14
”ڪ“ اکر سان منھنجو ھڪ اتفاقي ناتو رھيو آھي، ڪجھ ھن طرح؛
1 جنم جو ھنڌ ڪوٽڙي
2 پڙھائي ڪراچي
3 لڏ پلاڻ بعد ڪلياڻ پناھگير ڪئمپ
4 اسڪولي عشق ڪمل (بينا(
5 تخلص ڪلپنا
6 پھرين ادبي رسالي جي ايڊيٽري ڪونج
7 پتني ڪمل
8 پھريون شھر جتي سنمان ٿيو ڪلڪتو
9 بھترين ڪتاب ڪانءُ ۽ سمنڊ ، تڏھن سمجھيو ھوم ته ڪتي جو موت مرندس جو ان ۾ به ته ”ڪ“ آھي. پر اتفاقن جو پنھنجو منطق آھي. جو ان ۾ ڪو به منطق ڪونھي.
قلم ھٿ ۾ آھي ۽ ڪٿا، پنھنجي ۽ مان خود لکان ويٺو.
ھڪ دفعي کلندي کلندي وري پيار جو تپ چڙھيو. ڪا ڪماري ”ش“ ھئي ۽ ڀڳوان ڪپور کيس چاھيندو ھو. ڀڳوان پوءِ فرانس ۽ آمريڪا ۾ پنھنجن چترن جا وڏا نماءُ ڪيا آھن ۽ ھن وقت آمريڪا ۾ رھيو پيو آھي.
پئرس مان ھڪ خط لکيائين. ٻه ڳالھيون ڪجھ ھيئن ھيون؛
فرانس ۾ انڊيا جا ٻه ڪتاب ھر شوڪيس ۾ ڏسبا آھن؛
ڪام سوتر ۽ ڀڳوت گيتا.
فرانس جي ھر آرٽسٽ جي شخصيت ۽ فطرت تو جيان آھي. ذھين، تيز، حملا آور، بيپرواھ، مڪت کلندڙ، موھن، ھتي مان فقط توسان ئي مليو آھيان.
اِھا ”ش“ جنھن کي مان سندس خانگيت ۽ پنھنجي سھوليت موجب شبانا چوندس، مون کي پنھنجي پيءُ جي گھر ملي. جو خود فنڪار ھو ۽ ڀڳوان ڪپور روز اتي ايندو ھو. شبانا منھنجي ”موھي-نرموھي“ ڪھاڻي پڙھي. چيائين ”تون آھين اھڙو. ڪڏھن من چاھي ته تنھنجا پير ڇُھان“.
ڀڳوان ڪپور وائڙو.
چيو مانس ”ان کان بھتر آھي تون ست نارايڻ جي ڪٿا ڪرين“.
”ڀڳوان رنگن جو دوست آھي ۽ رنگ گونگا ٿيندا آھن. تنھنجي لفظ لفظ ۾ ساھ آھي“.
”ڀڳوان چيو رنگ به ڳالھيون ڪندا آھن“.
”تون آسمان ۾ بادل ڪڍندين ته ان مان برسات پوندي“.
شبانا پڇيس.
”پر برسات جو وھم ته پئدا ٿيندو“.
”يعني تنھنجا رنگ نظرن جو دوکو آھي “!
” ته لفظن ۾ ساھ ڪيئن ٿيندو آھي“؟
”اِھي ڳالھائندا آھن“.
”ڇا ڳالھائيندا آھن“؟
”سچ ڳالھائيندا آھن“.
ڀڳوان ڪپور کي خراب لڳو ۽ ھو ھليو ويو. ھڪ شام شبانا چيو ”ھي مندر ڪيئن آھي“؟
ڏسان ته ڪاٺ جي شوڪيس ۾ شِو ۽ وِشنوءَ وچ ۾ منھنجو فوٽو پيو ھو.
ھڪ غريب ليکڪ جو فوٽو ۽ ڀڳوانن جي ڀرسان !
