ٿائلنڊ جا مسلمان ۽ مسجدون...
ٿائلنڊ جو سرڪاري مذهب ٻڌ ڌرم آهي ۽ ٿائلنڊ ۾ رهندڙ پنجانوي سيڪڙو ٻڌ آهن. سندن عبادت لاءِ چار سؤ کان به مٿي مندر (Wat) آهن. ٻڌن جي انهن مندرن ۽ مڙهين (Monasteries) کان علاوه بئنڪاڪ ۾ٻين مذهبن ۽ ڌرمن جا پڻ عبادت گهرَ آهن. عيسائين جا ڏيڍ سؤ کن ديول (Churches) آهن ته مسلمانن جون اوتريون ئي مسجدون آهن. ويندي سکن ۽ هندن جا ٽڪاڻا ۽ مندر آهن. جن ۾ هتي جي اقليت عبادت ڪري روحاني سڪون ماڻي ٿي.
ٿائلنڊ ۾ جيڪي مسلمان رهن ٿا انهن جو نمونو ۽ مسئلا ٻين ملڪن خاص ڪري مسلمان ملڪن کان مختلف آهن. ٿائلنڊ ۾ مسلمان هڪ ته ڏکڻ وارين رياستن ۾ گهڻا آهن ۽ ٻيو بئنڪاڪ شهر ۾. سيام (ٿائلنڊ) جڏهن ڏکڻ وارين رياستن تي قبضو ڪيو ته اهي اڳهين مسلمان هيون. اتي جا ماڻهو اصل ۾ ملئي نسل سان تعلق رکن ٿا. پيرلس، ڪيداح، ترنگانو وغيره جيڪي ملائيشيا جون رياستون آهن اهي پڻ ٿائلنڊ جي هٿ هيٺ هيون ۽ پوءِ انگريزن جي حڪومت ٿيڻ تي ٿائلنڊ کي ڇڏڻيون پيون.
بئنڪاڪ ۾ جيڪي ٻه لک کن مسلمان رهن ٿا اهي ڏکڻ ٿائلنڊ جي مسلمانن وانگر ملئي نسل جا نه آهن. بئنڪاڪ ۾ رهندڙ هنن مسلمانن ۾ ڪجهه ٿائي آهن. جيڪي سخوٿائي (Sakho – Thai) دور ۾ مسلمان ٿيا، جڏهن ٿائي حڪومت جي عرب ۽ ايراني حڪومتن سان دوستي ۽ واپار هو. يعني اهي ٿائي ماڻهو اصل ۾ ٻڌ هئا پر پوءِ مسلمان ٿيا. ٻي وڏي لڙائيءَ ۾ ننڍي کنڊَ جا پنجابي، پٺاڻ ۽ ڪشميري، برما تي جپانين جو قبضو ٿيڻ تي ٿائلنڊ ۾ ٽڪي پيا. هتي جي ٿائي عورتن سان شادي ڪيائون جن مان ٻار ٻچا اٿن. بعد ۾ ڪن هندستان/پاڪستان کان پنهنجي پهرين زالَ ۽ ان جا ٻار ٻچا پڻ گهرائي ورتا. هو پشتو ۽ پنجابي به ڳالهائين ته ٿائي به. پر سندن اولاد پڪو ٿائي سڏيو ۽ سمجھيو وڃي ٿو. ڪجهه آغا خاني/اسماعيلي ۽ بوهري به آهن جيڪي مختلف دورن ۾ ــــ خاص واپار لاءِ هتي آيا ۽ هتي ئي رهي پيا. ڪجهه قادياني ۽ بهائي به آهن جيڪي پڻ مسلمان سڏائين ٿا. پٺاڻن ۾ ڪجهه اهڙا به آهن جيڪي واپار لاءِ اوڻهينءَ صديءَ جي آخر ۽ ويهينءَ جي شروعات ۾ اچي رهيا. خاص ڪري هو ڪابل قنڌهار کان ڪشمش، بادام، زردالون، کڻي اچي وڪڻندا هئا يا وري ڪپڙو ۽ سٽ ڌاڳو.
