ڌاڙيلن جي سرپرستي
لاڙڪاڻي شھر ۾ عموماً رات جو سنجھي وقت بجلي ٿوري دير لاءِ غائب ٿيندي هئي ته هڪدم چار پنج وچ شھر ۾ ڦر جون وارداتون ٿي وينديون هيون. مون پنھنجا جيڪي به ذاتي دوست هيا ۽ سورس رپورٽن ذريعي معلوم ٿيو ته پير شھمير روڊ يا پير شير روڊ تي لاڙڪاڻو کان اوڀر طرف هڪ جتوئي صاحب آهي، جيڪو انھن وارداتن جو اڳواڻ آهي. نالو مونکي ياد نٿو اچي پر گھڻو ڪري نالي جي اڳيان پھريون لفظ غلام سان ايندو هيو. انھي جي ماڻھن جي واپڊا جي لائين مين سان سيٽنگ ٿيل هئي ته جيئن هي انھيءَ ڪاروائي لاءِ لاڙڪاڻو پھچن، تيئن اهي لائين مين يا لائين سپرنٽينڊنٽ شھر جي ان حصي مان اڌ مني ڪلاڪ لاءِ غائب ڪري ڇڏيندا هيا. جتوئي جا ماڻھو پنھنجي ڪاروائي لاءِ اڳ تيار ويٺا هوندا هيا، پنھنجي ڪاروائي ڪري نڪري ويندا هيا. اڪثر اهڙي قسم جي ڪاروائي انھي وقت ڪندا هيا جنھن وقت لا اينڊ انفورسمينٽ جا آفيسر انھن وٽ دعوت کائيندا هيا.
مان واپڊا جي انجنيئر کي گھرائي چيو ته جيڪڏهن رات جي وقت لاڙڪاڻو شھر مان بجلي غائب ٿي ۽ انھي دوران جيڪڏهن ڪوئي ڏوهه ٿيو ته مان سڌو تنھنجي خلاف نالي سان ايف آءِ آر داخل ڪندس. پھريان ته انجنيئر صاحب چيو ته لوڊشيڊنگ ۽ انجي مئنيجمينٽ اسان وٽ ناهي. مون سختيءَ سان چيو ته جيڪو به توکي ڪرڻو آهي اها لوڊشيڊنگ ڏينھن جو جيترو وقت ڪرين مونکي ڪوئي اعتراظ ناهي، باقي رات جي وقت نه ٿيڻ کپي.
هڪ شام جو قاضي منظور ۽ مان سرڪٽ هائوس تي بيڊمنٽن راند پئي کيڏي، بجلي غائب ٿي وئي، مون انھيءَ وقت ايس ڊي ايم ۽ ايس ايڇ او کي چيو ته واپڊا جي انجنيئر کي گرفتار ڪر ۽ ايف آء آر داخل ڪريس، ڇوته ٿوري دير ۾ ٻٽي ڦر جون وارداتون ٿيون ۽ رپورٽ ڪٽي وئي. انجنيئر واپڊا کي خبر پئجي وئي ٿوري دير ۾ ايس اي واپڊا جو فون آيو، چيائين ته سائين هي دفعو معافي ڏيو، باقي لاڙڪاڻو شھر ۾ رات جو ڪڏهن به لوڊشيڊنگ ڪونه ٿيندي اها منھنجي ذميواري . مون ايس اي واپڊا جو چوڻ مڃيو ۽ وارننگ ڏئي مون چيو خير آهي جيڪڏهن لاڙڪاڻي مان رات جو بجلي نه ويندي ته مان به اهڙو قدم ڪونه کڻندس. واقعي ايس اي واپڊا پنھنجو واعدو وفا ڪيو، جيستائين مان لاڙڪاڻي ۾ ڊي سي هيس، تيستائين رات جو بجلي ڪڏهن به لاڙڪاڻو مان غائب ڪونه ٿي سواءِ ڪو اهڙو مٿان فالٽ پيو هجي. يا وري ڪنھن فيڊر جي مرمت وغيره وارو معاملو نه هجي. اهڙي حالت ۾ اڳواٽ ٻڌائيندا هيا ته فلاڻي ٽائيم کان فلاڻي ٽائيم تائين بجلي بند هوندي.
