شاهه صاحب جون سورميون ۽ عورت جي اهميت : جنت علي جان
مختلف سماجي سٽائن ۾ ڌار ڌار حالتن ۾ هنن جو هڪ ٻئي سان ورتاءُ ۽ رويو مختلف رهيو آهي.
اها به هڪ اٽل حقيقت آهي ته انسان پنهنجي انهن ٻن مختلف جنسن جي حيثيت ۾ مختلف سُڀائن ۾ مختلف حيثيت ماڻي آهي.
عورت ماءُ جي روپ ۾ تمام گهڻيون خصوصيات رکي ٿي. تخليق جي عمل دوران پنهنجي وجود ۾ پلجندڙ جيو کي پنهنجو رت ۽ ست ڏيڻ، تخليق جي پيڙا، درد سهڻ، پنهنجي سهپ جي قوت ثابت ڪرڻ کانپوءِ دنيا ۾ آندل ننڍڙي وجود يعني نئين انسان کي ٿڃ جي شڪل ۾ امرت پيارڻ ۾ راحت محسوس ڪرڻ، راتين جو مٺي ننڊ ڦٽائي اوجاڳن کي عبادت سمجهڻ، ننڍڙي وجود کي نپائڻ، تاتڻ، سانڍڻ کانپوءِ هن دنيا ۾ منهن مٿي ڪري هلڻ جهڙو بنائڻ واري هستي ماءُ جي آهي. سندس قرباني، مامتا ۽ پيار جو اڻکٽ خزانو کٽڻ جو ناهي، سندس ان محبت واري محنت ۾ غرض يا لالچ ڪونهي.
عورت هڪ زال جي حيثيت ۾ جيون ساٿي آهي، ڏک سک ۾ هڪ جيتري ڀاڱيوار آهي. پنهنجا سک ورهائيندي ۽ ڏک پاند ۾ لڪائيندي، عورت زال جي حيثيت ۾ مڙس جي زندگي ۾ سونهن ۽ سڪون جي بهار آڻي ٿي ۽ ان جي پل پل ۽ نواڻ ڀري ٿي.
اها ساڳي عورت ڀيڻ جي روپ ۾ ايترو ته پيار ونڊيندي آهي ۽ ايڏيون ته قربانيون ڏيندي آهي جو دنيا ۾ هي رشتو ڄڻ ته ايثار ۽ قرباني، سک ۽ پيار جو اهڃاڻ بنجي ويو آهي. خدمت ۽ محبت هن جي خوبي آهي. هوءَ صبر ۽ تحمل جو نمونو، فراغ دل، سٻاجهي، سلڇڻي ماءُ ڄائي هر ڏکيءَ مهل حاضر هوندي آهي.
ڌيءَ جي روپ ۾ عورت ايڏي تي پياري آهي جيتوڻيڪ اڄ تائين مختلف معاشري ۾ به سندس جنم تي رنج ٿيڻ باوجود، جڏهن هوءَ گهر جي اڱڻ ۾ بانبڙا پائڻ لڳندي آهي ته ماءُ ۽ پيءُ جي اکين جو ٺار بنجي ويندي آهي. ٻئي سندس چهري جي مسڪان ڏسي دنيا جا سڀ غم ڀلجي ويندا آهن. جڏهن پيءَ جي ڳلي ۾ پنهنجي ٻانهن جو هار وجهندي آهي ته سندس سڄي ٿڪاوٽ لاهي ڇڏيندي آهي. سنڌي سماج ۾ کيس “امڙ” ۽ “نياڻي ست قرآن” چئي مان ڏنو ويندو آهي.
شاعرن، اديبن ۽ دنيا جي سمورن فنڪارن عورت جي جنهن روپ کي ڳايو آهي سان آهي محبوبه، پيار جي علامت ۽ سونهن جي اهڃاڻ.