بئنڪاڪ جي ڪجهه علائقن جهڙوڪ: لا ـــ فرائو(La-Phrao) مين بوري (Meen -Buri) ۽ پراڪانانگ (Prakanong) ۾ تمام گهڻا مسلمان رهن ٿا ۽ سياست ۾ پڻ حصو وٺن. هو پنهنجي سڃاڻپ لاءِ ٿائي قوميت ۽ مسلمانيت ٻئي برقرار رکندا اچن. بئنڪاڪ جي ارد گرد اڄ ڪلهه ڏيڍ سؤ کن مسجدون آهن ٻه ٽي سالَ اڳ بئنڪاڪ جي سينٽرل مسجد ٺهي راس ٿي جيڪا ٿائلنڊ جي سڀ ۾ وڏي مسجد آهي. هيءَ مسجد مسلمانن جي علائقي پراڪانانگ ۽ ڪلانگٽن جي ويجھو رام خامهانگ (Ramkhamhaeng) روڊ تي ساڳي نالي واري يونيورسٽي جي ڀرسان آهي. هن کان اڳ به هڪ ڪتاب ۾ هن مسجد جو احوال لکي چڪو آهيان ته اها اسلامڪ سينٽر آف ٿائلنڊ جو هڪ حصو آهي ۽ ان اسلامڪ سينٽر جي سورهن هزار چورس ميٽر ميدان جي وچ ۾ هيءَ مسجد اڏي ويئي آهي. پاسي کان ٻيون شيون جهڙوڪ: آڊيٽوريم، ڪلچر سينٽر، لائبرري ۽ ريسرچ انسٽيٽيوٽ ٺهندي. اها ٻي ڳالهه آهي ته اهي باقي شيون ڪڏهن ٺهي راس ٿين جو هتي جا مسلمان ان ڳالهه تي يڪراءِ نه آهن. ڪي چون ٿا ته شو ـــ شا پٺيان ايڏو پئسو خرچ ڪرڻ مان ڪهرو فائدو. خاص مقصد نماز پڙهڻ ۽ عبادت سان هئڻ کپي. ٻيا چون ٿا ته نه، گهٽ ۾ گهٽ هڪ وڏي مسجد ۽ ان سان گڏ هي ٻيون شيون هجڻ ضروري آهن. جيئن دنيا کي اسانجي موجودگيءَ ۽ اسلام جي شانَ جو احساس ٿي سگهي. ان قسم جي بحث مباحثي ڪري هن مسجد جي ٺهڻ ۾ پڻ ويهن سالن کان مٿي عرصو لڳي ويو، 1963ع کان ٺهڻ شروع ٿي هي. مسجد جي بناوٽ ۾ ٿائي حڪومت به خرچ ڏنو ته هتي جي مسلمانن پڻ چندو ڪيو. ڪجهه ٻيا عرب ۽ مسلمان ملڪ پڻ مسجد ۽ هاڻي باقي ٻين شين لاءِ مدد ڪندا. فقط مسجد جي اڏاوت تي ٽي ڪروڙ رپيا خرچ اچي ويو آهي ۽ باقي شين تي، اندازو آهي ته ٻيا ٽيهه ڪروڙ رپيا خرچ ايندو.
ٿائلنڊ جا ڪيترا مسلمان اسلامي علم جي ڄاڻ لاءِ پنهنجن ٻارن کي مصر، هندستان ۽ پاڪستان جي مذهبي اسڪولن ۾ موڪلين ٿا. هن وقت ڏهه هزار کان مٿي ٿائي شاگردن مٿين ملڪن ۾ اسلام جي تعليم حاصل ڪري رهيا آهن.
“اسان پنهنجي علائقي جي شاگرد کي هميشه ڪراچيءَ جي مڪي مسجد ۽ مدرسه بنوري ۾ موڪليندا آهيون”، اسماعيل نالي هڪ مسجد جي ٿائي امام ٻڌايو، “پر ويجھڙائيءَ ۾ ڪراچي ۾ ٿيندڙ گوڙ فسادن ڪري هاڻ کين ايران موڪليون.”
“ايرن ۾ڪهڙي شهر ۾ ـــ؟” مون پڇيو.
“تهران کان اتر ۾ هڪ شهر آهي، گذريل سال کان اوڏانهن وڃن.”
“عرب ملڪن ۾ به وڃن يا نه ـــ؟”
“اتي موڪلڻ تي دل چوي ٿي پر سعودي عرب، ڪويت وغيره ۾ مهانگائي ڏاڍي آهي ۽ اسان جا ٿائي مسلمان ايترو شاهوڪار نه آهن جو ايڏو خرچ ڀري سگهن.”
“ٿائي مسلمان ڇوڪريون ديني تعليم ڪٿان وٺن ـــ؟”
“ڇوڪرين لاءِ بئنڪاڪ ۾ ڪيترائي مدرسا آهن جن ۾ هو مذهب جي صحيح معلومات حاصل ڪن. هن پاسي نئين ٽهيءَ جو مذهب ڏي لاڙو وڌي رهيو آهي. ان ڪري اهڙن مدرسن ۽ شاگردياڻين جو تعداد ماشاءَالله وڌندو رهي ٿو.”
بئنڪاڪ جي هن اوڻهين ٿنڀن واري مسجد ۾ پنج سؤ چورس ميٽرن جي ڇهه ڪنڊي هال ۾ هڪ ئي وقت پنج هزار ماڻهو نماز پڙهي سگهن ٿا. پر ڪڏهن ڪڏهن مذهبي يا مرڻي پرڻي جي گڏجاڻيءَ ۾ ان کان وڌيڪَ به ماڻهو ٿيو وڃن. اهڙن موقعن تي مسجد جو کليل ميدان استعمال ڪيو وڃي ٿو.
مسجد تي کڻي هيڪاندي فضول خرچي ٿي هجي پر اهو آهي ته بئنڪاڪ پهچڻ سان توهان کي هيءَ مسجد پري کان ئينظر اچي سگهي ٿي ـــ خاص ڪري سندس پنجونجاهه ميٽر ڊگهو منارو.