” تو اِھو فوٽو ڪٿان آندو“؟
” تنھنجي راجڪماريءَ ڏنو “.
” ۽ مندر ۾ ڇو“؟
” ست نارايڻ جي پوڄا ڪرڻ لاءِ “...
۽ جڏھن گيتا راج مون کي زبردستي ناگپور وٺي ھلي ته ڏسان گاڏيءَ ۾ شبانا به آھي. ڏاڍي خوشي ٿي. مالھي به ھو ڀڳونتي به. ڪنھن اسٽيشن تان سترام روھڙا به چڙھيو. جنھن چيو ته سندس خواھش ھئي ته ھڪ فلم ڪڍي. مون چيومانس؛ سنڌين ۾ ڌرمي فلم ھلندي به ڪھڙي؟ ست نارايڻ جي ڪٿا. پوءِ ھن جيہ سنتوشي ما، فلم ڪڍي ۽ ڪروڙين رپيا ڪمايا. فلم ھنديءَ ۾ ھئي. ست نارايڻ جو نالو ٻڌي شبانا ٽھڪ ڏئي کِلڻ لڳي.
ناگپور ۾ چيائين ”مالھي رڳو ريھرسلون لڳائي ويٺو آھي تون مون کي ڪٿي گھمائڻ وٺي ھل“. مون گيتا راج کي چيو. ھن چيو؛ مان به ھلندس. گيتا الڳ رڪشا ۾ ويٺي مان ھوءَ الڳ. شبانا چيو ”ھن کي ڇو ٿو وٺي ھلين“؟
” اڙي -ھن ۾ ڏاڍو موھ اٿم“.
” مون کي نٿو وڻي“.
” ڇا منھنجو موھ يا ھن جو ھلڻ“؟
” ھن جو ھلڻ“.
”ته مان ڇا ڪريان“؟
” تون مون کي وٺي ھل - اتي جتي ڪو رستو نه ھجي. ڌرتي ۽ آسمان مليا پيا ھجن. جتي ڪو به نه ھجي. فقط مان ۽ تون“.
مون ھٿ -رڪشا ھلائيندڙ کي چيو؛ آھستي ھل. ڪٿي بيھج نه. جيترو به ھلي سگھين، ھل. وچ ۾ مينھن پيو. گيتا رڙ ڪئي: ڪيڏانھن موھن-؟ ڪيڏھن به ! پر اوندھ ٿي ويئي آھي! صبح ته ٿيندو. ته مان وڃان ٿي !
اسين به اينداسين. ۽ گيتا موٽي ويئي. ڪلاڪ ٻن بعد رستي جي سامھون ھڪ بند آيو. مينھن بند ٿيو ھو. شبانا چيو؛ موھن، ھن کي پئسا ڏيئي ڇڏ.
” پوءِ واپس ڪيئن ھلنداسين“؟
” پنڌ“.
” ڏاڍي بدنامي ٿيندي“.
” سٺو“.
” ڇو“؟
” اسان ٻنھي جو نالو گڏ کنيو ويندو. پوءِ ان بدنمائيءَ کان بچڻ لاءِ شايد اسين شادي ڪنداسين “.
رڪشا وارو ويو ته مون کانئس پڇيو؛ بند جي ساڄي روشني ۽ کاٻي اوندھ آھي. تون ڪھڙي پاسي ھلندينءَ. ھن چيو؛ اوندھ ۾ تون تارا ڏسج، مان توکي ڏسنديس.
اٽڪل پنجاھ ڏاڪا مٿي چڙھياسين. پوءِ ڪجھ وقت ھلياسين. ھن ھلندي منھنجي ٻانھن ۾ ھٿ وڌو ۽ پنھنجو منھن منھنجي ٻانھن سان لڳائي ھلڻ لڳي. ڪافي اڳيان وڌي مان آسمان ڏانھن نھارڻ لڳس. ھوءَ آھستي اچي مون سان لڳي بيٺي مون ھن جي ڪلھي تي ھٿ رکي چيو”اھو نھايت سندر آھي“.