مون ايس پي صاحب کي چيو ته ان جتوئي کي اندر ڪر، چيائين ته سائين مان پاڻ چاهيان ٿو پر توهان جي مدد کپي، مون چيو ته ڪوئي مسئلو ناهي، تون گرفتار ڪريس باقي منھنجو ڪم . جتوئي گرفتار ٿي ويو جيل ۾ موڪلي ڏنو. جتوئي جا واهرو اچي پھتا ته سائين هي ته اسانجو ماڻھو آهي ۽ اسان کي هن جي معرفت خبر ملندي آهي. هي اسانجو اعتماد وارو سورس آهي. مون چيو ته ماڻھو ته ڪوئي ڍنگ جو رکو، جنھن جو ڪردار سٺو هجي. چيائين ته ”لوہے کو لوہا ہی کاٹتا ہے“
شريف ماڻھو ڪنھن جي لاءِ ڪھڙي خبر ڏيندو. مون چيو منھنجي سورس مونکي ٻڌايو آهي ته هي شخص جڏهن شھر ۾ وارداتون ڪرائيندو آهي، عين انھي وقت توهان ۽ ڪجھه توهانجا دوست ان وقت جتوئي جا مھمان هوندا آهيو. مون چيو ته اهڙي قسم جا ماڻھو ڪنھن به رحم جوڳا ناهن، باقي ڪورٽ جو ڪم آهي جيڪو چاهي اهو ڪري مان مطمئن آهيان هن کي گرفتار ڪرڻ، باقي مان توهان جي ڪري هڪڙو ڪم ڪري سگھان ٿو جيڪڏهن توهان اهو لکي ڏيو ته هي شخص توهان جو اهم سورس آهي ته پوءِ ڪوئي مان انھي لاءِ رستو ڳولھي ڪڍان.
انھي کان پوءِ نه انھن لکي ڏنو، نڪو مون ڇڏيو. باقي ڪورٽ منھنجي وڃڻ کان پوءِ ڇا ڪيو انجي مونکي ڪابه خبر ناهي. جتوئي جي گرفتاري سبب شھر لاڙڪاڻو ۾ ڏوهن ۾ ڪافي فرق پيو.
سليم عباس جيلاني چيف سيڪريٽري هيو. لا اينڊ آرڊر جي ميٽنگ سڏائي، ڪراچي ۾ اسين سڀ وياسين گھڻو ڪري ان وقت ٻه ڌاڙيل گھڻو مشھور هيا نادر جسڪاڻي ۽ ٻيو گھڻو ڪري ڪو ڊيپراڻي هيو، يا ڪو ٻيو پر هيو چانڊيو جي ڪنھن پاڙي مان. چيف سيڪريٽري ٺيڪ ٺاڪ اسان جا ڪن مروڙي ڳاڙها ڪيا. اسان سڀ موٽي اچي ضلعي جي سڀني برادرين جي چڱن ۽ سردارن کي گھرائي چيو ته اسان کي هر حال ۾ امن امان قائم ڪرڻو آهي، تنھنڪري توهان به پنھنجو انھيءَ سلسلي ۾ رول ادا ڪيو. نواب سلطان احمد چانڊيو ان وقت ايم اين اي هيو، ٻيا باقي سڀ پنھنجي پنھنجي قبيلي جا چڱا مڙس هيا. نواب صاحب چيو ته اڄڪلھه جا لوفر هر برادري ۾ آهن ۽ اسان جي ٻڌن ڪونه ٿا. تنھن ڪري اسان بي وس آهيون. مون چيو ته نواب صاحب اها ڳالھه مڃڻ جھڙي ناهي ته توهانجا ماڻھو ۽ توهان جي ڳالھه نه مڃن. چيائين ته سائين جڏهن گڏه گابي جي چوري ڪندا هيا ته اسان کان ڊڄندا هيا، هينئر اهي لوفر اسان کان زور ٿي ويا آهن. مون ٿورو ڪجھه سختي واري انداز ۾ چيو ته نواب صاحب مان مڃيان ٿو ته ضلعي ۾ لوفر گھڻا آهن پر هڪ ڳالھه توهان سڀ ٻڌي ڇڏيو ته ضلعي ۾ چيف هڪڙو ٿي سگھي ٿو ۽ اهو چيف صرف ڊي سي هوندو آهي. جڏهن ڪوئي چيف کان مٿي ٻيو چيف ٿيو ته ضلعو ڪونه هلندو آهي. تنھن