُئا اڀل ڪنوار
ستي ڀگت اکوي سُتا نِت پوجي نر نار
(اسلام ڪوٽ جي مشھور سوڍي جالم سنگهه جي ڀُئا (ڦُڦي) اول ڪنور ستي ڀڳتياڻي هُئي. اکجي جي ڌيءَ کي روز نر ناريون پوڄين ٿا. )
مالا ڦيري مُول سنگهه گوڌيار جڻ گام
سام سُتن سوڍو سهي رُوڙو ڀجيو رام
(گوڌيار جي سوڍي مُول سنگهه ولد سام سنگهه رام جي اهڙي ڀلي مالها جپي جو اڄ به سندس نالو اجر امر آھي)
سِوو کانپ ساڏُول ري چَوان سوڍ چيلار
گئُووان هِت لي ويرگتي جس گاهڙ جوڌار
(چيلهار جي سِوي ساڏُور ڍڳين جي رکشا ڪندي پنهنجا پِراڻ ڏيئي امرتا پراپت ڪئي، جنهن جا جس چوڌاري پيا ڳائجن. )
جاڻي ويراڻي جگت ڀڙ ونڪو ڪُل ڀاڻ
سوڍ وچايو کيتسي پرتک گَئُووان پِراڻ
(ويراڻي جو ڳوٺ دُنيا سُڃاڻي ٿي، جنهن جي ڀاڻ ڪُل ۾ پيدا ٿيندڙ سوڍي وير بهادر کيت سنگهه ڍڳين جا پراڻ بچايا هئا. )
سوڍ وچاوڻ سُرهيان ڪَلو آويو ڪام
ڦُولان ڏوهٽ سَت ڦٻي ڌيءَ رڙيارو ڌام
(حق ۽ سچ جو ساٿ ڏيندي ڪَلي سوڍي جام شهادت نوش ڪيو، جنهن تي رڙياري جي ڏوھٽ ڦُولان ستي چڙھي، جنهن جو ڌام اڄ به رڙياري ۾ موجود آھي. )
اڌڀُت ڀڙ امراڻ رو سوڍو سُورجمل
ڌن هوئي تڻ ري ڌيئا پلا ٻنڌيا پال
(امرڪوٽ جي ديوتائي سُونهن جي مالڪ سوڍي سُورجمل جي ڌيءَ سڀاڳي هُئي جو پاٻوجي راٺوڙ جهڙي ويرپال وجود سان زندگيءَ جا پلا ٻڌي چونئريءَ جا ڦيرا ڦري. )
دِلي تڻي ڌن ڏيڪري سوڍي نيتل ساٿ
رچيو جگ ور رامڏي هَو جوڙي جگ هاٿ
(امرڪوٽ جي دلجي جي ڌيءَ نيتل ٻائيءَ سان رامڏي پير شادي ڪئي، جنهن جي اڳيان هاڻي جڳ هٿ جوڙي نمسڪار ڪري ٿو. )
راڻو سوڍو رائمل من موٽي مهراڻ
گڊوان رچيا گيت گُڻ پُختا ملي پرماڻ
(راڻو سوڍو رائمل سِنڌُو درياءَ جيڏي دل جو مالڪ هو، جنهن جي گُڻن جا گيت چارڻن سرجيا آھن جن مان هن جي سُگُڻن جي پڪي شاهدي ملي ٿي.)