” ته پوءِ ڳالھاءِ نه “.
مون چاھيو ته کيس چمان. ھوءَ به چمندي. پوءِ اسين اوندھ ۽ مٽيءَ ۾ ليٽي پونداسين. پر نه. اڄ مان ھن جي اکين ۾ آڪاش جا تارا ڏسندس. فنڪار آھيان. ڪجھ ٻين کان بلند ۽ مختلف آھيان.
اسين ڪلاڪ کن بند تي ھئاسين ۽ واپس ورياسين ته ھڪ ٿي ويو ھو. مون. ”سرءُ جا پن ۽ پيلا پوپٽ“ ڪھاڻي ھن تي ئي لکي آھي.
صبح جو گيتا چانھ جو ڪوپ کڻي اچي پاسي کان ويٺي ۽ ننڊ مان اٿاري چيائين ”آخر توھان کي ڪڏھن سمجھ ايندي“؟
” ڇو“
” رات ايترو دير سان آيا. ڪجھ دنيا جو سوچيو. ھوءَ به ڄڻ بيھوش ٿي سمھي پيئي آھي. ضرور اوھان کيس ريپ ڪيو آھي“.
نظرون تيز ھوندي به ھن چانھ جو ڍڪ ڀريو.
مون چيو ”اھو ته ڪنھن جي مرضيءَ جي خلاف ٿيندو آھي“.
” يعني توھان ڳالھ ته اھا ڪئي آھي. رڳو ھن جي مرضي ھٿ ڪئي اٿؤ“.
” نه -نه “! منھنجي آواز ۾ ڄڻ پڙاڏو ھو.
” توھان جي اکين ۽ چھري ۾ مون ايتري سونھن ڪڏھن نه ڏٺي آھي“.
” مان واسنا جي اگنيءَ ۾ جليو آھيان“.
” ھوءَ اوھان کان چوڏنھن سال ننڍي آھ. کيس ڪا سمجھ نه آھي“.
” سيتا جڏھن شادي ڪئي تڏھن ھن جي عمر چوڏھن سال ھئي“.
” تڏھن ته راوَڻ جي چنبي ۾ ڦاٿي“.
” ته مان راوَڻ آھيان“!
” نه موھن- مون کي غلط نه سمجھ. اوھين رڳو پيار ڪريو.
ھوءَ شاھوڪار ڪٽنب جي آھي. اوھان جو سڄو پگھار ھن جي ڪاسميٽڪس تي خرچ ٿيندو“!
مان اٿي ھٿ منھن ڌوئي آيس ته ڏسان ٻه ڪوپ چانھ جا کنيو شبانا بيٺي آھي. ھن پلنگ تي ويھندي چيو ”اڄ به اتي ھلنداسين“.
” اتي ڪٿي“؟
” جتي نه ڌرتي ھئي ۽ نه آسمان ھو- نه ماڻھو، نه روشني ھئي. فقط مان ۽ موھن“.
”موھن لفّظن جون ساڙھيون ڏيندءِ. پائيندينءِ“؟
گيتا پڇيس.
” موھن منھنجو سپنو آھي “.
”موھن جو گھر ڏسندينءَ ته “... گيتا جملو پوروڪري ته موھن کيس ڪٽيندي چيو”، بيھوش ٿي ويندينءَ“.
” ته اِھو گھر نه ڏسنديس. ھو منھنجي گھر ۾ رھندو. مون سان“.
” تنھنجا ماءُ پيءُ “؟
” اُھي ڪا ٻي جڳھ ڪندا “.
