شخصيتون ۽ خاڪا

سراج: سنڌي ٻولي ۽ ادب جو اهڃاڻ

سنڌ جي نامياري اديب، ليکڪ، ناولنگار ۽ جديد صحافت جي اهڃاڻ سراج الحق ميمڻ جي شخصيت تي سنڌ جي ڏاهن جي لکيل مضمونن ۽ ڪالمن جي ڪتاب ”سراج : سنڌي ٻولي ۽ ادب جو اهڃاڻ“ جو مرتب خالد چانڊيو صاحب آهي.
هيرو ٺڪر پنهنجي مضمون ۾ لکي ٿو:
”سراج الحق ميمڻ صاحب سنڌي ادبي کيتر جي هڪ ٻھڳڻي شخصيت، سنڌ جي تاريخ تي عبور رکندڙ، لسانيت جو ماهر، قابل ڪاروباري ۽ عامل نامور وڪيل ۽ آزاد خيال مفڪر هو. هو سنڌ جي عظمت تي بجاطور فخر وٺندڙ، سنڌ ۾ امن ۽ استقامت ۽ سنڌين جي آزادي ۽ اتحاد جو ڪانکي هو. هن جي وفات سان سنڌ امڙ پنهنجو هڪ سچو سپوت وڃايو آهي.“
Title Cover of book سراج: سنڌي ٻولي ۽ ادب جو اهڃاڻ

