اويڪيو ٽرسٽ جي حوالي سان هڪ پراڻي ڪيس جو قصو
پنجاب ۽ سنڌ ۾ ڪيترائي خيراتي ادارا ٽرسٽ تحت هلندڙ هيا، جيڪي ورهاڱي جي ڪري ٽرسٽي هتان لڏي هندستان هليا ويا جنھن ڪري اهي ادارا رولڙي جو شڪار ٿي ويا. جيئن ته اهي ڇڏي ويل ادارا ۽ ادارن سان لاڳاپيل شھري ۽ زرعي زمينون قيمتي ٿي ويون آهن، تنھن ڪري انھي ملڪيت جي حاصلات ۽ قبضي خاطر ڪيترائي ڪيس هلندا رهن ٿا. اي ٽي پي جي ايڪٽ کان پوءِ ڪيترائي اهڙا ڪيس به ٿيا آهن جن جي ڪري حقيقي وارث رولڙي جو شڪار ٿيا آهن. جڏهن کان اي ٽي پي بي ٺھيو آهي، انھيءَ کان وٺي اڄ تائين بورڊ جا چيئرمين سڀ مسلمان رهيا آهن. هينئر تازو سپريم ڪورٽ حڪم ڏنو آهي ته مرڪزي سرڪار بورڊ جو چيئرمين پاڪستان جي اقليتي فرد مان لڳائي. اڄ تائين اي ٽي پي بي جا چيئرمين سڀ پنجاب سان واسطو رکندڙ ماڻھو رکيا ويا آهن، سواءِ هڪ ٿوري عرصي لاءِ بي بي شھيد جي وزيراعظم واري وقت ۾، جنھن جو تعلق بلوچستان سان هيو. گھڻي قدر چيئرمين سياسي پارٽي جي ڪنھن ويجھي دوست کي لڳايو ويندو رهيو آهي، تنھن ڪري بورڊ جي ملڪيتن جي صحيح معنيٰ ۾ سار سنڀال گھٽ پر ذاتي سار سنڀال تي گھڻو توجهه رهيو آهي. سورهين گريڊ جي ملازم رکڻ تائين سڄا پاور چيئرمين جا هوندا آهن، تنھنڪري ملازمن جي ڀرتي ۽ پوسٽنگ ۾ به زياده تر ترجيح پنجاب جي ماڻھن کي ڏني ويندي رهي آهي. جنھن جي ڪري ننڍن صوبن جي ملازمن سان ماٽيلي ماءُ وارو سلوڪ هميشه کان موجود آهي.
جيئن ته چيئرمين ڪنھن سياسي جماعت جو ماڻھو هوندو آهي، تنھنڪري هو هميشه پنھنجي پارٽي جي منشور مطابق اي ٽي پي بي کي هلائيندو آهي. انھيءَ ڪري سياسي بنيادن تي فيصلا ڪرڻ جي ڪري بورڊ ۾ ڪرپشن ۽ ٻيون خرابيون زور پڪڙينديون وڃن ٿيون. مون وٽ هڪڙي اپيل سپريم ڪورٽ ٻڌڻ خاطر موڪلي. جنھن جو مان ٿورو مختصر ذڪر ڪندس ته ڪيئن سياسي بنياد تي ڪنھن شخص سان زيادتي ٿئي ٿي.
جيئن ته هيءُ ڪيس پراڻو ۽ مون وٽ رڪارڊ موجود ناهي، تنھن ڪري شايد انھيءَ ڪيس جون گھڻيون ڳالھيون مونکان رهجي وينديون.
جيئن ته چيئرمين اي ٽي پي بي کي اها پاور مليل آهن ته جيڪڏهن ڪنھن ملڪيت ۾ ٽرسٽ پراپرٽي هجڻ جو ڪو ثبوت ملي ٿو وڃي، ته انھي ملڪيت کي ٽرسٽ پراپرٽي ڊڪليئر ڪرڻ جا اختيار آهن.
