رچنا رچنا ۽ ڪٿ : ستيش روهڙا
اسان جي ٽهڪن سان / باغ ۾ / گل ڇڻي نه پون / ۽ وري ڪائي / لنبي عرصي واري / خزان نه اچي / اسان صرف / من ئي من مسڪرايو آهي / ۽ جڏهن / ساه جو احساس ٿيو / من اندر جي مشڪ وڪڻي به / اسان پراون سان / واعدا ڪرڻ لاءِ / بهانا ڳولهيا آهن / او شڪارپور !
هن ڪوتا ۾ هڪ ئي وقت انيڪ جذبا اُڀري ٿا اچن. ”ٽهڪن“ جي بيان ۾ خوشيءَ جي موجودگي، ”گل ڇڻي نه پون“ ۽ لنبي عرصي واري خزان“ جي اظهار ۾ ڏهڪاءُ ڀريل ماحول ۽ ان جو ڌٻاءُ، ؟متان” ۾ ظاهر ٿيل انديشو ۽ ڊپ، ”اندر ئي مسڪرائڻ“ جي اظهار ۾ سهج خوشي کي ڌٻائڻ جي مجبوري، ”ساه جي احساس“ ۾ پنهنجي زنده هجڻ / رهڻ جي سچائيءَ جي قبوليت، ”مشڪ وڪڻڻ“ ۾ حالتن سان ڪيل سوديبازي، ”بهانا ڳولهڻ“ ۾ مانسڪ گراوٽ جي قبوليت، ۽ ”او شڪارپور!“ ۾ پنهنجي مٽيءَ سان جڙيو رهڻ جي موه جي دانهن آهي.
اهڙي طرح ڏسجي ته هن ڪوتا ۾ انيڪ جذبا ۽ احساس آهن جيڪي پاڻ ۾ الجهيا پيا آهن ۽ جن کي جيڪڏهن بحر وزن قافيه جي فريم فٽ ڪرڻ جي ڪوشش ڪبي ته شاعريءَ جو اهو فريم ته شايد بچي وڃي پر واسطيدار جذبا، احساس پرزا پرزا ٿي بي اثر بڻجي پوندا.
ڇاڪاڻ جو نئين ڪوتا ۾ احساس جي شعوري گهرائي، جذبن ۾ تيزي ۽ الجهاءُ رهي ٿو ان ڪري نئين ڪوتا ۾ نين علامتن يا روپڪن (Metaphors) جي رچنا رهي ٿي. جر روپڪ عام کي سمجهڻ ۾ اچڻ جهڙا ٿين ته ڪوتا پڙهندڙ جي ذهن تي اثر ڪري ٿي نه ته اِها ڪوتا مونجهه ڀريل ۽ سمجهه ۾ نه اچڻ جهڙي بڻجي ٿي پوي.
نند جي گهڻين ڪوتائن جا روپڪ ذهن ۾ ماپڻ جهڙا آهن يعني اهي مٿي جي مٿان لنگهي نٿا وڃن. مثال لاءِ مجموعي جي سڃاڻپ ڪوتا پيش آهي ــــــ
منهنجو نالو / منهجي سڃاڻپ نه آهي / اهو ڏنل نالو / صرف اُهو ڏس آهي / جنهن طرف هنن کي وڃڻو هو / جنهن طرف مون پير کنيا آهن / انهن پيرن جا نشان ئي / منهنجي سڃاڻپ / ڏيئي سگهن ٿا.....
هن ڪوتا ۾ نالو، پيرن جا نشان وغيره جا روپڪ آهن پر اظهار صاف آهي ــــ هڪ فرد جي سڃاڻپ سندس پنهنجن ڪارنامن جي اثرن ــــ نتيجن سان پنهنجن ڪارنامن جي اثرن ــــ نتيجن سان جڙيل آهي ۽ نه ڪي ڪٽنب / سماج دواران ڏنل نالي، ڌنڌي ڌرم ذات وغيره سان ڇو ته اِهي مڙيئي شيون ڏيندڙ جي روايت، سوچ ۽ اڇا جو اظهار ڪن ٿيون، اُهي فرد جي ڪا ڄاڻ / سڃاڻپ نٿيون ڏين.
پر ائين چوڻ به صحيح نه ٿيندو ته نند جون مڙيوئي ڪويتائون صاف ۽ چٽيون آهن. اهڙيون به ڪوتائون آهن جن جا روپڪ سولا سمجهه ۾ اچڻ جهڙا نه آهن ۽ ان ڪري اهي ڪوتائون منجهيل ڀاسن ٿيون. جيئن ”مسافر لاءِ بس“ گيتائي انداز ۾ چيو ويو آهي ته:
هن بس جي اڳين سيٽ تي ويٺل / ڊرائيور مان آهيان / ۽ پوئينءَ سيٽ تي براجمان / ڪنڊڪٽر به مان آهيان / اڳين ۽ پوئينءَ سيٽ جي وچ۾ ويٺل / هر مسافر به مان آهيان / اها منهنجي واقفيت آهي / ـــ
نند جي ڪويتائن پنهنجيءَ مٽيءَ سان موهه ۽ ان کان الڳه ٿيڻ جو جو بيحد تکو درد آهي جنهن کي هن ”اوشڪارپور!“ جي عنوان هيٺ بيحد ڪلاتمڪ نموني اظهاريو آهي. نند هيءُ درد سندس اندر جو درد آهي ان ڪري هيءُ ان ڪتابي درد کان الڳه آهي جيڪو سنڌ سان وابسته ڪيترين ڀرڪائو ڪوتائن ۾ ڏسڻ ۾ ايندو آهي. ڪتاب جي عنوان مان اهو ظاهر آهي ته نند جي من جي چؤواٽي وٽان ڦٽندڙ هر راه جو رخ شڪارپور ڏانهن آهي.
احساس جي گهرائي، اظهار ۾ گنڀيرتا، وشئه سان مناسبت رکندڙ چست شبد ـــ رچنا، پختي، گنڀير ۽ صاف شريفاڻي ٻولي، نند جي ڪوتا جون خاصيتون آهن. شعوري سطح تي، ڪوتا کي رهسيه ميه ڍنگه سان ماڻڻ وارن کي نند جي ڪويتائن مان لاشڪ ذهين لطف حاصل ٿيندو.