لوڪ ادب، لساني ۽ ادبي تحقيق

سنڌي شاعري صدين جي آئيني ۾

هن ڪتاب ۾ موجود مضمون، پنجن قسمن جا چئي سگهجن ٿا، هڪڙا شاعريءَ جي مختلف صنفن جي هيئيت ۽ تاريخ جي باري ۾ آهن. ٻيا مضمون شاعري جي فڪري پسمنظر ۾ آهن. ٽيان مضمون، مجموعي ادبي تاريخ جي سلسلي ۾ اچي وڃن ٿا، چوٿان مضمون سنڌي شاعريءَ جي تاريخ جي نالي وارن شاعرن جي باري ۾ آهن ۽ پنجان مضمون شاهہ لطيف ۽ سچل سرمست جي باري ۾ آهن، جن ۾ سندن شاعريءَ  کي مختلف رخن کان پرکيو ويو آهي. هن ڪتاب جو خاص ۽ اهم مضمون”مقدمو- سنڌي شاعري ادبي عدالت عاليہ ۾“ آهي.  

Title Cover of book سنڌي شاعري صدين جي آئيني ۾

شاھہ لطيف ۽ امن عالم

لطيف جو پيغام ڪنھن خاص طبقي يا ڪنھن خاص خطه زمين جي لاءِ نہ آهي. سندس پيغام عالمگير ۽ ساري دنيا لاءِ هڪ جھڙو آھي. شآھہ لطيف هڪ صوفي درويش آهي ۽ صوفيائي ڪرام جو پيغام پوري انسانيِ برادري لاءِ ھوندو آهي. جيئن شاھہ لطيف هڪ عظيم مفڪر ۽ ڪائنات جو هڪ عظيم نقاش ۽ مفسر آهي، تنھن ڪري هن امن عالم جي نظريي کي اڳتي وڌائڻ جي ڪوشش ڪئي آهي. هو انسان جي فلاح ۽ بھبود جو متمني آهي ۽ انسان ذات جي ترقيءَ ۽ خوشحاليءُ جو دعاگو آهي. سنڌ جي سرزمين اهڙي نظربي لاءِ ذرخيز آهي. سنڌ جا ماڻھو طبعاً امن پسند آهن ۽ شاھہ لطيف صلح ڪُل جو حامي آهي. شاھہ جي پنھنجي وطن سان والھانہ محبت آهي جنھن پنھنجي دور جي سنڌي ثقافتي زندگيءَ جي پنھنجي ڪلام ۾ ايثار ڪئي آھي. وطن سان محبت هڪ فطري امر آھي، هر ڪنھن ماڻھو کي پنھنجي وطن مان محبت هڪ فطري امر ۽ سندس موروثي حق آهي جو کائنس ڪا بہ طاقت کسي نہ ٿي سگهي ۽ نہ وري اهڙي رحجان کي ڪنھن ظلم ۽ استبداد يا زور ۽ زبردستيءَ سان دٻائي سگهجي ٿو. تصوف ۾ خصوصاً ۽ ادب ۾ عموماً انسان دوستي جي نظريي جون جهلڪون ڏسڻ ۾ اچن ٿيون. هر ڪو ماڻھو پنھنجي ملڪ جي اقتصادي سرسبزي ۽ شادابيءَ جو خواهشمند رهي ٿو. اقتصادي ترقيءَ جو مدار صلح، آشتيءَ امن و اتحاد، ۽ ايڪي تي منحصر آهي.
لطيف انساني ‏ ذهن جي اهڙي نموني نشو و نما ڪرڻ جي ڪوشش ڪري ٿو. هن پنھنجيِ بيتن ۾‏ ظلم ۽ زبردستي جا ڪيترائي مثال پيش ڪيا آھن . ھو ڪڏهن ۾ نٿو چاهي تہ ڪو طاقتور ڪنھن ڪمزور جو استحصال ڪري. جڏهن استحصال ختم ٿيندو. تڏهن انسان جي ترقي ٿيندي ۽ ملڪ جي شادابي ٿيندي ۽ انسان جي خوشحاليءَ جو دور دورو ٿيندو. ان ڪري هن امن عالم جي لاءِ دعا گهري آهي. شاھہ جو مشھور بيت سندس اهڙي تصور جي عڪاسي ڪري ٿو:
