”چؤواٽي تي“ جون ڪوتائون ــ هڪ سمالوچنا : پريم تولاڻي
سوچ سان انسان پاڪ ۽ ناپاڪ آهي!
”مان“ بي انت آڪاش آهي،
پوءِ ئي تنهجي ڏنل چوکٽ
منهنجي هوند بڻي.
نند جويريءَ جو ”چؤواٽي تي“ ڪتاب پهريون دفعو هٿ ۾ کنيم ته ڪور ته دلڪش هو پر پڙهڻ تي ڪجهه محسوس ڪيم ته آخر لکيو ڇا اٿئي؟ نه نظم بروبر نه وري تڪ بندي ڪيل الاهي ڇا آهي؟ انهيءَ ڪري ڪتاب پاسيڙو رکيم پر ڪجهه ڏهاڙن کان پوءِ ائين من ۾ خيال آيو. ته ليکڪ شاعر ڪڏهن ڪڏهن پهرين خشڪ بي مطلب لڳندا آهن. پر ضرور ڪا گهرائي آهي جنهن جو لقاءَ يا لطف ٻاهرين نظر سان نه حاصل ٿيندو آهي انهيءَ ڪري هڪ وقت فرصت ۽ فرحتي ويل ”چؤواٽي تي“ خود کي بهاريم ۽ نند جو ڪتاب انهيءَ لنو سان پڙهڻ شروع ڪيم ته عجيب محسوسات ٿي ته .
نند اصل جوهيري جو دماغ رکيٿو جيڪو هيري کي هر طرف کان جاچي جوچي ڪجهه انهيءَ پٿر ۾ پائي ٿو. نند جويريءَ جو دماغي خلل ۾ صرف فيلصوفيءَ جو ويچار ڪونهي پر اونهي عميق ۾ انساني خيالات اها جيڪڏهن ڪنهن تسليم ڪيل اوليا يا مهاتما جي مکه مان نڪري ته هوند هزارين ماڻهو انهن لفظن جي تتون جو جدا جدا ارٿ ترجمو يا انٽرپيشن Interpretation ڪر لوڪن اڳيان رکن ته مهاپرش ڇا ٿو چوڻ چاهي.
مٿين چند سٽن مان اهو ظاهر آهي ته نند رواجي ليکڪ يا شاعر ڪونهي جن ٻاهرين اکين مان ڪجهه ڏٺو يا ڪو تصور ڪيو ۽ اڌما پئدا ڪيا ۽ لکيو پر سندس اونهن خيالن ۾ اها وهڪ وهي ٿي جنهن جي وهڪري ۾ وهي وڃي وٿاڻ ئي ٻيا وسائي جتي ايڪانت ۽ شانتي هجي. جتي وڻن جي ٽارين جو هلڪ هوا جي جهونڪي تي آوز ڪن پکين جي لات کي پنهنجي لنو ڪر سمجهي. پر ٻ.ڌنن ۾ جڪڙيو پيو آهي اها سندس مجبوري ۽ لاچاري آهي.
انهيءَ ڪر پنهنجن اونهن ويچارن ۽ خيالن جذباتن لڳل لنو جو اظهار هن ”چؤواٽي تي“ ذريعي ڪيو اٿس سندس لکڻين کي پڙهي ائين لڳندو آهي ته شاهه صاحب جيڪو فرمايو آهي اهو هوبهو ۽ بلڪل تز هتي ٺهڪي ٿو . ” هٿ هاج ۾ دل يار ڏي“
شروعات ۾
مان نه پاڪ هوس
نه ئي ناپاڪ هوس
مان نج هوس
انسان نج ڄمي ٿو هي انساني ماحول ذات بات جا ليڪا ڪڍن ٿا جيڪي ٻنا ۽ ٻنڌن ٿين ٿا جن جي ڪري نج پوءِ پاڪ ۽ ناپاڪ جي محدودين ۾ جڪڙي ٿو.
”منهنجي مان“ هڪ بي انت آڪاش
جنهن کي تو ٻنا ڏنا
پوءِ تنهنجي ئي ڏنل چوکٽ
منهنجي هوند بڻي
هاڻي جڏهن انساني هوند بڻي تڏهن انسان ”پنهنجي مان“ کوئي ڇڏي اهو سچ آهي هونئن ”منهنجي مان“ هڪ اڏامندڙ پکي انهيءَ کي سوارٿ ٻنا ڏنا. ۽ اها عاليشان ”مان“ بي انت مان اننت بڻجي نند جويري قهر ڪيو آهي. هن پريت جي پيچري تي پانڌيئڙن کي پرکيو آهي
اگر تون ۽ مان
هن کان اڳه ڪٿي مليا آهيون
شايد گڏ کڻنداسين
اگر تنهجو قدم
منهنجي کنيل قدم جي برطرف به پوي
ته به برطرف ٻرانگهه ڀرن لاءِ
توکي
منهنجي وکه جو طرف سڃاڻڻو ئي پوندو
تون ۽ مان وقت جا پاڇا آهيون
پاڃن جي گهٽجندڙ
۽ وڌندڙمقدار جي ڏڦير ۾
تنهنجو منهنجو وجود ڦهليل آهي
تو مونکي پٺيان ڇڏي نٿو سگهين
۽ نه ئي تون
منهنجي پٺيان رهي سگهين ٿو.