ڪري توهان پاڻ سمجھي سگھو ٿا. نواب سلطان احمد چانڊيو صاحب چيو ته سائين بس اسان کي ٻه ڏينھن ڏيو. مون چيو ته ٺيڪ آهي . نواب صاحب ميٽنگ کان پوءِ پنھنجي پٽ علينواز کي چيو ته مان ڊي سي صاحب جون اکيون ڏٺيون آهن، تون يا ته اهي همراهه پيش ڪراءِ يا وري ضلعي لاڙڪاڻي مان نڪري وڃ. علينواز چانڊيو صاحب انھي وقت دادو ضلعي جي حد ۾ پنھنجي زمينن ڏانهن هليو ويو ۽ نواب صاحب ڪراچي هليو ويو. ٻئي صاحبان تيستائين لاڙڪاڻو ڪونه آيا جيستائين منھنجي پوسٽنگ لاڙڪاڻو ۾ رهي. ليڪن ڏوهن ۾ ڪجھه گھٽتائي ضرور آئي.
وزيراعظم پاڪستان جوڻيجو صاحب پنھنجي دور ۾ ديھي ترقي خاطر پنج نڪاتي پروگرام شروع ڪيو هيو، جنھن کي پ پ پ به جاري رکيو، نالو مٽائي پيپلز پروگرام جي نالي سان، بھرحال انھي سان ٻھراڙي ۾ آمدورفت جون ڪافي سھولتون پيدا ٿيون.
جوڻيجو صاحب غريب ماڻھن کي زڪوات جي فنڊ مان هر زڪوات ڪائونسل ۾ ٻه ٻه گھر ٺھرائي ڏيڻ جو فيصلو ڪيو. انھي سڄي پروجيڪٽ جو ڪنسلٽنٽ نيسپاڪ هيو. نيسپاڪ ڪمپيوٽر تي خوبصورت ڊزائين جي ڊرائنگ ڪڍي وزيراعظم کي خوش ڪيو ۽ هر گھر جي قيمت رکي وئي پنجويھه هزار روپيه. تقريباً لاڙڪاڻي جي حصي تيرهن چوڏهن سو گھر آيا. بلڊنگ ڊپارٽمينٽ کي ضلعي ليول تي ڪم ڪرڻو هيو ۽ گڏوگڏ ڊي سي کي به چيو ويو ته انھن زڪوات جي گھرن ٺاهڻ لاءِ ڪردار ادا ڪن. زڪوات جي گھر جي ڊزائين اهڙي هئي جو ٻھراڙي جي عوام لاءِ قابل قبول ڪونه هيو، تنھن ڪري اڄ انھن گھرن ۾ رولو گڏه ۽ ڪتا ٿا ڦرن. شھري علائقي ۾ مڙئي ڪم هلڻ واري ڳالھه هئي. بلڊنگ جي انجنيئر ڏاڍي ڪوشش ڪئي پر ڪو ٺيڪيدار ٺاهڻ لاءِ تيار ڪونه هجي. سڀ ٺيڪيدار اچي بيٺا ته سائين انھي رقم ۾ انھي ڊزائين مطابق گھر ٺھڻ ناممڪن آهن سواءِ شھري علائقي ۾، جتي هڪ جاءِ تي پندرهن ويھه گھر هجن. باقي هر زڪوات ڪائونسل ۾ ٻه گھر ۽ انھيءَ لاءِ سامان کي آڻڻ ۽ نيڻ لاءِ ڪوئي الائونس وغيره ڪونھي، سو اسان ڪونه ڪنداسين . اسان ڪوشش ڪري ايس اي بلڊنگ کي انھي کان پوءِ چيف انجنيئر بلڊنگ سان ميٽنگ ٿي، انھن سڀني چيو ته سائين اهي گھر انھيءَ رقم ۾ ٺھڻ ناممڪن آهن. بلڊنگ ڊپارٽمينٽ پنھنجي ايسٽيٽمينٽ ٺاهي ڏنا ته گھر جي قيمت ڪنھن زڪوات ڪائونسل ۾ اٺاويھه هزار ته ڪٿي وري ٽيھه هزار کان مٿي پئي اچي. جيترو زڪوات ڪائونسل روڊ ۽ شھر کان پري هئي، اوترو وڌيڪ مھانگي هئي. بھرحال اسان زور ڏنا پر ٺيڪيدار تيار ڪونه پيا ٿين. ٺيڪيدارن چيو ته سائين جيڪڏهن هجي ها هڪ اڌ ته نقصان ۾ به ٺاهيون ها، پر ايترا سارا مشڪل آهن جو اسان ايترو نقصان برداشت ڪيون.