چيو وڃي ٿو ته “عورت نصف انسانيت آهي” مرد انسانيت جي هڪ حصي جي ترجماني ڪري ٿو ته عورت ٻئي حصي جي. عورت کي نظرانداز ڪري انسان ذات جي ڀلائي لاءِ هر ڪوشش هر جدوجهد اڌوري ۽ اڻپوري رهندي. انسان جون ٻئي جنسون هڪ ٻئي جي ضرورت آهن. نه مرد عورت کانسواءِ پنهنجو وجود قائم رکي سگهي ٿو ۽ نه ئي عورت مرد کان بي نياز رهي سگهي ٿي. هڪ طرف سماجي ۽ معاشرتي زندگي ۾ عورت ۽ مرد جو ساٿ زندگي جي هر شعبي ۾ کپي ٿو ته ٻئي طرف جنسي تقاضا کين مجبور ٿي ڪري ته هو هڪ ٻئي جي دامن ۾ سک ۽ اطمينان ڳولين ۽ انسان جي ايندڙ نسلن جي تخليق ڪن. پر سندن سڀئي لڳ لاڳاپا، سندن اجتماعي زندگي ۾ ساٿ ۽ سهڪار توڙي ترقي تڏهن ئي ممڪن آهي جڏهن ٻنهي جا جنسياتي، نفسياتي، ۽ سماجي ۽ سياسي ناتا به صحيح هجن ۽ سندن سڀئي عمل فطري حدن ۾ هجن ۽ منجهن برابري ۽ توازن هجي. جيڪڏهن ائين نه ٿيو ته سماج ۽ معاشري ۾ توازن ختم ٿي ويندو. جيڪڏهن دنيا جي ڪنهن سماج ۾ اڌ آبادي کي برتر ۽ اڌ آبادي کي ڪمتر ڄاڻي انهن جي وچ ۾ ويڇو پيدا ڪيو ويو ته اهو سماج ترقي جي رفتار ۾ ٻين سماجن کان پٺتي رهجي ويندو. انساني سماج جي هر ترقيءَ ۾ سماج جي جسم جا سڀئي انگ هڪ جهڙا صحت مند هئڻ تمام ضروري آهن. پر افسوس ته هن ڌرتي جي مظلوم انسانن ۾ وڌيڪ انگ عورتن جو آهي کين لطيف “جنس” نازڪ هستي، يا “صنف نازڪ” چئي به وڌ ۾ وڌ ظلم سهڻ تي مجبور ڪيو ٿو وڃي. دنيا جي هر قسم جي سماج، ڌرتيءَ تي ازل کان وٺي جتي به نظر ڊوڙائجي ٿي مختلف دورن ۾ عورت ڏاڍ جوشڪار رهي آهي پوءِ ڪٿي گهٽ ته ڪٿي وڌ!
اسان مختلف دورن ۾ ادب ۽ شاعريءَ مان مثال چونڊي عورت جي حيثيت کي بهتر نموني سمجهڻ جي ڪوشش ڪندا آيا آهيون. سنڌي ادب ۽ شاعري جي حوالي سان سنڌ جي اساسي شاعرن وٽ عورت جو ڪردار ڪهڙو رهيو آهي. جنهن جي هڪ ڪڙي سرزمين سنڌ جي ان عهد آفرين شخصيت، شاهه گهوٽ عبداللطيف ڀٽائيءَ جي آهي، جنهن پنهنجي شاعري وسيلي هڪ نئين سرت هڪ نئين جوت جاڳائي، پنهنجي دور جي اخلاقي اعتمادي، سياسي معاشرتي ۽ اقتصادي حالتن کي آڏو رکي ڏند ڪٿائن کي تمثيل بڻائي نهايت سنهڙي ۽ مٺڙي ٻولي ۾ معرفت جا موتي، راز ۽ رمزون بيان ڪيون اٿس؛ جا هليت شرڪ، بدعت ڪوڙ ۽ ڪپت، ڪدورت ۽ نفرت ۽ ڪٽرپڻي ۾ ڦاٿل انسانن کي هدايت جي راهه ڏانهن راغب ڪرايو اٿس.
شاهه سائين پنهنجي سورمين وسيلي عورت جون اهي خوبيون اجاڳر ڪيون آهن، جيڪي هن عورت ۾ ڏٺيون آهن جتي هن عورت جي وفاداري، سڪ، ڳولا، جدوجهد، مستقل مزاجي برداشت جي قوت ۽ خود اعتمادي جا جذبا بيان ڪيا اٿس، اتي عورت جي فطري ڪمزوري به ٻڌائي اٿس.
شاهه سائين پنهنجي سورمين وسيلي عورت کي جيڪا عظمت ڏني آهي ان جو مثال ملڻ محال آهي. شاهه صاحب مطابق عورت هڪ ماڻيٺو درياهه آهي ته صبر و قرار ۽ اندر جو ٺار به آهي، ثابت قدم به آهي ته گڏوگڏ جدوجهد ڪندڙ به آهي، نياز ۽ نوڙت واري به آهي ته محبت ۽ ايثار واري به آهي، پورهيت به آهي ته راڻي به آهي شاهه صاحب پنهنجي سورمي سسئي جي روپ ۾ عورت کي ثابت قدم، مضبوط ارادي سان منزل ماڻڻ واري راهه ۾ رڪاوٽن جي باوجود جدوجهد ڪرڻ واري، ٻاهرين رڙ ۽ دل جي دانهن جو مقابلو ڪرڻ واري ڏيکاريو آهي.
