”شري رتن راڻي جا ڇند“
دوهو
گونجي جس گيتان گهر انجس سُت اڻند
رنگ سوڍا رتنيس را چَوون سارسي ڇند
(اڻند سنگهه جي پُٽ جي ساراهه گيتن ۾ گونجي پيئي. رتن سنگهه سوڍي کي سلام پيش ڪرڻ لئه سارسي ڇند سرجيان ٿو)
”ڇند- سارسي“
(1)
پرمار ڪُل ارٻد پرگٽيو، ساک پينتيسان سَهي
اکيات وير اگر ڪاري، ڪيرت سوڍان ڪَهي
آڏو ڪيراڙو اوتن اُوپي، گُڻ تريوڻي گنگ هي
امراڻ ڌرتي ڪري اَجنس، رتن راڻا رنگ هي
جئه رتن سوڍا رنگ هي
(پرمار سوڍا آبُو جبل تي ظاهر ٿيا، جن جون پنجٽيهه 35 شاخون آهن، تمام بهادر ۽ سپوٽ هئڻ سوڍن جي سڃاڻپ رهي آهي، آبو جبل کان وٺي ڪيراڙو تائين چمڪي رهيا آهن. امرڪوٽ جي ڌرتي توتي فخر ڪري ٿي، اي! سوڍا راڻا رتن سنگهه توکي پرڻام آهي!)
(2)
سوڍاڻ ڏيس وسايو سوڍي، رتي ڪوٽ سو راج هو
سچيا ڏيوي وَر سمپيو، تخت امر تاج هو
نوڪوٽ ۾ همروٽ نامي، تيج مرد تُرنگ هي
امراڻ ڌرتي ڪري انجس، رتن راڻا رنگ هي
(سوڍائڻ (ڍاٽ) سوڍي وسايو، جنهن جو پهرين راڄ رتوڪوٽ هو، سچيا ڏيوي جو وردان هو ته تنهنجو تخت ۽ تاج هميشه امر رهندو. نَو ڪوٽن ۾ همروٽ نالي ڪوٽ جا ماڻهو تيجوان ۽ بهادر آهن، امرڪوٽ جي ڌرتي توتي ناز ڪري ٿي اي سوڍا راڻا رتن سنگهه! توکي سُرخ سلام آهي)
(3)
سانسڻ ڏيڻ جيم سوڍا، وير دوڍاهه واهروُ
مهماڻ آيان ڪري مُونگهم، گهڻي دت گهينساهروُ
رجواٽ را گُڻ ڍاٽ راجي، سَپُوتان رو سنگ هي
امراڻ ڌرتي ڪري انجس، رتن راڻا رنگ هي
(چارڻن کي سانسڻ (ڏان جو قائدو) ڏيڻ سوڍن جو شان آهي. سورهيائي ۽ ويرتاهه کان وٺي گهر آيل مهماڻ جي گهڻي هيت ۽ پيار مان منوهار ڪرڻ به سوڍن جو اهم گُڻ آهي، ڍاٽ جي ڌرتي راجائي جي گُڻن سان ڀري پيئي آهي. هڪ ٻئي کان مٿي سپوٽن جا جوڙ آهن امرڪوٽ جي ڌرتي توتي فخر ڪري ٿي…اي! سوڍا راڻا رتن سنگهه توکي سلام آهي)
(4)
جڻ ونس ٻاهڙراوَ جهڙا، سُتن چاهڙ نِرپ سِري
چَهُون ڪُونٽ ويرت راڻ چاچگ، فتح ڪيرت جگ ڦِري
همير ويسو سوڍ جسهڙ، وڏيرا اُتٻنگ هي
امراڻ ڌرتي ڪري اَنجس، رتن راڻا رنگ هي
(جنهن ونس ۾ ٻاهڙ راوَ جهڙا بادشاهه پيدا ٿيا، جنهن جو پُٽ چاهڙ راوَ ٿيو. انهي جو اولا چاچڪ ديو ٿيو، جنهن جي امرڪوٽ فتح ڪرڻ واري واکاڻ چؤڏس ڦهليل آهي، همير، ويسو ۽ جسهڙ سوڍو وڏا نالا هُئا. امرڪوٽ جي ڌرتي توتي فخر ڪري ٿي اي رتن راڻا! توکي سُرخ سلام آهي)
(5)
سُرتاڻ سوڍا پاٽوي سو، پيڙهيان اپرمپرا
سگرام وجمل ٻَهون سانپرت ، کيم سُت ٻنڌوَ کرا
وجساهه ري سُورج وڪسيو، سُوروير پَرسنگ هي