سائينم سدائين ڪرين مٿي سنڌ سڪار
دوست مٺا دلدار عالم سڀ آباد ڪرين
سڀني ملڪن جي خوشحالي جو تذڪرو اڄوڪي سياست جو پھريون اهم موضوع بڻيو آهي. ذهني طور هر ڪو جنگ و جدل کان بيزار ۽ ان جي مذمت ڪري ٿو. عالمي برادري ۽ اقوام متحدہ ان جو ثبوت آهي. هر ننڍو خواھہ وڏو ملڪ امن جو خواهشمند آهي. اقتصادي چٽاڀيٽي جو دور آهي. هر ڪا حڪومت چاهي ٿي تہ تصادم ۽ جڳهڙي جو رجحان مٽائي پنھنجي ملڪ کي ترقيءَ ۽ خوشحاليءَ جي رستي تي گامزن ڪري . جنھن زماني ۾ مختلف قومن تي هوس جو ڀوت سوار هو ۽ هر ڪا قوم ملڪ گيريءَ لاءِ پريشان هئي. نادر شاھہ جي ڪاھہ، مغلن جون مصيبتون ۽ افغانن جا حملا، لطيف جي زندگي ۾ ٿي گذريا. اهي قومون سنڌ کي تاراج ڪري ۽ سنڌ جي خوشحاليءَ کي پائمال ڪري پنھنجي ماڳن تي وڃي هيڪاندا ٿيا ۽ سنڌ کي اقتصادي بحران ۾ مبتلا ڪري ويا. سنڌ جي سڪر ۾ ڏڪر پئجي ويو. ان وقت لطيف داتا جي در اها دعا گهري“سائينم! سدائين، ڪرين مٿي سنڌ سڪار“ ان سان گڏ هن عالمن جي آباديءَ لاءِ بارگاھہ الاهي ۾ التجا ڪئي، جيئن سڀ ملڪ سکي ۽ ستابا هجن ۽ سڀ قومون خوشحال هجن ۽ هو ڪنھن بہ قوم جي برباديءَ جو باعث نہ بڻجن. “دوست! مٺا دلدار عالم سڀ آباد ڪرين”. هڪ امن پسند انسان کان اها ئي توقع ڪري سگهجي ٿي ۽ عظيم انسان جي اهائي خوبي آهي.
شاھہ امن عالم ۽ انساني خوشحالي ۾ ئي سنسان جي بھتري سمجهي ٿو . هن جو پيغام حقيقت پسندانہ ۽ سچائي ۽ صداقت تي مبني آهي. هن جي اهڙي ھمہ گير تصور ۽ مادي ۽ روحاني بھبود جو راز مظهر آهي. زندگي ادب جي تخليق ڪندي آهي ۽ زندگي جي تخليق ادب ڪندو آهي. درحقيقت زندگي اعليٰ قدرن جو مجموعو آهي ۽ ادب اهڙن قدرن کي سنواري ۽ سينگاري انسان جي اڳيان پيش ڪري ٿو. شاھہ پنھنجي ڪلام ۾ اهڙن قدرن جي غمسازي ڪئي آهي ۽ لطيف هڪ عظيم شاعر هجڻ جو حق ادا ڪيو آهي. اهڙا نظريا سندس ذهن جي پختگي ۽ بلندپروازيءَ جي ترجماني ڪن ٿا. انسان کي هر قدم تي مصيبتن ۽ مشڪلاتن سان همڪنار ٿيڻو پوي ٿو. لطيف ادب جي ذريعي ڏاکڙن کي طئي ڪرڻ لاءِ رستو هموار ڪيو آهي. هو انسان کي صراط مستقيم ڏانھن وٺي هلڻ لاءِ هر دم تيار آهي. شاھہ انسان جي فطرت جي ترجماني ڪندي حقيقتن جو سڌو سادو بيان ڪيو آهي. هن جي پنھنجي وطن سان بيحد محبت آهي ۽ هو سڀني ملڪن جي آبادي ۽ شادابي جو دعاگو آهي، جنھن سان سنڌ جي خوشحالي بہ وابستہ آهي.

(ماهوار شاگرد، ڪتابي سلسلي جو چوڏهون ڪتاب)