راجو به ڪرسي کڻي اچي ويٺو. مون کي ڏسي پيو مشڪي. شام ٿي ته مالھيءَ چيو: ناگپور جا ڪي ڪامريڊ اچن ٿا. ڪافي تيز آھن. تون ڪيڏانھن وڃج نه. ڏسج جيئن بحث ۾ ھنن تي حاوي پئون. اِھا رات بحث ۽ چرچن ۾ ختم ٿي ۽ مان شبانا سان وڃي نه سگھيس. موٽندي گاڏي خالي ھئي. شبانا چيو ته ھل ته ڊائيننگ ڪار ۾ چانھ پيئون گاڏي ٻه ڪلاڪ ھلندي رھي. مون ھن جو ھٿ ڏٺو. منھنجي کاٻي ۽ ھن جي ساڄي ھٿ جون ليڪون ساڳيون. ھن جي کاٻي ۽ منھنجي ساڄي ھٿ جون ريکائون به ساڳيون. يعني ان علم موجب. مون کي ھن جھڙي زال، ھن کي مون جھڙو مڙس ملڻو ھو. منھنجي علم ۽ زندگيءَ جي ليڪن وچ ۾ وڏي وڇوٽي آھي. اِھي ساڄي ڇيڙي تي به الڳ آھن، جن لاءِ ڪتاب چوندا آھن ته ڪلا ۽ ڪرانتيءَ جون ريکائون آھن ۽ ماڻھوءَ جي سوچ پوري دنيا جي ڀلي ۾ لڳي رھندي آھي. ھوءَ پڪي گھريلو. ڪلاتمڪ سڀاءُ. سک درسي.
گاڏو سڄو خالي. مالھيءَ جو گروپ ھڪ طرف، ته منھنجو ٻئي طرف. راجو گيتا وڃي مٿي سمھيا. ساڄي بينچ تي ٻار-ھوءَ منھنجي گود ۾ مٿو رکي ڪتاب پڙھڻ لڳي. مان ھن جي وارن سان ڪجھ ھلڪو کيڏڻ لڳس. ڪڏھن اِھو سندس ڊگھي ڳِچيءَ تي رکيم ۽ ڪڏھن آھستي، نزاڪت ۽ کن پل لاءِ ٿورو ھيٺ ۽ اڃا به ٿورو ھيٺ. ڪلاڪ ٻن بعد ھوءَ اٿي. چيائين، ”ٿڪجي پيو ھوندين اچ“.
ھوءَ اٿي ويٺي. مان ھن جي گود ۾ ليٽيس. ھن کاٻو ھٿ وڌائي منھنجي منھن جي کاٻي پاسي لڳايو ۽ پوءِ اِھو ھٿ وٺي وارن تائين آندائين. ان کن سوچيم ته ايڏو سک، آنند، ڪڏھن به ڪٿي به نه مليو اٿم.
بس، ھلندي رھي ھيءَ گاڏي. ڪڏھن به ختم نه ٿئي. سفر ۽ رات. مان زندگيءَ جا سڀ ڏوھ معاف ڪري ڇڏيندس. وري ھن جو ھٿ ساڄي ڳلي تي. وچ ۾ گيتا اٿي. ھيٺ لٿي. ٽائيلٽ ويئي. آئي وري وڃي مٿي سمھي پيئي. ھن ڏٺو مان شبانا جي پھلوءَ ۾ ليٽيو پيو ھوس.
مان ڪافي راتيون سندس گھر ويس. ھن کي شطرنج راند سيکاريم. پوءِ اتي ڪافي راتيون رھيس به. سر تي ھڪ عجيب نشو. ڄڻ ھوا ۾ ٿي ھليس. ۽ پوءِ شايد ھڪ غلطي ڪيم مون ۾ احساس ڪمتري جاڳي ته مان کيس شاديءَ بعد سکي رکي نه سگھندس. ائين نه آھي ته ھوءَ ماديت پرست ھئي. پر منھنجي مالي حالت اھڙي نه ھئي جو کيس سندس گھر جھڙو سک ڏيئي سگھان. سو ھڪ صبح سندس ماءُ کي چيم ”ايندڙ مھيني شادي ٿو ڪريان“.
” ڪنھن سان “؟ ھن پڇيو.