سراج الحق ميمڻ: جي زندگيءَ تي هڪ نظر : تاج جويو

2-فيبروري 2013ع تي سنڌ جي ارڏي اديب، عالم ۽ محقق ’سراج‘ جي لاڏاڻي جي خبر علمي ادبي لڏي سميت سندس چاهيندڙن کي صدمو ڏنو. سنڌ ۽ سنڌي ٻوليءَ سان سچ عشق رکندڙ ڏاهي دانشور، ڪھاڻيڪار، ناول نگار، محقق ۽ ماهر لسانيات ’سراج‘ جو پورو نالو سراج الحق ولد محمد يعقوب ميمڻ هو، هن 24-آڪٽوبر 1933ع تي ٽنڊي ڄام، ضلعي حيدرآباد ۾ جنم ورتو. سندس والد محمد يعقوب ميمڻ وقت جو بهترين تعليمدان ۽ علم ادب سان چاهه رکندڙ هو. سندس ترجمو ڪيل ”ديوان حافظ“ سنڌي ادب ۾ يادگار حيثيت رکي ٿو. سراج تي پنھنجي والد جي مزاج جو اثر ٿيو ۽ شروع کان ئي لکڻ پڙهڻ سان واسطو رهيس. ابتدائي تعليم ڳوٺ مان وٺڻ کانپوءِ نور محمد هاءِ اسڪول مان ميٽرڪ جو امتحان پاس ڪيائين ۽ سموري بمبئي يونيورسٽيءَ ۾ ٽين پوزيشن کنيائين، سندس تعليم بي.اي (آنرس)، ايم.اي ۽ ايل.ايل.بي هئي. پيشي جي لحاظ کان 1953ع ۾ ”سنڌي ادبي بورڊ“ ۾ نوڪري شروع ڪيائين ۽ 1955ع ۾ ادبي بورڊ جو اسسٽنٽ سيڪريٽري مقرر ٿيو. 1957ع ۾ سي.ايس.ايس جو چٽاڀيٽيءَ جو امتحان پاس ڪري انڪم ٽيڪس جي کاتي ۾ آفيسر مقرر ٿيو. جتان 1969ع ۾ جبري رٽائرمينٽ ٿيس. سندس خلاف الزامن مان مکيه سرڪاري ملازمت ۾ هوندي قومپرست ۽ ترقي پسند ادبي تحريڪ ۾ حصو وٺڻ ۽ قوميت جي موضوع تي لکڻ هو. ان کانپوءِ ڪجهه وقت وڪالت ڪيائين. 1971ع ۾ ڪراچيءَ مان هلال پاڪستان اخبار جواجراء ٿيو، جنھن ۾ کيس ايڊيٽر مقرر ڪيو ويو. هن اخبار ذريعي سراج، جديد صحافت ۾ نوان ۽ اڇوتا لاڙا آندا. ان تي کيس سنڌي جديد صحافت کي نئون جنم ڏياريندڙ چيو وڃي ٿو. 1977ع ۾ ضياءُ الحق جي دور ۾ هن فوجي حڪومت کان ڊڪٽيشن وٺڻ کان انڪار ڪندي هلال پاڪستان مان استعيفا ڏني ۽ واپس وڪالت جي شعبي سان لاڳاپجي ويو ۽ عمر جي آخري عرصي تائين سپريم ڪورٽ جو سينئر وڪيل رهيو. انڪم ٽيڪس قانون تي سندس مھارت سبب کيس ان مضمون جي ميدان ۾ ”انسائيڪلوپيڊيا“ چيو ويندو هو.
سراج سنڌي ادب جي هڪ گهڻ پاسائين شخصيت رهيو، سندس ڪھاڻين جو پهريون مجموعو 1961ع ۾ ”اي درد هلي آءُ“ جي نالي سان شايع ٿيو ۽ ٻيو مجموعو ”اٺون ماڻهو“ 1985ع ۾ شايع ٿيو. جديد سنڌي ادب ۾ سراج سڀ کان وڌيڪ تخليقي ناول لکيا ۽ هي اهو پھريون سنڌي ليکڪ آهي جنھن ٽن ناولن تي ٻڌل ”پياسي ڌرتي رمندا بادل“ جي نالي سان سنڌي ادب جي پهرين ٽريالاجي لکي. سراج، سنڌ جي تاريخ کي افسانوي انداز ۾ پڙهڻ جو شوق پيدا ڪيو، جن سنڌ جي تاريخ اڳ ۾ ڪانه پڙهي هئي، تن سراج جا ناول پڙهي پوءِ سنڌ جي تاريخ ۾ دلچسپي ورتي. سراج جو پھريون جڳ مشھور ناول ”پڙاڏو سو ئي سڏ“ 1979ع ۾ ڇپيو، هي ناول سنڌ تي ارغونن ۽ ترخانن جي قهري دور جي تاريخ کي افسانوي انداز ۾ پيش ڪري ٿو. سندس ٻيو ناول ”مرڻ مون سين آءُ“ 1988ع ۾ ڇپيو، ان کانسواءِ ”منھنجي دنيا هيڪل وياڪل“، ”تنھنجي دنيا سڀ رنگ سانول“ سندس اهم ناول آهن. سراج ڪيترائي ڊراما پڻ لکيا. هڪ مترجم جي حيثيت سان هن ”چين جي هارين کي زمين ڪيئن ملي“، ”چونڊ آمريڪي افسانا“، ”ڏکڻ مان ٿو سج اُڀري“، ”سنڌ جي اقتصادي تاريخ“ ڪتاب پڻ ترجمو ڪيا. سندس ناول ۽ افسانن جا مجموعا، افسانوي ادب ۾ تمام گهڻي اهميت جا حامل آهن. سراج پنهنجي صحافتي زندگيءَ ۾ روزاني هلال پاڪستان جو ايڊيٽر رهڻ دوران اهم مسئلن تي ايڊيٽوريل لکڻ کانسواءِ ”رتيءَ جي رهاڻ ۽ ملان جي ڊوڙ“ ۽ جاڳو اخبار ۾ ”سياسي منظرنامو“ جي سري سان سوين مضمون ۽ ڪالم لکيا. سراج شاعري به ڪئي ۽ ڪراچي جي سنڌ کان ڌار ڪري وفاق حوالي ڪرڻ جي موقعي تي ”ڪراچي“ نالي سان تاريخ ۽ اهم نظم لکيو.
لسانيات جي حوالي سان سندس اهم تصنيف ”سنڌي ٻولي“ 1964ع ۾ ڇپي جنھن سنڌي ادب ۾ ٻوليءَ جي ارتقا جي حوالي سان نوان بحث ڇيڙيا. هن ڪتاب م پھريون ڀيرو هن سنڌ جي ٻين عالمن سان اختلاف ڪندي سنڌي ٻوليءَ کي سنڌ جي اصلوڪي ۽ بنيادي ٻولي قرار ڏنو، جنهن کي شروع ۾ جن قبول نه ڪيو، انهن به تحقيق بعد آخر ۾ اچي ساڳي ڳالهه ڪئي. هن ڪتاب کي ”پاڪستان رائيٽرس گلڊ“ پاران انعام پڻ مليو ۽ 2009ع ۾ هن ڪتاب جو انگريزي ترجمو پڻ شايع ٿيو جيڪو سنڌي لئنگئيج اٿارٽيءَ ڇپيو آهي.
هن زندگيءَ جي آخري ڏينھن ۾ انگريزيءَ ۾ به ڪتاب (1) History of Sindhi Language ۽ (2) Biology of an unknown Sindhi مڪمل ڪيا. انهن مان پهريون ڪتاب اشاعت هيٺ آهي. سنڌ جي هن نامور عالم ۽ اديب، 2-فيبروري 2013ع، رات جو ساڍي ٽين وڳي لياقت نيشنل اسپتال ڪراچيءَ ۾ دل جي عارضي سبب وفات ڪئي .