ڪيس جو ٿورو تفصيل جيڪو ياد اچي ٿو، اهو هن طرح هيو. پاڪستان ٺھڻ کان اڳ هڪ سک هيو، جنھن جوخانداني لقب ۾ گرو جو نالو ايندو هيو. پنھنجي علائقي جو وڏو زميندار هيو ۽ بااثر ماڻھو هيو. 1946ع ۾ هو هڪ مسلمان جويه قبيلي جي ڇوڪري سان شادي ڪرڻ چاهي پي، تنھن ڪري هن مسلمان ٿي پنھنجو نالو غلام رسول رکيو. هڪ سال کان پوءِ پاڪستان وجود ۾ اچي ويو. غلام رسول اتي پاڪستان ۾ رهيو ۽ هن جي برادري ۽ ٻيا سک هتان هندستان لڏي ويا. غلام رسول جيئن ته مسلمان ٿيو هيو، تنھن ڪري پنھنجي ملڪيت تي ويٺو رهيو. غلام رسول کي هڪ پٽ جي اولاد ٿي، جنھن جو نالو چوڌري منور رکيو. پاڪستان جي وجود ۾ اچڻ کان پوءِ تقريباً پنج ست سال پوءِ غلام رسول فوت ٿي ويو. ورثي ۾ هڪ پٽ ۽ گھر واري لاءِ تقريباً تيرهن سو ايڪڙ زمين ڇڏي ويو. غلام وسول جي مرڻ کان پوءِ اتان جو با اثر سياسي شخصيت ڊوگر قبيلي جي ماڻھو جي نظر ان ملڪيت تي هئي. ڊوگر غلام رسول جي بيواهه ڏانھن پيغام موڪليو ته تون مون سان شادي ڪر. بيواهه انھيءَ پيغام کي ٺڪرايو، جنھن تي ان ڊوگر ٻيو پيغام موڪليو ته جيڪڏهن شادي مون سان نٿي ڪرين ته زمين مان اڌ مونکي ڏي، جنھن جو به بيواهه انڪار ڪيو. بيواهه جو هڪ پٽ ۽ اهو به صغير سو پريشان ٿيڻ هڪ لازمي ڳالھه آهي. ڊوگر سٺ واري ڏهاڪي ۾هڪ خون جي ڪيس ۾ بيواهه جي پٽ کي ڦاسائي ڇڏيو. صغير هجڻ جي بنياد تي بيواهه جو پٽ ضمانت تي آزاد ٿي آيو. جڏهن بيواهه جو پٽ ارڙهن سالن کان وڏي ڄمار جو ٿيو ته ٻيھر هڪڙي ٻئي ڪوڙي خون جي ڪيس ۾ وري 1968ع ۾ گرفتار ڪرايو، جنھن ۾ بيواهه نور بي بي جو پٽ تيرهن سال جيل ۾ رهيو. دوران جيل منور جي ماءُ ۽ مامو فوت ٿي ويا. ڊوگر ممتاز جي هارين سان ملي قبضي ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي، پر ڪامياب ڪونه ٿيو. 1975ع قومي اسيمبلي بل پاس ڪري اي ٽي پي بي جو بنياد رکيو. 1977ع ۾ ڊوگر چيئرمين اي ٽي پي بي کي درخواست ڪنھن جي معرفت ڪرائي ته غلام رسول جي ملڪيت ٽرسٽ پراپرٽي قرار ڏني وڃي، ڇو ته غلام رسول هڪ گرو هيو ۽ گرو هميشه ٽرسٽ جي ملڪيت جي صرف سنڀال ڪندو آهي، تنھنڪري انھي سموري ملڪيت کي ٽرسٽ پراپرٽي تصور ڪيو وڃي. رڪارڊ ۾ غلام رسول جي پراڻي نالي سان گرو وارو لفظ لکيل هيو تنھن بنياد تي ڊوگر ڪامياب ٿي ويو ۽ 1977ع ۾ چيئرمين آرڊر پاس ڪندي ان سڄي ملڪيت جيڪا تقريباً تيرهن سو ايڪڙ هئي ان کي پنھنجي تحويل ورتو ۽ اها زمين مقامي هارين ۽ ٻين اثر رکندڙ ماڻھن کي ليز تي ڏئي ڇڏي، جيڪا هر سال ليز مني اي ٽي پي بي جي اڪائونٽ ۾ جمع ٿيندي رهي.