شبانا گارڊريج جي ڪٻٽ مان ڪپڙا ٿي ڪڍيا، جي ڏينھن ۾ چار دفعا ڪڍندي ھئي، صبح، شام، رات. ”ڪا آھي. بي- اي آھي. ست سؤ پگھار اٿس الھاس نگر ۾ رھندي آھي. شبانا ڄڻ ڪٻٽ ۾ سمائجي ويئي. ھن مون کي پيار ڪيو. سنمان ڏنو. فوٽو مندر ۾ رکيائين. ڪڏھن به غلط نه ھئي. ڪافي گھري ٿي. شايد اھا وڏي ڀل ڪيم. چئي نٿو سگھان.
منھنجي ھر فيصلي جي ڪاتب منھنجي غريبيءَ يا ان جو من ۾ ويٺل ھراس ھو.
ان بعد اتي نه ويس. گھڻا سال پوءِ ٻڌم ته ھوءَ آمريڪا ويئي آھي.
چار پنج سال ٿيا ته ھتي آئي. ستيہ سائين بابا آيو ھو- ڪمل چيو : وٺي ھل. مان پريس باڪس ۾ ويٺس ۽ ڪمل اڳيان، الڳ طور زالن ۾. اتي لک کن ماڻھو آيا ھئا. جڏھن بابا ويو ته ھڪ آواز ٻڌم: موھن.
ڏسان شبانا بيٺي آھي. ھٿ ملايائين.
” آمريڪا مان ڪڏھن آئينءَ“؟
” ڪلھ “. مشڪي ”ٻڌم تو شادي ڪئي“.
” تو نه ڪئي آھي“؟
ھن ڪابه ائڪٽنگ نه ڪئي”شاديءَ !ڪجھ بي معنيٰ لفظ آھي. تون ڪيئن آھين“.
” تون پنھنجي ٻڌاءِ “.
” پنھنجو ڪجھ ڪونھي. زال سان ملاقات ته ڪراءِ “!
ڏسان ته آنچل پيو اچي. مشڪي آنچل سان گڏيس. ھو گڏجي ھليو ويو “
مون سگريٽ دکايو ”ترس هتي ئي آھي.“ ”ڪيئن آھي؟“
”ڏاڍي سٺي آھي. “
هن مشڪيو. ٿورو ترسي پوءِ ھلي ويئي- ان بعد ٻڌم ته ڪنهن ايرانيءَ سان شاديءَ ڪئي اٿائين. آخر هن به ان بي معنيٰ لفظ کي ڪا عزت بخشي. کيس ڇڏڻ جو ڏاڍو ڏک ٿيم. منجهيل هوس ته مون جو ڪجھ ڪيو، اهو غلط ڪيو يا صحيح. ٻي ڪا ڇوڪري ٻوڪري ته هئي نه. پر اهو فيصلو ڪيم ته بس هاڻ عشق ٻشق بند، هاڻ مان شادي نه ڪندس ۽ سڄي عمر ڪنوارو رهندس. ڪڏھن ته کيس خبر پوندي ته مون شادي نه ڪئي هئي ۽ جيڪڏھن هن طرف منهنجو منهنجو فيصلو غلط هو ته باوجود ان جي هن طرف منهنجا ارادا نيڪ هئا ته مون کيس ايترو چاهيو ٿي جو مان اهو تصور ۾ به برداشت ڪري نٿي سگهيس ته هوءَ مون وٽ دکي رهي، پر جيئن ته هوءَ نهايت نيڪ هئي ۽ مون به کيس پيار ڪيو ٿي، تنهن ڪري جي هن سان شادي نٿي ڪيم ته ٻئي ڪنهن سان شاديءَ جو سوال به نٿو اٿي. بس پيو هوندس کٽ تي. آڪاش جا تارا ڏسندس ۽ محو- خواب ٿيندس. ڪڏھن تارن جي پيچري تان هوءَ منهنجي ذھن جي چانئٺ تي اچي بيهندي. پرمنهنجي ذھن کي ڪا چانئٺ نه آھي. نياضيءَ کان شبانا تائين من جون غفائون آھن، جتي ڪيتريون مورتون روشن آھن. ۽ اها، انگريز ڪويتا!