چاوو ڀڙ چيلهار رو دل موٽي ڏاتار
سُت مهاوَ جونجهارسنگهه سوڍان ڪُل سڻگار
(چيلهار جو مشهُور ڏاتار، وڏي دل جو مالڪ جُهوجهار سنگهه ولد مهاسينگهه ساڏُور سوڍن جو سينگار هو)
نرا ونس ۾ نُور هو پهه سوڍا پرتاب
ڪُرب ڏيو ڪويراج ني سؤ ڌجراج سماپ
(نرن سوڍن ۾ نُور جهڙو بادشاهه پاٻُوهر جو سوڍو پرتاب سنگهه هو، جيڪو چارڻن کي ڪُرب (دان ڏيڻ جو هڪ قائدو) ۾ سؤ گهوڙا ڏيئي سرهو ٿيو هو. )
سوڍ هُوئو کنگهار سُت گرڌر هر گُڻمال
مانجهي ڍاٽ سهر مجهه لالو جس ليوال
(کنگهارسنگهه جو پُٽ گرڌرسنگهه تمام عقلمند هو. جنهن جا ڍاٽ جي شهرن ۾ اڄ به گُڻ ڳائجن پيا)
گام ڪيرٽي رو گُڻي، سوڍو اڻند سُچيل
مگها سُتن ڏيوان مُنگٽ هِتوان هئه هميل
(ڳوٺ ڪيرٽيءَ جو تمام مهان آهي، جتي ديوتائن جهڙو سوڍو اڻند سنگهه ولد مگهجي رهي ٿو آهي)
سوڍ ڪانٽيو چند سُت دُرجن شال دُجهال
ليڌي ڪيرت لوڙ ني من واڇنت ڏي مال
(ڪانٽئي جو سوڍو دُرجن شال ولد چندن سنگهه وڏو مالدار ۽ دولتمند ماڻهو هو، جنهن چارڻ ڪَوين کي من گُهريا مال ڏيئي، پنهنجي ڪردار کي جڳن لئه جيئرو ڪيو. )
سرڻيان ساڌار را ورد آپي وريام
سَري ريت سوڍاڻ ري آڏُو اتن امام
(پناهه لئه آيل پناهگيرن کي وڏي عزت ڏيڻ، سام جهلڻ، سام تي ساهه ڏيڻ، اها ريت سوڍن جي ديس جي شاندار سُڃاڻپ آهي)
شير شاهه سُوري سُڀٽ دلي تخت دٻاءِ
شاهه هُمايون شرڻ نُون جد پڇم ڏس جاءِ
(شير شاهه سُوري جڏهن دهلي جي تخت تي قبضو ڪري هُمايون کي هارايو هو، تڏهن هُمايون بادشاهه پناهه لئه اولهه طرف ويو هو. )
شاهي دل بيگم سهيت جوڌنگر جيساڻ
هارُو پڙ ني هاليو آخر ڌر امراڻ
(شاهي جٿي ۽ بيگم سميت شاهه همايون جوڌپوُر ۽ جيسلمير جي مهاراجائن وٽ پناهه لئه ويو، پر ڪنهن به هٿ نه وڌا آخرڪار مايوس ٿي امرڪوٽ آيو)
پلٽيا چاڪر وِکم پُل سَرڻ وروي نَرٻ سوڍ
حميده بانون ٻيهن هُوئي اَمر چونڙي اوڍ
(سڀئي ڏکن جا پَل ڏُور ٿي ويا. سوڍي بادشاهه پناهه ڏني، حميده بانون جي مٿي تي چُني وجهي اُن کي ڌرم جي ڀيڻ ڪئي)
راڻ پتي سُرتاڻ ري ماس ڏيو مهماڻ
تورڻ محراٻان تٺي اجي کڙا ايهناڻ
(سُرتاڻ سوڍي راڻي پتو عرف پرشاد پناهه لئه آيل مهمان کي وڏو مان ڏيندي گوشت کارايو هو. جنهن جون نشانيون قلعي جي بُرجن ۾ اڄ تائين بيٺيون آهن)
پنري سؤ نناڻوي ڪاتي سُڌ ڇٺ ڪوٽ
اڪبر وار اڏيت ني هُوئو جلم همروٽ
(سنبت 1599 وڪرمي جي، ڪَتي مهيني جي ساهي ڇٺ تي، آچر جي ڏينهن اڪبر بادشاهه جو جنم امرڪوٽ ۾ ٿيو هو. )
جلم ڀوم آيو جدي مُڻ اڪبر ڦرماڻ
ڍاٽ مويسي کينگ ڌر هُوئي ڇُوٽ هندواڻ
(اڪبر بادشاهه جڏهن واپس جنم ڀومي گهمڻ عمرڪوٽ آيو، تڏهن حُڪم ڏنو ته ڍاٽ جي سمورن هندوئن کان سرڪاري ٽيڪس وصول نه ڪيو وڃي، اُنهن کي عام معافي ڏني وڃي)
ويرو جيٿ کُداويو پُنئرٿ پتساهه
امراڻو ڌر آگري رهي هيت ري راهه
(هتي رحم دل بادشاھ اڪبر کوهه به کڻايو هو. اڪبر جيستائين بادشاهه هو آگري ۽ امرڪوٽ ۾ محبت واري لهه وچڙي هُئي)