سنڌ ۾ لئنڊ ريفارمس جو قصو
فيڊرل لينڊ ڪميشن جي طرفان جيڪو ڪيس رهيل هيو، جنھن جي متعلق ڪوئي فيصلو ڪونه ٿيو هيو اهو هو، مرحوم رئيس غلام مصطفيٰ جتوئي جو. ڪيس کي هلرائڻ لاءِ نوٽيس جاري ڪري تاريخ مقرر ٿي. رئيس غلام مصطفيٰ جي طرفان ڪريم بخش يا عبدالڪريم جي نالي هڪ پيرسن اچي پيش ٿيو ۽ پنهنجو رئيس جو انڪل طور تعارف ڪرايائين. ٻه ٽي حاضريون هليون، تپيدارن اچي لينڊ رڪارڊ پيش ڪيو. جڏهن سموري رڪارڊ جي جاچ پڙتال ختم ٿي ته رئيس جي نالي تي زمين بلڪل فيڊرل لينڊ ريفارمس مطابق پوري هئي. تنھن ڪري ان پيش ڪيل رڪارڊ جي روشني ۾ فيصلو ڪيو. جيئن ته پيشي تي ايندڙ پيرسن بيماري ۽ وڏي ڄمار جي ڪري گھڻو وقت بيھي پنھنجي ڪيس جو تفصيل ٻڌائي ڪين پي سگھيو ته مون کي چيائين ته سائين جيڪڏهن اجازت ڏيو ته مان ڪرسي تي ويھي تفصيل ٻڌايان. مون کيس اجازت ڏني، جيڪا ڪجھه ماڻھن کي ڳالھه ڪانه وڻي. بھرحال مون هڪ انسانيت جي ناطي اهو عمل ڪيو. فيصلو به قانون جي دائري اندر ڪيو. جنھن کان پوءِ مان ان ڪيس متعلق سڄو رڪارڊ ڪمشنر سکر ڏانھن روانو ڪيو ته جيئن هو اتان بورڊ آف روينيو ڏانھن ارسال ڪري.
اپريل 1989ع ۾ ابوبڪر زرداري ضلعي نوابشاهه جا ٻه نقشه ٺھرائي کڻي آيو. اچڻ سان چيائين ته مونکي رئيس حاڪم علي موڪليو آهي ۽ هن نقشي مطابق نوابشاهه مان ٻه ضلعا ٺاهڻا آهن. هڪ ضلعو نوابشاهه، ٻيو ضلعي نوشھرو فيروز.
مون چيو ڀاءُ مون ڏانھن ته اهڙو ڪوبه سنڌ سرڪار خط ناهي موڪليو، جنھن ۾ اها تجويز ڏجي ته ضلعي نوابشاهه کي ٻن حصن ۾ تقسيم ڪرڻو آهي. مونکي جيستائين سنڌ سرڪار بورڊ آف روينيو جي معرفت خط لکي ڪنهن پروپوزل لاءِ نه چوندي تيستائين مان ڪنھن به قسم جي تقسيم جي تجويز مان ڪونه ڏيندس. چيائين ته سائين اهو به توهان کي خط اچي ويندو ته پوءِ چيو ته مان پوري رڪارڊ کي جانچي جوچي ضرور تجويز ڪندس. ابوبڪر زرداري جو ضد ته نه اهو توهان ڏانھن خط جيستائين اچي توهان صرف هن نقشي تي دستخط ڪري اسٽيمپ هڻي ڏيو، جو رئيس کي تڪڙ آهي. مون چيو ته سائين اهي ڪم ايئن ڪونه ٿيندا آهن، جيئن توهان ٿا چئو. ضلعي جي تقسيم لاءِ صرف سياسي گھرج نه هوندي آهي، اهي سڀ عوام جي سھولت ۽ ضلعي کي هلائڻ خاطر روينيو ۽ باقي سھولتن جي موجود ڪري ڏيڻ لاءِ بجيٽ وغيره کي ڏسي پوءِ فيصلو ڪبو آهي ته آيا اها ايراضي جيڪڏهن انھي کي الڳ ڪرڻو آهي ته ان سان عوام کي ڪھڙو سک پھچندو ۽ ڪيتري عوام ان مان سھولت حاصل ڪندي وغيره وغيره. ابوبڪر زرداري صاحب جو ضد ته نه توهان هاڻي هن تجويز ڪيل نقشي تي دستخط ڪري مونکي هينئر جو هينئر ڏيو، جو مونکي ڪراچي واپس وڃڻو آهي. مون چيو ته ڀاءُ جيڪڏهن جمن ڄامڙو جي حيثيت ۾ دستخط کپي ته مان ڏهه صحيحون ڪري ڏيان ٿو. باقي ڊپٽي ڪمشنر نوابشاهه جي حيثيت سان انهن نقشن تي مان دستخط ڪونه ڪندس. ڇوته ڊي سي جي حيثيت ۾ مان ضلعي جو ڪسٽوڊين آهيان ۽ مونکي پنھنجي مختص ڪيل ايراضي جي هر حال ۾ سنڀال ۽ حفاظت ڪرڻي آهي. چيائين ته وري به سوچيو، مون چيو ته منھنجا ڀاءُ منھنجو اهو جواب سوچيل ۽ سمجھيل آهي ۽ ان تي مان قائم آهيان ۽ قائم رهندس، باقي توهان جي مرضي.
خير ابوبڪر زرداري واپس ويو اهي نقشا اتي رکي ۽ چئي ويو ته متان توهان کي بعد ۾ دستخط ڪرڻا پون.