منهنجي پريمڪا! مان تو لاءِ ڪجھ ڪرڻ چاهيان ٿو، پر مان تو لاءِ ڪجھ نه ڪندس ۽ توکي خبر نه پوندي ته تو لاءِ ڪجھ نه ڪرڻ جي درد ۾ مون ڪيترو ڀوڳيو- ڪيترو سٺو. لارينس به چيو آھي: تنهنجي پيار جو درد، پرين، منهنجي سهڻ کان ٻاهر آھي.
ڀڳونتي ناواڻي- سادي سودي ۽ سٻاجهي، نيڪ ۽ با اخلاق، مهذب. گهٽ ڳالهائو. هن لوڪ گيتن سان سنڌين کي سنگيت جي ستن سرن ۾ ٻڌي رکيو آھي. ناگپور ايڪسپريس ۾ هوءَ به هئي. پر هن مشڪي اها هوشياري نه ڏيکاري ته هوءَ شبانا ۽ منهنجو سٻنڌ سمجهي رھي هئي. اسين جڏھن ڀوپال کان سانچي (1961) وياسين ته مون گلي ۾ مفلر ۽ مٿي تي ڪنهن دوست جي جناح ڪيپ پاتي. ڀڳونتي چيو: سانچيءَ جق اسٽوپ ٻه هزار سال پراڻا آھن. موهن، مونکي تنهنجي لمبي ڪويتا ”اجنتا جون غفائون“ ڏاڍي وڻي. مان سانچيءَ جي ڪلا تنهنجي معرفت سمجهڻ چاهيان ٿي.
اسين ڪلاڪ ٻه اتي هئاسين. پوءِ لعل سنگھ اجواڻيءَ جي رهبري هيٺ ڏاڪڻ تان هڪ اسٽوپ تي چڙھياسين ته اجواڻي صاحب گائيڊ کي چيو، ”اسان جو آرڪيٽيڪچر ۽ اسڪلپچر ۾ ڪو چاھ ڪونهي. تون موٽي وڃ. “
مون چيو، ”اجواڻي صاحب، چار ڏاڪا مٿي بيٺا آھيو، ان جو مطلب اهو ناهي ته اسان کي هيٺ ڪريو. “
”تون هيٺ سٺو آھين. “ هن جوش ۾ چيو، ”توکي کپي ته گائيڊ کي تون وٺي وڃ.“
گائيڊ، ڀڳونتي ۽ مان.
گائيڊ چيو، ”سانچيءَ جا اسٽوپ ٻه هزار سال پراڻا آھن. گوتم ٻڌ مورتي پوڄا خلاف هو، ان ڪري هن جي پوئلڳن وڻ جي روپ ۾ ٻڌ جي ڪلپنا ڪئي. هيءَ عورت ڏسو. وڻ کي هٿ جوڙي بيٺي آھي ۽ هن جو ٻار، اهو به هٿ جوڙي بيٺو آھي، پر هن جي ڏنگائي، ماءُ جو نقل، هن جي معصوم بيهڪ مان ظاهر آھي. هي ٻڌ جو پتلو آھي. اهو ڪنهن يوناني شلپڪار ٺاهيو. ٻڌ جا وار گول، گهنڊيدار آھن. وارن جو اهو فيشن نج يوناني آھي ۽ هيءُ وڻ ڏسو. ان کي هوءَ ننگي عورت هٿ لڳائي بيٺي آھي. هوءَ اگهاڙي نه آهي. چڱيءَ طرح ڏسو. موهن جي دڙي جي نرتڪيءَ جيان، ڪراين ۽ مرن وٽ پوشاڪ جا وڪڙ اٿس. يعني اسان وٽ اڳ اوچو ڪپڙو ٺھندو هو. پر ڇوڪري لڳي اگهاڙي ٿي. ڪيئن خبر پوي ته هوءَ پاڪيزه آھي؟ اڳي ڪنهن به شريف عورت ۾ ماڻھن کي بدچلنيءَ جو شڪ پوندو هو ته کيس هڪ خاص وڻ وٽ وٺي ويندا هئا. جيڪڏھن ڇوڪري وڻ کي هٿ لڳائي ۽ ان ۾ گل ڦل ظاهر ٿين ته معنيٰ عورت پاڪيزھ آھي. هن وڻ ۾ گل ۽ ڦل آھن. يعني پاپ اگهاڙپ ۾ نه آهي. “
ڀڳونتي آهستي چيو، ”ڪاش اهڙا وڻ اڃا به هجن. “
مون چيو، ”اهڙا وڻ مردن لاءِ به هجن، پاڪيزگيءَ جو اصول مردن سان به لاڳو هجڻ گهرجي. “
ايتري مختصر گفتگو ۽ طوفان مچي ويو. ھڪ فوٽو گرافر دوست چيو؛ ڇوڪرين کي ڦاسائڻ ۾ تون جادوگر آھين.
چيومانس؛ شرم اچڻ گھرجيئي، ڪنھن شريف ماڻھوءَ کي بدنام ڪرڻ کان بھتر آھي ته پنھنجو ڌيان فوٽوگرافيءَ ۾ ڏين ۽ ڪي چڱا فوٽا ڪڍين. ھڪ اديب بنا پڇڻ جي ڀڳونتيءَ جي وڏي ڀاءُ کي چيو ته موھن ھن لاءِ ٺيڪ رھندو ۽ پاڻ ئي ٻڌايائين ته ھن کيس چيو؛ موھن؟ ھو ته اوباش آھي. ڏينھن ڪٿي ۽ رات ڪٿي.
خبر ناھي ڀاڻھس ائين چيو، نه چيو. پر جي چيائين ته اِھو سچ ھو. ائين شايد ان رٿ جي ڀڳونتيءَ کي به خبر پئي. مون ائين محسوس ڪيو. پر مون اڄ تائين کيس ڪنھن به قسم جي صفائي يا سمجھاڻي نه ڏني آھي. اسين ٻئي ادب آداب سان گڏجندا آھيون. ھڪ انٽرويو ۾ ھن چيو؛ سنڌيءَ ۾ منھنجي پسند جا ٻه ليکڪ آھن؛ گوبند مالھي - موھن ڪلپنا.
۽ مان ڏينھن ڪٿي - رات ڪٿي. ڪنھن اونداھيءَ ۽ تاريڪ رستي تي به ھليو آھيان.
ايشيائي ليکڪ سميلن ۾ اسين ڪي ليکڪ رستو ڀلجي پياسين ۽ غلط رستي تي پياسين، جتي ڪي غلط عورتون به ھيون. ھونءَ نه ته رستا غلط ٿيندا آھن ۽ نه عورتون اسان نظام جون لعنتون ماڻھن ۽ رستن مٿان وجھندا آھيون.
ھڪ جوان ڇوڪريءَ ڪلھي کان جھليو ”وڃين ڪيڏانھن ٿو- اچ“.
مون ڪلھو ڇڏائي چيو ”ھٽ“.
بمبئيءَ ۾ ضيا ڪنھن فلم لاءِ گانا ڏيڻ ھليو. اھڙي ڪنھن رستي کان لنگھيو. ھڪ جوان ڇوڪريءَ اک ھنئي.
ضيا پڇيو ”ويندين“؟
” ڪيڏانھن“؟
” ھن وٽ. پئسا کپني“؟
” اوھان وڃو“.
” مون وٽ ھاڻي جواني ڪٿي“!