تيرنهن سال جيل ڪاٽي چوڌري منور ٻاهر آيو، جنھن انھي چيئرمين جي فيصلي کي سول ڪورٽ ۾ چيلينج ڪيو ۽ ڪيس کٽيو. انھيءَ کان پوءِ اپيل در اپيل جوسلسلو هلندو رهيو. آخرڪار اهو سلسلو وڃي سپريم ڪورٽ تائين پھتو. قبضو بدستور اي ٽي پي بي جو رهيو. ان سڄي عرصي ۾ ممتاز غريب وڃي بکن تي پلندو رهيو ۽ مختلف ماڻھو اچي انھيءَ صورتحال مان فائدو حاصل ڪرڻ لاءِ ممتاز سان لھه وچڙ ۾ ايندا رهيا ته اسين ڪيس ٿا وڙهون ۽ تو کي به ڪجھه مالي امداد ٿا ڪيون تون اسان سان سيل اگريمينٽ ڪر. وغيره وغيره. جيئن ته هن وٽ ايڏي وڏي محلات نما حويلي کي سنڀالڻ لاءِ ڪجھه ڪونه بچيو هيو تنھن ڪري حويلي به کنڊرات ۾ تبديل ٿيندي پئي وڃي. ڪجھه ايراضي تي ڪن ماڻھن سان ڪجھه سيل ايگريمينٽ به ڪيون، پر جيئن ته اهي ڪيس اڳتي ڪري نه سگھيا ته پوءِ اهي پوئتي هليا ويا.
جنھن وقت اهو ڪيس مون وٽ ٻڌڻي خاطر آيو ته انوقت ٻه وفاقي وزيرن ممتاز جي خلاف مون سان اچي رابطو ڪيو ته ماڻهون موڪليان ٿو ۽ انھي جي مدد ڪر. ٻئي وفاقي وزير وري هڪ ٻئي ماڻھو کي موڪليو ته ماڻھو توڏانھن موڪليان ٿو انھيءَ جي مدد ڪر. مونکي انھن جي موڪليل ماڻھن جي اچڻ کان اڳ ڪا خبر نه هئي ته مسئلو ڇاآهي. بھرحال ٻئي ماڻھو جدا جدا اچي مليا. جنھن وقت اچي مون سان مليا ته منھنجو دماغ چڪرائجي ويو. ٻئي موڪليل ماڻھو انھن وزيرن جا خاص ماڻھو ۽ اهي ٻئي وزير وري زرداري جا پنجاب ۾ خاص ماڻھو ۽ هڪ انھن مان پارٽيءَ جو صوبائي صدر به هجي. انھن ٻنھي ماڻھن کي هڪ فائيل هٿ ۾ هيو، ان جي اندر زمين متعلق ڪجھه ڪاغذ ۽ انھن سان گڏ هڪ ججمينٽ ٽائيپ ٿيل جون ٻه ڪاپيون. ٻنھي جي طرفان ٽائيپ ٿيل فيصلي جي ڪاپي ٿوري فرق کان سواءِ حاصل مطلب هڪڙو. ڇوته ته اهي ٻئي فيصلا هر هڪ پنھنجي وڪيل کان لکرائي ٽائيپ ڪرائي کڻي آيا هيا.
ٻئي ڏينھن تي ڪيس جي ٻڌڻي رکيل هئي ۽ منھنجي سروس جو آخري ڏينھن هيو. منھنجي لاءِ اهو ڏينھن وڏي اذيت سان گذريو، جڏهن پھريون ماڻھو مليو ۽ مونکي فائيل ڏئي چيو ته سائين مان توهان سان ڊيل ڪرڻ آيو آهيان. مون چيو ته هي آفيس آهي ڊيل ڇاجي؟ چيائين ته سائين فائيل پوءِ وڃي گھر پڙهجو، مان توهان کان اجازت گھران ٿو ته مونکي اڄ ڪھڙي وقت به چئو مان توهان جي گھر اچي توهان جي امانت توهان کي پھچايان. توهان لاءِ ساڍا پنج ڪروڙ روپيه ڪيش کڻي آيو آهيان، گاڏي ۾ پيا آهن. توهان صرف جيڪو فيصلو لکي ٽائيپ ڪرائي کڻي آيو آهيان، ان تي دستخط ڪري سڀاڻي اسان کي ڏيو. ٻئي وزير جوماڻھو آيو ان به ساڳي انداز ۾ اچي چيو ۽ اجازت وٺڻ گھري ته مان توهانجي امانت توهان کي