بئنڪاڪ ــ ٿائلنڊ جي گاديءَ جو هنڌ...
بئنڪاڪ ٿائلنڊ جو وڏي ۾ وڏو شهر آهي. اٽڪل 40 لک آدمشماري ٿينديس ــ يعني ڪراچي جي اڌ جيترو عوام منجھس رهي ٿو. بئنڪاڪ شهر مان جيڪو درياهه وهي ٿو ان جو نالو چائو فرايا (Chao-phraya) آهي جيڪو 25 ميل اڳتي سمنڊ ۾ وڃيو ڇوڙ ڪري. هي درياهه بئنڪاڪ مان ائين لنگهي ٿو جيئن ٿيمس ندي ڪئنالن مان يا ملاڪا ندي ملاڪا شهر مان. درياه جي ڪناري ۽ درياه مان نڪرندڙ انيڪ ڪئنالن جي ڪپرن تي بئنڪاڪ جو ڄڻ ته اڌ شهر رهي ٿو. واٽ تي ڪا ڊيم يا بئراج نه هجڻ ڪري دنيا جي مختلف ملڪن جا جهاز کارو (سمنڊ) لتاڙي، درياهه جا پنجويهه ميل جھاڳي بئنڪاڪ جي وچ ۾ اچيو لنگر ڪرائين.
مصر جي سئيز ڪئنال ۽ جرمنيءَ جي ڪيل (Kiel) ڪئنال وانگر ٿائلنڊ جي هن درياهه جو بئنڪاڪ تائين اهو سفر، سامونڊي مسافرن لاءِ هميشه دلچسپ رهي ٿو. درياهه جي ڪنارن تي ماڻهن جا گهرَ، دڪانَ، ، مارڪيٽون ۽ سندن مختلف پوشاڪون ۽ ڪرتون ڌنڌا، ڌارئين آيل کي هتي جي ڪلچر ۽ تهذيب جو چٽو پٽو روپ ۽ ڏيک پيش ڪن ٿيون.
اڄ ڪلهه سنڌو نديءَ ۾ پاڻ ٻي ناهي پر تصور ڪري سگهجي ٿو ته جنهن زماني ۾ منجھس جهاز هلندا هئا يعني درياهه Navigable هو ان وقت يورپ کان ايندڙ مسافر، جهاز ذريعي سکر يا ملتان پهچندي پهچندي چڱو سير ڪندا هوندا. سڄي واٽ سنڌ جا ٻيلا ۽ رڻ پٽ، ڪناري جون پوکون ۽ وهٽ وڙا، ٺٽي، ڪوٽڙي، هالا، سن جهڙن بندر بازارن مان لنگهندي اهي شهر ۽ انهن جي عمارتي رٿابندي ۽ مختلف پوشاڪن ۾ هلندڙ چلندڙ ماڻهو ۽ سندن کيڪار کڙي ـــ ائين ڏسندا ويندا هوندا جيئن سئنيما هال ۾ پڙدي تي تصويرون هلن. پاناما ۽ سئيز ڪئنال مان اسانجو جهاز جڏهن به لنگهندو آهي ته مون ماضي جي سنڌو ندي جو تصور ٿيندو آهي.
بئنڪاڪ به استنبول وانگر آهي. اڌ شهر درياهه جي هڪ پاسي ته اڌ ٻئي پاسي يا هانگ ڪانگ ڪولون ۽ روهڙي سکر وانگر چئي سگهجي ٿو جن مان هڪ شهر پرل ندي يا سنڌو نديءَ جي هڪ پاسي آهي ته ٻيو ٻئي ڪناري. اڀرندي ڪناري وارو بئنڪاڪ ڪارنگ ٿيپ (Krung Thep) سڏجي ٿو (جيڪو صحيح معنيٰ ۾ پڻ بئنڪاڪ آهي ۽ ڪرنگ ٿيپ معنا “ملائڪن جو شهر” ـــ ڪهڙا ملائڪ؟ اهي اچي ڏسي سگهو ٿا) ۽ الهندي ڪناري وارو ٿانبوري ـــ جيڪو بئنڪاڪ ۽ آيوتٿايا جي وچ ۾ پنڌرهن سال کن گاديءَ جو هنڌ رهيو ـــ اٽڪل 1767ع کان وٺي 1781ع تائين. انهن ڏينهن ۾ ٿائلنڊ جوراجا فرايا تاڪسن (Phraya Taksin) هو. (جنهن لاءِ لکي چڪو آهيان ته پتايا آيو هو). اڄ جي ٿائي بادشاهه ڀوميبال جو پڙ ڏاڏو تڙ ڏاڏو چڪري، هن راجا تاڪسن وٽ فوج جو جنرل هو. انهن ڏينهن ۾ (1781ع ۾) ٿائلنڊ جي ڀرواري ملڪ ڪمبوڊيا سان کٽ پٽ هلي رهي هئي، جنهن کي ٻنجو ڏيڻ لاءِ راجا تاڪسن پنهنجي فوجي سپهه سالار جنرل چڪري کي اوڏانهن روانو ڪيو هو.