چيف سيڪريٽري سکر ڊويزن جي ڪمشنر، ڊي سي، چيف انجنيئر، ايس اي، انجنيئر بلڊنگ ۽ نيسپاڪ جي ٽيم جي بلڊنگ ڊپارٽمينٽ جي چيف انجنيئر جي آفيس ميٽنگ ڪئي.
پھريان چيف انجنيئر بلڊنگ بريفنگ ڏني چارٽ وغيره تيار ڪيل هيا، جنھن چيف انجنيئر چيو ته سائين پنجويھه هزار ۾ اهي گھر ٺھڻ نا ممڪن آهن. انھي کان پوءِ نيسپاڪ جي ٽيم انچارج بريفنگ ڏني، ان چيو ته ها اهو بلڪل ممڪن آهي ته پنجويھه هزار روپيه ۾ اهي گھر ٺھي سگھن ٿا. انھي کان پوءِ ڊي سي جيڪب آباد مرحوم الحاج محمد هارون ميمڻ صاحب ٻڌايو ته سائين بلڊنگ ڊپارٽمينٽ وارن سان مان پاڻ ملي ڪوشش ڪئي پر ٺيڪيدار تيارئي ڪونه ٿا ٿين، تنھن ڪري ڪٿي ٻه ڪٿي چار پج هزار روپيا وڌائڻ کان بغير ڪم ڪونه ٿيندو. انھي کان پوءِ ڊي سي شڪارپور لياقت آرائين صاحب به تقريباً ساڳئي ڳالھه ڪئي. اتي چيف سيڪريٽري ڪنڌ مٿي ڪري ٽيبل تي مڪ هڻندي چيو ته ڇابه ٿئي، اهي گھر انھيءَ قيمت ۾ ٺاهڻا آهن.
اسانجي حيرانگي جي انتھا ٿي وئي، جڏهن چيف انجنيئربلڊنگ چيو ته سائين ها بلڪل ٺھي سگھن ٿا، هاڻي اسان نان ٽيڪيڪل بلڊنگ ڊپارٽمينٽ جي ڏسيل راهه تي پيا هلون. هڪدم اسان جي هلندڙ راه ۾ کنڊ پئجي ويو، جيڪو اسانجي لاءِ قلعو هيو سو ٽٽي پيو. شڪارپور کان پوءِ منھنجو وارو هيو، جڏهن ڏٺوسين ته هتي ڀڄي جان ڇڏائڻ کان ٻيو ڪو چارو ڪونھي مون انجنيئر بلڊنگ عزيز شيخ صاحب کان پڇيو ته هاڻي ڇا ٿيندو؟ آهستي چيائين ته سائين هاڻي ھا ڪرڻي آهي. چيف سيڪريٽري پڇيو جمن ڇا پروگريس آهي، مون ڪوڙ ڳالھائيندي چيو ته سائين ساڍا تيرنهن سو يونٽ ٺھڻا آهن، جن مان ست سو جا ٺيڪا ٿي ويا آهن باقي ٻئي ڏينھن تي ٽيندر رکيل آهن اهي به ٿي ويندا