تنهنجي هستي
منهنجي هستيءَ ڏانهن
۽ منهجي هستي
تنهنجي هستيءَ ڏانهن جوابدار آهي
ان سان ئي
منهنجي توسان
سڃاڻپ آهي
ديش جي ورهاڱي کان پوءِ ۽ راڄنيتي رمزن ڪري ايترو اخلاق ۽ ضمير جي گراوٽ ٿي آهي جو جيڪي خوشامندڙيا آهن انهن پنهنجو وجود پنهنجي هشمت ختم ڪئي آهي انهيءَ جو ذڪر نند جويري هينئن ڪيو آهي جيڪو سندس من جو غبار آهي اکين ۾ انهيءَ ونهوار لاءِ حقارت آهي.
مڇ ڪٽيل ننڍا ڪوئا
خوش آهن
جو ايمان سان
هنن نوان سهڻا
ٻر جوڙيا آهن
اهو ليکڪ ۽ شاعر ئي ڪهڙو جنهن چانهه جي ڪوپ ۽ چپن تي آڻي سرڪي پيڻ جي درميان جيڪو ويڇو آهي يا اِهو ڪهڙا قهر ڪري سگهي ٿو. انهيءَ جو اظهار نه ڪيو آهي؟ نند جويريءَ هيءُ لکيو آهي.
وڇوٽي
جهوٽي ۽
ننڊ جي وچ ۾
جا سجاڳي آهي
اها به
هڪ وڇوٽي آهي
ان وڇوٽيءَ کي
ماڻڻ جو درد
مون کي رکي ويٺو آهي ..... سجاڳ
ليکڪ ۽ شاعر جي دل ڪٿي جهڙي ٿي، ڪٿي موه پيار سڪ ڪنهن به جڳهه سان جڙي ٿي. نند کي ماتر ڀوميءَ سان اٿاهي لنو لڳل ڪيتري اونهي جڙ سان جڙيل آهي جو سندس جنم اسٿان شڪارپور کي ياد ڪري ضرور اکين مان آب آندو اٿس ۽ هن ڪتاب ذريعي شڪارپور جي تصوير چٽي اٿس اهڙي اثراتي جو مان شڪارپور ڏٺي به ڪانهي پر ”چؤواٽي تي“ پڙهڻ سان ائين ٿو ڀاسي ته مان شڪارپور جو لکيدر ..... گهنٽاگهر ...... گئو شالا ...... چرين ٻانڀڻن واري گهٽي ..... ڀر ۾ ٽيڪچند پاٺشالا پيو ڏسان. نند ورهاڱي کانپوءِ سنڌ جو سئر ڪيو آهي ۽ شڪارپور جي موجودهه حالت ڏٺي اٿس پر سندس ٻالڪپڻي جا ارڪان کيس اُتي ڪونه مليا يا انهن ۾ اها لچڪ لذيذپڻو حاصل ڪونه ٿيو اٿس. سڄو ماحولل بدليل آهي. بس! انهيءَ جو اظهار هئين ڪيو اٿس.
هن دفعي
لکردر تي گهنٽاگهر
منجهند جو ٻي بجي
شام جا پنج گهنڊ ڪونه هنيا
انهيءَ کي به بخار هو
يا لقوي جي مرض ۾ رڙهندي
لاچاريءَ جو اظهار ٿي ڪيائين
مون وانگر
گهر اُهي ئي هئا
پر در اهي نه هئا
در بنا ٻانهن هئا
بي نور دريون هيون
نه ڀاڪر هئا
نه قرب ڀريون نظرون
درن درين جي گلڪاري
سامي اياز فاني
سڀ لڏي چڪا هئا
منهنجي شهر شڪارپور مان
مان مجبور آهيان جو ”چؤواٽي تي“ سمالوچنا لکندي خود اهڙي چؤواٽي تي پهتو آهيان ته ڪهڙي راهه وڃان ــــ آخر هن لکڻيءَ کي هتي ئي ختم ڪريان ۽ سنديش ڀارت جي صفحن جي اون رکان. بس ! انهيءَ ڪري هتي لاچاري ڏيکاري قلم بند ٿو ڪريان. اهو چوندي واهه ڙي نند واهه جيءَ ۾ جلين پيو ـــ جهوڙي لڳل اٿئي پر ٻاهر ٻنڀا رکيو ويٺو آهين. شاهه چيو آهي؛
”نيهن نهائين کان سکه ڪنهنجا سپرين
سـڙي سـارو ڏيـنهن ٻـاهر ٻـاڦ نه نڪـري.“