امراڻ ڌرتي ڪري اَنجس، رتن راڻا رنگ هي
(سُرتاڻ سوڍا ڪيئي پيڙهين کان گاديدار رهيا آهن، سگرام ۽ وجئه مل ٻئي ڀاڳوند ۽ سپوٽ هُئا، ٻئي کيمراج جا پُٽ سچا ۽ کرا هُئا. وجئه سنگهه جو سورج مل انتهائي دليري ۽ ويرتاهه جو ثبوت هو. امرڪوٽ جي ڌرتي توکي فخر ڪري ٿي اي رتن راڻا! توکي هزارين سلام آهن)
(6)
مهاسينگهه سُورج مل ري، اڻند جڻ گهر اُوپيو
رتنيس جلميو کاڻ رتنان، ڪيويان پر ڪوپيو
ڌن ڍاٽ ري ڌڻياپ ڌارڻ، آپ ري آسنگ هي
امرڻ ڌرتي ڪري اَنجس رتن راڻا رنگ هي
(سورج مل جو مهاسينگهه ٿيو ۽ مهاسينگهه جو اڻند سنگهه ٿيو، اڻند سنگهه جي گهر رتن سنگهه هيرن جي کاڻ پيدا ٿيو. جنهن دشمنن سان ڪاوڙجي اُنهن کي ديش مان ڀڄايو اي!ڍاٽ جي ڌڻياڻِي ڏيول هُو تنهنجي ئي آسري هو. امرڪوٽ جي ڌرتي توتي فخر ڪري ٿي اي! رتن راڻا توکي رنگ آهي)
(7)
مهراج راڻو دُوسرو مهي، ڪُرب راڻپ ڪاٽ دي
ڪر ڪوٽ عُمر خالصي ڪُل، ڌر اجاري ڍاٽ دي
سن اٺارهي پنياليس سُون، ڦيلي انيتي فرنگ هي
امراڻ ڌرتي ڪري اَنجس، رتن راڻا رنگ هي.
( راڻي مهراج دوم جي وقت راڻپ تي آيل سموريون تڪليفون راڻي رتن سنگهه ختم ڪيون، عمرڪوٽ کي آزاد ڪرايو، سن 1845ع ۾ انگريزن جو ظلم ڦهلجي ويو هو. امرڪوٽ توتي ناز ڪري ٿو اي رتن راڻا توکي سلام آهي)
(8)
ڀيڙو سميڙو امرو ڀڙ، سوڍ رامو ساٿ هي
انگريج تروٽ هُونت اڙيا، ڀِڙڻ ڪج ڀارٿ هي
واجتا ڏنڪا وير ونڪا، ديک دُنيا دنگ هي
امراڻ ڌرتي ڪري اَنجس، رتن راڻا رنگ هي
(سميڙ سنگهه، امرسنگهه ۽ رامسنگهه ٽيئي گڏ هُئا. انگريز تروٽ سان ڀرپور جنگ لڙيا، وير بهادرن جون لَلڪارون ٻُڌي دُنيا دنگ رهجي ويئي، امرڪوٽ جي ڌرتي توتي ناز ڪري ٿي اي رتن راڻا! توکي پيار ڀريا پرڻام آهن)
(9)
ليني اِجار ليج سو، لاکان غريبان لُوهيا
ڦرياد سُڻتان ڀُجا ڦڙڪي، ڪَٿن ڍابڻ را ڪيا
تڪرار ٺيڪيدار تُڙ، محمد علي ماتنگ هي
امراڻ ڌرتي ڪري اَنجس، رتن راڻا رنگ هي.
(ليز وٺڻ کانپوءِ لکين غريبن کي ٽيڪس جي نالي تي ڦُريو ويو. غريب ماڻهو راڻي رتن وٽ فرياد کڻي ويا. ماڻهن جون دانهون ٻُڌندي ئي هن جا ڏولها رڦڻ لڳا، ڪاوڙ ۽ ڪروڌ مان جنگ ڪرڻ جو سعايو ڪرڻ لڳو، تڪراري محمد علي شاهه هاٿي وانگي پهلوان هو. امرڪوٽ جي ڌرتي توتي فخر ڪري ٿي اي! رتن راڻا توکي سلام آهي)
(10)
سيد هڻتان رتن ساٿي، ڀڳو سوڍو ڀرات هي
کٽ ماس پهلي سُورمو خود، پرڻيو پرکيات هي
جس کاٽ سنگراسي گيو جد، نير سيام نخنگ هي
امراڻ ڌرتي ڪري اَنجس، رتن راڻا رنگ هي.
