نواب شاهه ۾ نوڪري
اثر رسوخ جي لحاظ کان 1983ع ۽ 1984ع ۾ سيدن، جتوئي، ڏاهري، جمالي، رند، انڙ، ڀرٽ، راڄپر، چوڌري، بھڻ، بروهي، خشڪ، ڪلھوڙا عباسي، زرداري، ميمڻ، سھته وغيره. نوابشاهه ضلعي انھن جي ڪافي اثر هيٺ هيو. ڪنھن دوست پڇيو ته زردارين جي ڇا پوزيشن هئي؟ زرداري پنھنجي مڇي ماني وارا هيا ۽ زردارين جو سردار حاجي دين محمد زرداري شريف ماڻھو، ڪڏهن ڪنھن جي لاءِ ڪونه برو چوندو هيو. رئيس حاڪم علي يا آصف صاحب ته ڪراچي ۾ رهندا هيا ۽ نوابشاهه ڪڏهن ڇٽي ڇماهي اچڻ ٿيندو هين، باقي پنھنجي زرداري قبيلي تي اثر هين.
مون جڏهن نوابشاهه جي چارج ورتي، انھيءَ وقت آفيسر سان ملڻ لاءِ پرچي موڪلبي هئي. پوءِ جڏهن صاحب گھرائي تيستائين انتظار ۾ ماڻھو ويھندا هيا ۽ جتي ڪٿي عام طور ايئن شروع کان هلي پيو. مون ٿوري انھي ۾ ردو بدل ڪئي، صرف پنھنجي آفيس لاء. جيڪڏهن ڪا ميٽنگ يا ڪو وفد وغيره نه هوندو هيو ته چٽ موڪلڻ جي ڪابه ضرورت ناهي، آفيس سڌو سئنون هليو اچي. ٻيو جيڪڏهن ڪير ڪنھن کان فون ڪرائي پوءِ ايندو هيو ته انجي ڪم ۽ ملڻ ۾ وڌيڪ ٽائيم وٺندو هيس. انھي لاءِ ڪوئي به مون ڏي ڪنھن جي سفارش سان نه اچي.
هڪ دفعي شروع ۾ سلام خان زرداري چڱو زميندار ۽ لکيل پڙهيل ماڻھو آهي. رئيس حاڪم علي زرداري جيڪا پنھنجي زمين وڪي اها سڀ هن جي والد صاحب ورتي. سلام خان پاڻ بينڪ ۾ آفيسر هيو، پوءِ اها نوڪري ڇڏي پنھنجون زمينون سنڀالڻ شروع ڪيائين. هن کي پيٽرول پمپ ۽ ان جي گدامن لاءِ اين او سي گھربل هئي . ڪنھن رئيس ڏانھن ويو ۽ انھيءَ ڪم لاءِ فون ڪرائي مون وٽ آيو. مون هن کي ويھاري پڇيو ته ڇا ڪم آهي؟ ڪم ٻڌايائين . مون ھن کان پڇيو ته تنھنجي ڇا تعليم آهي؟ چيائين ماسٽرس ڪيل آهي بينڪ ۾ اوجي ٽو هيس ڇڏي زمينداري شروع ڪئي آهي. فوڊ ڊپارٽمينٽ وارن کي گدام جي ضرورت آهي، مان انھن سان معاھدو ڪندس ڪجھه سالن لاءِ ۽ منھنجي روزي روٽي سٺي نڪري ايندي.
مون هيڊ منشي کي گھرايو، انھي کي چيم ته اين او سي جلدي ۾ ٺاهي کڻي اچ ته مان صحيح ڪيان. همراهه خوش ٿيو. هيڊ منشي جي وڃڻ کان پوءِ جڏهن اڪيلو ٿيو، مون هن کي چيو ته تون هڪ لکيل پڙهيل نوجوان ۽ آفيسر رهي چڪو آهين، تون مون وٽ سڌو ڇو ڪين آئين؟ چيائين ته سائين هتي هميشه ايئن ٿيندو آيو آهي، اڳتي ايئن ڪونه ٿيندو. ٿوري دير ۾ هيڊ منشي ڪاغذ دستخط ڪرائڻ لاءِ کڻي آيو. . مون ڪاغذ سلام خان زرداري کي ڏيکاريا ته ڇا تنھنجو انھن سان ڪم هلي ويندو يا ڪجھه ٻيو به لکڻو آهي. خوش ٿي چيائين سائين بس انھيءَ سان منھنجو ڪم ٿي ويندو . مون فائيل وٺي بند ڪري چيو ته هاڻي تون وڃ، اهي ڪاغذ توکي ٽن ڏينھن کان پوءِ ملندا. ٽي ڏينھن تنھنجو ڪم پوءِ انھي ڪري ٿيندو، جو هڪ تون سفارش کڻي آيو آهين، هڪ ڏينھن اهيو، ٻيو ڏينھن پوءِ انھي ڪري جو نوجوان ٿي سڌو مون وٽ نه آئين، بلڪ تون ڪنھن جي سھاري لاءِ وقت زيان ڪيو، ٽيون ڏينھن انھيءَ ڪري جو تون آفيسر رهيو آهين نوجوان به آهين، پوءِ به وڏيري جي پٺيان لڳو آهين . همراهه خاموش ٿي ويو . چيائين هي دفعو معافي ملي، اڳتي ايئن ڪونه ٿيندو. مون کيس کتو جواب ڏنو ته ٽن ڏينھن کان پوءِ اچ ۽ پنھنجا ڪاغذ کڻي وڃ پر جيڪڏهن وري ٻيھر ڪنھن کان فون ڪرائي ته پوءِ هفتي کان پوءِ ۾ کڻي وڃجائين. همراهه واپس ويو ٽن ڏينھن کان پوءِ آيو کلندو پنھنجا ڪاغذ کڻي ويو.