دھليءَ ۾ ڪن دوستن چيو؛ ڪناٽ طرف ھڪ ھوٽل آھي. پوري ھندستان جي سونھن آھي اتي. مون به چاھيو ته اِھا دنيا ڏسان، جا ڪڏھن ڪٿي نه ڏٺي ھئم. خرچ جي جوابداري جيوت جوت کنئي. ڄڻ جواھريءَ جي دوڪان تي وڏن بلبن جي روشني. عمر سورھن، ارڙھن، ويھ. ڪپڙا اوچا. صفائيءَ، سينگار، مشڪڻ ۽ اکين جو چمڪڻ. ٻيا سڀ شادي شدھ ھئا، ٻاھر ئي پيسا ڏيئي مون کي اندر موڪليائون. مون ھڪ پسند ڪيو. ھڪ اندر ٿي، دروازو بند ڪيو ته اتي ٺڪ ٺڪ ٿي. ھڪ ماڻھو آيو. چي؛ روم جي مسواڙ ڏي. اِھا ته ڪنھن سوچي به نه. مون وٽ چار پنج رپيا. ٻه رپيا ورتائين ۽ ھليو ويو.
ھن دپٽو ھوا ۾ ڦٽو ڪيو ۽ مون ڏانھن نھاريائين. مون ڪرسيءَ تي ويھي سگريٽ دکايو ۽ ھن ڏانھن نھاريم.
“تون پڙھيل آھين “؟
” ھا - مئٽرڪ پاس آھيان“.
” ته پوءِ نوڪري نه ٿي ڪرين“؟
” تون وٺي ڏيندين“؟
” مان ته خود به بيروزگار آھيان“.
” تو ۾ مون ۾ ڪھڙو فرق! ٻئي ساڳي جڳھ تي آھيون“.
” تون ڪيتري سھڻي آھين“.
” ھاڻ پيار جو ناٽڪ نه ڪريو. مون کي پنھنجي زال نه سمجھو. وقت نه وڃايو“.
” نه - مان ان ڳالھ لاءِ نه آيو آھيان“.
” پئسا واپس نه ملندئي“.
” تون پنھنجي سونھن جي سھاري جي سگھين ٿي. پنھنجو جسم نه وڪڻ. مشين تي ڪپڙا سِب. محنت ڪر“.
” مان اِھو سڀ ڪنديس- تون مون سان شادي ڪندين“؟
مان ھٻڪيس.
ھن چيو ”ھتي سڀ ماڻھو تو وانگر ئي ڳالھائيندا آھن. پريم ڪندا آھن ۽ پوءِ ھنن جو ڪو پتو نه پوندو آھي“. مون کي سرجوءَ جي ڳالھ ياد آئي ته ”آواره“ ناول اڌورو آھي. ڪتابن ۾ ئي جوان وئشيائن سان شادي ڪندا آھن ۽ شاديءَ بعد پئدا ٿيندڙ مسئلا نظر انداز ڪندا آھن.
کيس ٻئي ھٿ جوڙي چيم”معاف ڪج- مون تنھنجي دل ڏکوئي. مان ھڪ ڪمزور انسان آھيان. دراصل مان ھڪ پرديسي آھيان. کيسا به خالي اٿم. مان ته پنھنجي لاءِ به ڪجھ ڪري نٿو سگھان“.
مان ھليو آيس. ان رات مون گني کي ھڪ ڊگھو خط لکيو. سڄي گفتگو لکي مانس. ڀاونا ۽ مطلب اِھو ڇو جو ڪا به گفتگو لفظ به لفظ ته مشڪل ئي ياد رھندي آھي. منھنجي گفتگو ۾ ڪابه اڻ چيل ڳالھ ڪانھي. لفظ بدليل ٿي سگھن ٿا. مان جيڪڏھن ڪورٽ ۾ ڪنھن ھڪ ڳالھ جي ڏھ دفعا ساڳي شاھدي ڏيان ته ڏھني بيانن جا ڏھ ئي اظھار ھڪ ٻئي کان مختلف ھوندا، جيتوڻيڪ حاصل مطلب ساڳيو ھوندو.