( جڏھن رتن سنگهه سوڍي ۽ سيد جو جهيڙو ٿيو، تڏهن ڀڳوجي سنگراسي سوڍو ڀائرن جهڙو ڀائر گڏ هو، هن سُورمي چهه مهينا پهرين شادي ڪئي هُئي، انگريزن جڏهن ڪاري پاڻي واري سزا ڏني هُئي، تڏهن هن جي نوراني ڪنوار جي اکين مان نير وهي رهيو هو)
(11)
انياءِ ميٽڻ سيس اَرپڻ، رهي سوڍان ريت هي
سُولي چڙهيو هِت ديس ري، گونجي جهرُاوو گيت هي
همروٽ گڊ سُم منڏيو هينست، پراڻ تياڳ پمنگ هي
امراڻ ڌرتي ڪري اَنجس، رتن راڻا رنگ هي.
(ظلم کي ختم ڪرڻ،ءپنهنجو سر ڏيئي سرهو ٿيڻ سوڍن جي ريت ۾ شامل آهي، وطن جي وارثي خاطر رتن سوڍو ڦاهي تي چڙهيو. جنهن جي باري ۾ ” جُهراوو“ (هڪ لوڪ گيت) گيت گونجي رهيو آهي. راڻي جي مرڻ وقت هن جي وفادار گهوڙي امرڪوٽ جي قلعي جي ديوارن کي مٿو هڻي هڻي رڙيون ڪندي مري ويئي. امرڪوٽ جي ڌرتي توتي فخر ڪري ٿي اي رتن راڻا! توکي سلام آهي)
((12)
ڀر نيڻ راڻيءَ جُهري ڀٽيل ڌرا ولکي ڍاٽ هِي
سُت جيوراج سَپُوٽ سوڍو، ٿِر مرجادا ٿاٽ هِي
اُڻ سوُرمي رو جس اکو، سگتيس ٻاڻ سُچنگ
امراڻ ڌرتي ڪري اَنجس، رتن راڻا رنگ هي
(راڻي رتن جي گهر واري ڀٽياڻي راڻيءَ جون اکيون ڀريل آهن، انڇر نير روڪيو نه ٿو رُڪي، ڀٽياڻي جو جيءِ جُهري چُڪو آهي، ڍاٽ جي سموري ڌرتي اُداس آهي. جيوراج سنگهه سپوٽ سوڍو سدائين ڍاٽ جي مريادا ۽ شان مان جو مثال رهندو. سر ڏيئي سرهو ٿيندڙ هن وطن جي وارث سُورمي جا گُڻ ڳائڻ وارو شڪتيڏان ڪويا آهي، امرڪوٽ جي ڌرتي توتي ڳاٽ اوچي سان فخر ڪري ٿي! اي رتن راڻا توکي سُرخ سلام آهي)
”ڇپايو“ ڇهه سٽو
اکان سَنمت اُگڻيس، ورس تيئيسو وڪرم
راڻ گيو امراڻ رتنسي، برهم مائين رَم
ولکا هاٽ باجار، نار نر آنسوُ نيڻ
ڍاٽ پارڪر ڌرا، سوڪ ڇايو ڪُل سيڻ
پمنگي موئي سُم سر پٽڪ، راج فرنگي روليو
مانڏيو رتڻ راڻي مُلڪ، امر نام رو اوليو.
(سنبت 1923 وِڪرميءَ ۾ راڻي رتن سنگهه کي انگريز تروٽ ڦاهي ڏني. راڻو سرگ لوڪ ويو هليو. شهر، بازار سڀ اُداس ٿي ويا. مرد، عورتون اکين مان نير هاري وياڪل ٿي ويا، ڍاٽ کان وٺي پارڪر تائين سموري ساڻيهه تي سوڳ ڇائينجي ويئي. راڻي جي وفادار گهوڙِي راڻي جي مرڻ کانپوءِ قلعي جي ديوارن سان پنهنجو سر هڻي مري ويئي. راڄ انگريزن هٿ ڪيو ۽ راڻي پنهنجو نالو امر ڪيو )
. . .
دوهو“
دُئادس ڇندان ۾ دکيو، راڻ رتن رو رُوپ
ڌن سوڍا امراڻ ڌر اڻند سُتن اَنوُپ
)ٻارنهن دُوهن ۾ راڻي رتن جو رُوپ ڏيکاريو آهي. شابس هُجي امراڻ ڌرتيءَ جي سوڍي، اڻند سنگهه جي سپوٽ پُٽ راڻي رتن سنگهه کي جنهن وطن جي مريادا خاطر پاڻ ملهائي انوکي ۽ اعليٰ روايت قائم ڪئي)
”