گھر پھچائي وڃان، منھنجي گاڏي جي ڊگي ۾ پوڻا ٽي ڪروڙ ڪيش پيو آهي جيڪو توهان کي پھچائي ڏيڻو آهي. توهان صرف هي فائيل اٿو ان ۾ هڪ عرض نامو لکيل آهي، سڀاڻي انھيءَ تي دستخط ڪري ڏيندا. غصو ته ڏاڍو آيو پر خاموش ٿي ويم، جو مون وٽ ثبوت ڪونه هجي ها جيڪڏهن مان مٿي رپورٽ ڪيان ها. ڇوته انھن جيڪو ڪجھه چيو اهو زباني هيو ۽ ڪير شاهد به ڪونه هيو ۽ منھنجي نوڪري ۾ ڪل چوويھه ڪلاڪ وڃي بچيا هيا.تنھن ڪري مان خاموش رهيم، ڇو ته انھي کان پوءِ ڪير انھي ڳالھه کي اڳتي ڪونه ڪري ها. مون ڪنھن طرح سان چوڌري منور سان اڪيلي ۾ ملڻ چاهيو ته جيئن خبر پوي ته اصل ڳالھه ڇاآهي؟ منور اچي مليو، هن سڄي حقيقت ڪئي، مون هن کي تسلي ڏني ته انشاءَ الله مان تو سان زيادتي ڪونه ڪندس. باقي دعا ۾ ياد رکجائين. ٻئي ڏينھن تي جيئن آفيس پھتس ته هڪ وفاقي وزير جو فون آيو ۽ چيائين ته ڪيس پوءِ ٻڌ، مون سان اچي مل يا مان ايڏانھن اچان ۽ اشارن ۾ چئي ويو ته اسان توکي اتي رکڻ چاهيون ٿا. مون چيو ته ٿوري دير کان پوءِ مان اچان ٿو.
مان رات جو پنھنجي محبوبه سان سڄو احوال ڪيو ته اڄ هئين ٿيو آهي ۽ منھنجي محبوبه چيو ته هڪ ماڻھو آيو هيو، جنھن وقت تون آفيس ۾ هئين ۽ هڪ ڪارو ٿيلهو بورچي کي ڏئي ويو ته هي ڪاغذ آهن صاحب کي ڏجو. مون چيو ته اهو ٿيلهو ڪٿي آهي؟ چيائين ته ٻاهرين ڪمري ۾، جتي تنھنجا ٻيا به ڪاغذ پٽ ايندا آهن . مون کي خيال ٿيو ته متان ڪو ضروري ڪاغذ هجن، سو مون وڃي ڪاغذ جي بھاني آيل ٿيلهي کولي ڏٺي. مون ڏٺو انھي ۾ ڪارا نانگ، يعني سوا ڪروڙ ڪيش ۽ چٽ پئي هئي باقي فيصلي کان اڳ پھچائي ويندس فيصلو توهان بعد ۾ ڪجو. اسان ٻئي پريشان ٿي وياسين سڄي رات بيقراري ۾ گذري. ٻئي ڏينھن وزير جي فون کان پوءِ مون ڪيس جي ٻڌڻي شروع ڪئي ۽ ڪيس جي مون چڱي طرح پڙهي سمجھيو هيو ٻنھي ڌرين جا وڪيل پنھنجو موقف بيان ڪرڻ لڳا، مون الله جي ذات تي ڀروسو ڪندي چوڌري منور جي حق ۾ فيصلو ڏئي چيئرمين ڏانھن موڪليو ته هنن شين جا جائزو وٺي ڪيس کي جلدي اڪلاءِ. پنجن ڏهن منٽن کان پوءِ گھر کان فون آيو ته ڪالھه وارو ماڻھو آيو ۽ بورچيءَ سان مليو ۽ واپس ٿيلھو کڻي ويو. مون چيو الحمدالله.
چيئرمين فيصلي ڪرڻ ۾ ڪجھه دير ڪئي، منور هاءِ ڪورٽ لاهور ۾ ويو ۽ هاءِ ڪورٽ منھنجي فيصلي کي برقرار رکندي ڊسمبر 2018ع ۾ چوڌري منور جي حق ۾ فيصلو ڪيو. ٻي ٽي مھينه اڳ ممتاز فون ڪري ٻڌايو ته سائين توهان جي ڪري منھنجي ملڪيت بچي وئي. پاڪستان ۾ اهڙي قسم جا ڪم هر علائقي ۾ ٿيندا رهن ٿا، اهو صرف سنڌ ۾ ناهي پر پنجاب ۾ اهڙي قسم جي ڪمن کا گھٽتائي ڪانھي.