منھنجي انھيءَ عمل جو عام ماڻھو کي اهيو فائدو پيو، جو بي ڌڙڪ منھنجي آفيس ايندا هيا ۽ ڪنھن زميندار جي چٺي چپاٽي جي ضرورت ڪونه پوندي هين. ليڪن اهو منھنجو عمل گھڻن کي پسند ڪونه هيو، آخرڪار هڪ ٻن چئي ڏنو ته سائين توهان آفيسر آهيو جيڪڏهن توهان ايئن ڪندئو ته هڪ ته توهان جي شان جي خلاف آهي ۽ ٻيو ته ماڻھن به اسان ڏانھن اچڻ گھٽ ڪري ڇڏيو آهي، ڇوته هنن کي هاڻي اسان جي ضرورت ناهي. اسان سياسي ماڻھو آهيون ٿوري گھڻي لاءِ ماڻھو اسان ڏانھن ايندا هيا، اسان انھن کي هڪ ٻه دفعا پنڌ ڪرائيندا هياسين ۽ اسان پوءِ انھن کي فون يا چٺڙي لکي ڏيندا هياسين. هاڻي جيڪڏهن توهان ايئن ڪندا ته پوءِ اسان جي لاءِ آساني ته ٿي پئي، پر انھي جي ڪري ايريا ۾ اسانکي سياسي طور نقصان ٿئي ٿو. مون دوست کي چيو ته سائين مان مسڪين ماڻھو آهيان ۽ مون کي دلي طور انھي ڪرڻ سان تسڪين ملي ٿي تنھنڪري مان جتي هوندس منھنجو طريقو ساڳيو رهندو. چيائين ڀاءُ توهانجو ڏوهه ناهي، جو اسان جي هلي نٿي.
مان شروع ۾ اڪثر ڳوٺن ۾ اڪيلو هليو ويندو هيس ۽ ڪنھن جي اوطاق تي وڃي ڪنھن جھوني سان ڪچھري به ڪري ايندو هيس ۽ دال ماني، ڪڏهن صرف کير سان ماني انھن جي لانڍي ۾ کائي ايندو هيم، پر اها انھن کي خبر ڪانه هوندي هئي ته مان هتي اسسٽنٽ ڪمشنر آهيان. انھن وٽ هڪ مسافر جي حيثيت سان ويندو هيس. جڏهن ماڻھن کي انھيءَ عمل جي خبر پئي ته پوءِ مان وڃڻ ڇڏي ڏنو. ڇو ته جيئن وقت گذرندو ويو، تيئن ماڻھن جي ميل ملاقات ڪري سڃاڻپ وڌندي وئي، پوءِ دل کولي ڪوئي حال ڏورڻ لاءِ تيار ڪونه هوندو هيو. انھيءَ عمل ڪرڻ سان ايريا جي چڱي مُٺي جي خوب خبر پئجي وئي هئي.
الحمدلله نوابشاهه سب ڊويزن ۾ ٽي روينيو جا سرڪل هيا، هڪ نوابشاهه، ٻيو ڄام صاحب، ٽيون دوڙ. مون پڙتال جي بھاني تقريباً هر هڪ سرڪل جو گھٽ ۾ گھٽ سٺ سيڪڙو پيادل گھمي ڏٺا. منھنجي هڪ ڏينھن جي وزٽ معني پڙتال تان واپسي يا رستي ۾ ٻه يا ٽي تپيدار اسپتال پھچندا هيا. مرحوم غلام محمد ميمڻ سپروائزر هيو، پڙتال تان واپس اچي رٽائرمينٽ جي درخواست ڏئي چيائين ته سائين منھنجي چار پنج سال نوڪري رهي ٿي، مان نوڪري کان بس ڪئي. خير چاچي کي راضي ڪيم ته تون ڀلي گاڏي ۾ ويھي رهندو ڪر، جڏهن ٿڪجي پوين، چيائين سائين توهان پنڌ ڪيو ۽ مان گاڏي ۾ ايئن ڪونه ٿيندو.
صبح سوير جنھن پاسي هلڻو هوندو هيو ته سج اڀرڻ سان چار پنج تپن جا تپيدار ۽ نقشو ۽ فصل جي آبادي جو رڪارڊ ڪيل بندي/ رجسٽر ساڻ کڻي نڪري پوندا هياسين ۽ ڊرائيور کي تقريباً اٺ نو ڪلوميٽر جي مفاصلي تي چوندو هيس اتي اچي بيھه.