نقشي جي صورتحال هن طرح هئي:
نوشھروفيروز ضلعي لاءِ، مورو، نوشھرو فيروز، ڪنڊيارو، پڊعيدن محراب پور، مورو تعلقي مان جھانيان ڪڍي باقي سمورو، باقي جيڪو علائقو بچيو اهو نوابشاهه ضلعو.
نوشھرو فيروز لاءِ ٽي سب ڊويزن تجويز ڪيل هيون، مورو صرف تعلقو، نوشھروفيروز ۽ ڪنڊيارو تعلقو، پڊعيدن ۽ محرابپور تعلقو.
منھنجو زور هيو ته جيڪڏهن نوشھرو فيروز ضلعو ٺھي ته پوءِ پڊعيدن جي جاءِ تي ڪنڊيارو سب ڊويزن ۽ هالاڻي کي تعلقو ڪيو وڃي. باقي ٻيو پنھنجي جاءِ تي. تنھن تي ابوبڪر زرداري چيو ته تون هالاڻي منظورشاهه جي ڪري ٿو چوين، مون چيو ته ڀاءُ ڪنھن شخصيت جي صورت جي وڻڻ يا نه پسند جي ڪري انتظامي حدون ڪونه بدلائبيون آهن. ٿي سگھي ٿو ته اڄ جنھن جو چھرو توهان کي پسند ناهي، سڀاڻي اهو توهانجو ويجھو دوست ۽ ساٿاري ٿي سگھي ٿو . هالاڻي هڪ پراڻو ۽ تاريخي شھر آهي ۽ محرابپور لاءِ به هالاڻي بھتر ٿيندو. تنھن ڪري مان چاهيندس ته محربپور، گل شاهه ء هالاڻي سپروائيزنگ تپن تي هالاڻي تعلقو ڪري ڪنڊيارو سب ڊويزن سان ملائي ڇڏيو ۽ عوام لاءِ سھولت ٿيندي ۽ انتظامي حساب سان بھتر ٿيندو. باقي منھنجي حساب سان پڊعيدن کي نوشھروفيروز مان ڪڍي تعلقو ٺاهڻ صحيح فيصلو ڪونه ٿيندو.
هفتي کان پوءِ ٻيھر آيو، چيائين ته سرڪار جي طرفان جلد خط پھچندو، مگر توکي تجويز جيئن اسان نقشو ڏنو آهي انھي مطابق ڪرڻو آهي. مون وراڻي چيو ته سائين مان توهان کي اڳ به واضح ڪيو هيو ته پڊعيدن سب ڊويزن جي لائق ناهي ۽ محراب پور جي بجاءِ هالاڻي تعلقو بھتر ٿيندو ۽ ڪنڊيارو کي سب ڊويزن ڪيو . چيائين ته تون ڪونه مڙسين.
اپريل جي آخري هفتي هڪ بينڪ جو مينيجر آيو، چيائين ته سائين پبلڪ اسڪول جي زمين لاءِ قيمت تي ڪجھه لچڪ آڻيو ۽ ڪيريو صاحب جيئن چوي ٿو ايئن ڪيو ته بھتر ٿيندو، ڇوته هو مٿي هڪ آهي ۽ توهان جي لاءِ ڳالھين ۾ مرچ مصالا ملائي صلاحون ۽ تجويزون ڏئي ٿو. مون وراڻي چيو ته زمين جي قيمت اٺ نو هزار روپيه ايڪڙ کان وڌيڪ آهي ڪانه، ۽ مان هڪ لک في ايڪڙ ڪونه ڪندس، چانڊيو کي مان ڇو گرفتار ڪيان جڏهن مون وٽ ڪوئي انھي متعلق ڪرمنل رڪارڊ ڪونھي، باقي جي حدود ۾ ردوبدل ٿينديون آهن پر اهي انتظامي حساب سان، نڪي صرف سياسي حساب سان. باقي منھنجي مالڪ جيڪو نصيب منھنجي لاءِ جتي لکيو آهي اهو مونکان ڪير ڇني ڪونه ٿو سگھي، جيڪو منھنجي نصيب ۾ ناهي، اهو ڪير ڏئي ڪونه ٿو سگھي. اڄ تائين منھنجي الله سائين نگھباني ڪئي آهي اهو منھنجو هميشه ڪارساز رهندو.
مونکي ڪنھن دوست ٻڌايو ته برگيڊيئر مرحوم ٽي ايم شاهه ڪمانڊو هيو، ان ڪيريو صاحب کي جهليو ته اهو تون چڱو ڪونه ٿو ڪرين ۽ ڄامڙو صاحب ڪم سھي ٿو ڪري. اهو تنھنجو چوڻ ته ڄامڙو صاحب جتوئي جو ماڻھو آهي، اهو غلط ٿو مٿي رپورٽ ڪرين. باقي توهان سياسي ماڻھو آهيون جيڪو توهان سوچيو توهانجو حق آهي
بھرحال مئي جي پھرئين هفتي منھنجي خير سان نوابشاهه مان ٽرانسفر ٿي ۽ منھنجي پوسٽگ ٿي ڊپٽي ڊائريڪٽر ريجنل پلاننگ آرگنائزيشن پي اينڊ ڊي سنڌ، ڪراچي.
الله سائين جا شڪر ڪري اسان اتان نڪري اچي ڪراچي پھتاسين ۽ چارج مسٽر آفتاب ميمڻ جي حوالي ڪئي.