سُکن واري سَڌَ متان ڪا مونسين ڪري،
انڌر جنين اَڌ، ڏونگر سي ڏورينديون.
شاهه صاحب پنهنجي سورمي سهڻي جي روپ ۾ عورت کي اڏولتا ۽ استقلال واري، وفادار، اندروني توڙي ٻاهرين مشڪلاتن سان اٽل ارادي ۽ نهايت بهادر سان منهن مقابل ٿيڻ واري ۽ منزل مقصود تي رسڻ وارو ٻڌايو آهي.
وَهَ تِک، واهُڙ تِکَ، جِت نينهنُ، تِکَ نرالي،
جن کي عشق عَميق جو، خَلوت خيالي،
وارئين سي، والي! هنئڙو جن هٿ ڪيو.
شاهه صاحب پنهنجي سورمي نوري جي روپ ۾ عورت کي نياز ۽ نوڙت ڪرڻ واري، فطرتا سادي ۽ عجزو انڪسار ڪرڻ واري ڄاڻايو آهي.
نوري جي نياز جو، عَجَبُ اَجَهلُ هوءِ،
سَمو سِرُ سَڀن ۾، مي مُور ڇيو سوءِ،
اچيو اُڀينَ پوءِ، حُجت ڀڳَي راڻين.
ائين وري شاهه صاحب پنهنجي هڪ ٻي سورمي مومل ذريعي عورت کي قرباني ۽ صبر ۽ ايثار سان ڀرپور ٻڌايو آهي.
شمع ٻاريندي شب، پره باکون ڪڍيون،
موٽ، مران ٿي، مينڌرا، راڻا! ڪارڻ رَب.
تنهنجي تاتِ طَلب، ڪانگ اڏايم ڪاڪ جا.
شاهه صاحب پنهنجي سورمي ليلا جي ذريعي عورت جي فطري ڪمزوري کي به اجاگر ڪيو آهي ته هو ڪيئن هار تي هر کجي چنيسر کي وڃائي ٿي ۽ پوءِ پڇتائي ٿي.
هيس هندرون ۾، پيم ڪانه پروڙ،
مئي سندي مامري، ڪوجهي وڌيس ڪوڙ.
شاهه صاحب پنهنجي حب الوطني مارئي ذريعي عورت جي حب الوطني سان سرشار جذبي کي جهڙي طرح بيان ڪيو آهي ان جو مثال ملڻ مشڪل آهي ڇن ۽ ڇپر ساڻيهه ۽ سانگين سان بي پناهه محبت ڪندڙ ۽ ڌن و دولت کي ٺڪرائي پنهنجي اباڻي ڪکن کي ترجيح ڏيندڙ ٻڌايو آهي.
واجهائي وطن کي، ساري ڏيان ساه،
بت منهنجو بند ۾، قيد مَ ڪريجاه،
پر ڏيهياڻي پرين ري، ڌار مَ ڌريجاه،
ٿڌي وسائجانءِ ٿرن جي، مٽي مُئيءَ مٿان ،
جي پويون ٿئي پساهه، ته نجانءِ مڙهه ملير ڏي.
۽ اهڙي طرح شاهه صاحب پنهنجي سورمي سورٺ ذريعي عورت کي عالم انسانيت جي سِرن جي خيرخواهه ڄاڻايو آهي.
گل ڇنو گرنار جو، پٽڻ ٿيون پٽين،
سهسين سورٺ جهڙيون اڀيون اوسارين
چوڻا چارڻ هٿ ۾، سر سينگاريو ڏين،
ناريون ناڏ ڪرين، راڄا رات رمگيو.
انهن حقيقتن جي باوجود به اڄ به مان ۽ تقريباً دنيا جي هر عورت اهو سوال پڇڻ تي مجبور آهيو ته:
هر سماج هر معاشري ۾ عورت پست حالت ۾ ڇو آهي؟ دنيا جي سڀني مادي وسيلن تي مرد جا صرف اختيار ڇو آهن؟ اڄ به عورت ظلم و جبر ۽ ڏاڍائي جوشڪار ڇو آهي؟
هڪ جهڙا انسان تخليق هئڻ جي باوجود هڪ جنس جو ٻئي جنس سان اهو ورتاءُ ڇو آهي؟
“Since women’s are half and sometimes more than half of mankind, they always have shared the world and work with men.”
Then why still women’s are ignored??
(ترجمو: جيتوڻيڪ عورتون انساني آبادي جو اڌ حصو يا ان کان به وڌيڪ انگ رکن ٿيون ۽ اهي مَرد سان ڪم ڪَار به ڪلهو ڪلهي ۾ ڏئي هلن ٿيون ته پوءِ عورتن کي نظرانداز ڇو ڪيو وڃي ٿو....؟)