جنرل چڪري اڃان اڌ واٽ تي ئي هو ته پٺيان محلاتي سازش هيٺ راجا تاڪسن کي سندس ئي شاهي خاندان ۾ اعليٰ عملدارن تخت تان لاهي ڇڏيو. راجا تاڪسن حياتيءَ جي آخري سالن ۾ عوام جي لاءِ ماڳهين مٿي جو سور ٿي پيو هو. هو سپاهيءَ مان بادشاهه ٿيو ۽ هاڻ پاڻ کي ماڳهين گوتم ٻڌ جو وارث سڏرائي پيري مريديءَ جو چڪر ٿي هلايائين. چوي: “گوتم ٻڌ جو روح مون ۾ اچي ويو آهي. منهنجي پوڄا پاٺ ڪريو.” عوام ۽ سندس مائٽ مٽ سمجھي ويا ته هاڻ ڍر ڏبي ته وڏا گند ٿيندا. شاهه لطيف وانگر گوتم ٻڌ پنهنجي حياتيءَ ۾ ته ڪڏهن به ڪنهن کي نه چيو ته مونکي يا منهنجي مرڻ بعد منهنجي قبر کي پوڄجو پر پوءِ سندس ڪئين گادي نشين ۽ قبرپرست نڪري پيا. پري هتي جي ٿائي عوام سمجھي وئي ته هي بادشاهه ماڳهين مجاور مان مرشد ٿي پنهنجي موج مزي لاءِ هاڻ ڊراما ٿو رچائي، ۽ ڪندو ملڪ ۽ قوم جي ستياناس. سو سندس مائٽن ئي کيس ڌڪو ڏيئي تخت تان لاٿو ۽ ڪمبوڊيا ڏي ويندڙ جنرل چڪريءَ کي اطلاع ڪيو. جنرل چڪري انهيءَ پيرين واپس وريو ۽ اعليٰ عملدارن ٿائلنڊ جو تخت ۽ تاج سندس حوالي ڪيو. اهڙي طرح ٿائلنڊ تي چڪري گهراڻي جو راڄ 1782ع کان شروع ٿيو. جنرل چڪريءَ پاڻ کي راما پهريون سڏايو ۽ اڄ جو بادشاهه ڀوميبال عدوليا ديج ۽ ان لڙيءَ جو نائون حاڪم آهي يعني راما نائون.
جنرل چڪريءَ، بادشاهه ٿيڻ سان، ٿائلنڊ جي گاديءَ جو هنڌ بئنڪاڪ ڪيو يعني درياهه جي ٻي ڀر وارو شهر ڪرنگ ٿيپ. هڪ ٻي ڳالهه ته “ٿائلنڊ” هن ملڪ جو ويجھڙائيءَ ۾ نالو رکيو ويو آهي. اصل ۾ هي ملڪ سيام Siam جي نالي سان سڏبو هو ۽ هن ملڪ جا ماڻهو اڃان به سيامي سڏجن ٿا. جيئن صدين کان ايران پرشيا سڏبو هو. ايران ته 80 سال کن اڳ پهلوي بادشاهه هن تي نالو رکيو. ان طرح هن ملڪ سيام تي “ٿائلنڊ” نالو اڄوڪي بادشاهه جي وڏي ڀاءُ بادشاهه آنندا ماهيدل جي اٽڪل ڏينهن ۾ سن 1939ع ڌاري) تجويز ڪيو ويو. ٿائلنڊ جي معنا آهي آزاد ماڻهن جو آستان. دنيا هتي جي ماڻهن کي جيتوڻيڪ هاڻي “ٿائي” سڏي ٿي پر اوسي پاسي جي ملڪن جا پوڙها اڄ به “ٿائي” ماڻهن کي “سيامي” چون ۽ ٿائلنڊ جون ڪيتريون ئي شيون ـــ جهڙوڪ: بُجن واري مشهور ٻلي ٿائي ٻلي نه پر “سيامي ـــ ٻلي” سڏجي ٿي.