شڪارپور جو بازارون
شڪار پور جا واپاري اڃا نه وسيع هئا، جيڪي هڪ طرف بلوچستان کان وٺي افغانستان بلڪه روسي ترڪستان تائين ۽ ٻئي طرف احمد آباد بمبئي ڪاٺياواڙ، حيدرآباد دکن، مدراس، مينگلور، ڪلڪتي بڪله برما جي گاديءَ جي هنڌ رنگون تائين وڌيل هئا. ڪپڙي جي واپار سان گڏ بلوچستان، افغانستان ۽ روسي ترڪستان مان تازو ۽ خشڪ ميوو سنڌ ۾ ايندو هو ۽ هتان سنڌ جي ٻين شهرن ڏانهن اماڻيو ويندو هو. ان کان سواءِ نيشاپور جي خاص مٽي ريشم، سُڪو ميوو، ڀرت جو ريشم، عاج، ٽامي ۽ پتل جا ٿانوَ، رنگ ۽ ٻيو خام مال ٻاهران ايندو هو.
شڪارپور واپارين ۽ سيٺين جو شهر هو. شڪارپوري واپاري اوڀر هانگ ڪانگ ۽ سينگاپور تائين وڃي پهتا ۽ ڏکڻ ۽ اولهه ۾ نائيجيريا ۽ يوگنڊا تائين وڃي رسيا. انهن سيٺن هتان جي واپار کي چوٽ چاڙهيو. جيمس برنس لکي ٿو ته: ”شڪارپور ۾ ڪامياب ترين بئنڪر يا خراف هئا، جيڪي ان وقت وڏيون بئنڪون يا ڏيتي ليتيءَ جا ادارا هئا، جن جا گماشتا سڀني مشهور هنڌن جهڙوڪ: اولهه ۾ ڪئپسين سمنڊ جو ڪنارو، اوڀر ۾ ڪلڪتي ۽ ڏکڻ ۾ حيدرآباد دکن ۾ هوندا هئا. وڏي واپار لاءِ اهي موڙيون پيدا ڪندا هئا ۽ سندن هُنڍيون هر هنڌ هلنديون هيون.“ ميسن لکي ٿو ته: شڪارپور جا سيٺيون سڀ هندو آهن ۽ انهن جو واپار ڪيترن ئي ملڪن سان هلي ٿو.“ انهن واپارين شڪارپور ۾ بازارون قائم ڪيون، جيڪي نزاڪت ۽ نفاست ۾ پنهنجو مٽ پاڻ هيون، جن ۾ روزانو هزارين رپين جو واپار ۽ ڪاروبار هلندو هو. انهن بازارن مان ٻه بازارون تاريخي اهميت رکن ٿيون . 1- ڍڪ بازار ۽ 2- بجاج بازار. ڪي اضافي بازارون به هيون. جهڙوڪ: صرافڪي بازار، چوڙيگر بازار، بوٽن جي بازار، ڪاغذي بازار وغيره پر مٿين ٻن بازارن کي خاص اهميت هئي.
1. ڍڪ بازار: هيءَ بازار اڌ ميل ڊگهي هئي ۽ ساري بازار ساڳ جي ڪاٺين جي ڪئنچين جي مٿان ٽاٽ رکي ڍڪي وئي هئي. هيءَ بازار، سخت گرم مند ۾ به ٿڌي هوندي هئي. بازار، شڪارپور جو مکيه واپاري مرڪز هئي، جتي وچ ايشيا ۽ اوڀر اولهه هندستان جا واپاري ايندا هئا. چئين بجي ڌاري هت تجارتي سرگرميون زور وٺي وينديون هيون. هتي مکيه دڪان هوندا هئا جتي هر قسم جو سامان سڙو ملندو هو. انگريزن جي اوائلي دور م هتي اناج، ڪپهه، ڪپڙي، ريشم، ڌاتن، عاج، ميوي، ڀاڄين، عطر ۽ خوشبودار شين جا 9 سؤ دڪان هئا. واٽر بيلو لکي ٿو، ته: هتان جي بازار سڄي ڪاٺ جي جڙاوت سان ڍڪيل آهي، انهيءَ ڪري سخت گرم مند ۾ به ٿڌي هوندي آهي. هيءَ بازار واپار جو وڌو مرڪز هئي هن بازار ۾ دنيا جون سڀ قومون اچي گڏ ٿينديون هيون. پوشڊاڪ، هلت چلت، رنگت ۽ ٻولين جي اختلافن وغيره جي ڪري عجيب منظر لڳندو هو. ڪريم بخش خالد لکي ٿو ته: ”شڪارپور جي هن بازار ۾ هڪ اهڙي گاڏڙ زبان به ڳالهائي ويندي هئي، جيڪا فارسي، سنڌي ۽ ٻين مقامي ٻولين جو مرڪب هئي.“ بخارا، سمرقند ۽ استمبول جي شهرن مٿان ڏنل ڇت وانگر ڍڪ بازار ٺهرائي ويئي هئي ۽ ان نسبت سان ئي کيس ڍڪ بازار سڏيو ويو.
2. بجاج بازار: شڪارپور ڪپڙي جي بازار جو مرڪز هو. هتي ڪپڙي جي عليحده مارڪيٽ هئي، جنهن کي ’بجاج بازار‘ سڏيندا هئا. هتان جا هندو سيٺ جيڪي ڪپڙي جو واپار ڪندا هئا، تن کي بجاج سڏيو ويندو هو. سندن ڪپڙي جو واپار بخارا، قنڌار، سينگاپور، هانگ ڪانگ، نائيجيريا ۽ ٻين ڪيترن ئي ملڪن سان هلندو هو. ميسن لکي ٿو ته: ”شڪارپور خوشحال ۽ شاهوڪار شهر آهي، هتان جي بازار، عاليشان آهي، جتي هر قسم جو ڪپڙو با آساني ۽ رعايت سان ملي سگهي ٿو.“
هنن ٻنهي بازارن شڪارپور جي تجارت ۽ واپار ۾ مغزي ڏوري وارو ڪردار ادا ڪيو. اڄ ڪلهه ڍڪ بازار جو رنگ روپ ختم ٿي چڪو آهي، ڪيترن ئي هندن تان سڙي ڪري به پئي آهي ۽ بجاج بازار جي منهن وٽ مينا بازار اچي جڳهه ورتي آهي. مطلب ته: ”اڇو پاڻي لڙ ٿيو ڪانگاريو ڪنگن.“