صبح جي ڳولا ۾ نڪتل شام جهڙيون اُداس ڪهاڻيون
امداد رند جي ڪهاڻين ڏانهن ڏسي رهيو آهيان. يا شايد امداد رند جون ڪهاڻيون مون ڏانهن ڏسي رهيون آهن. پيار ۽ پنهنجائپ مان. اسان ٻنهين جي آس پاس ”ٽيون نسل“ جاڳي رهيو آهي. هڪ اميد، هڪ آس، هڪ خوشي، هڪ اعتبار.
روشني جو ڪرڻو،
ٻرندڙ ديپ،
وهندڙ درياهه،
نه مان وڌاءُ نه پيو ڪيان،
نه ئي لفظن جو اجايو استعمال ٿو ڪيان.
لفظ ٻرندڙ ميڻ بتيون آهن، جيڪي اونداهيءَ ۾ راهه به ڏيکاري سگهن ٿيون ته جهوپڙيون به جلائي سگهن ٿيون.
جيڪو شخص لفظ جي ماهيت کي سندن اثرن، ڦهلاوَ ۽ نتيجن کي نه ٿو ڄاڻي اُهو دنيا جو وڏي ۾ وڏو بي خبر ماڻهو آهي.
ٽيون نسل واقعي به اميد جو اهڃاڻ آهي.
خوشيءَ جو استعارو آهي.
گهٽ ۾ گهٽ ڀلا ٻيو ڪجهه نه تڏهين به ”ٽيون نسل“ اميد ۽ اعتبار جي چئو ديواري ۾ ”ويساهه گهاتي“ جهڙو کاٽ ته ناهي. جنهن ۾ هڪ يونين اڳواڻ پنهنجي پورهيت ساٿين جي قسمت جي واڳ پنهنجي مڌر پارٽي جي رهنما جي هٿ ۾ ڏئي هڪ وڏي غلطي ڪري ٿو. مڌر پارٽي جو رهنما ملز انتظاميه وٽ ڏوڪڙن تي وڪامي پورهيتن جي سموري جدوجهد جو تين وال ڪري ٿو ڇڏي.
هڪ الميو.
هڪ واقعو.
هڪ سچائي.
پڙهندڙن جي اکين ۾ دوکي جي ڌوڙ اڏامندي رهجي ٿي وڃي. هن ديس ۾ ڪهڙيون ۽ ڪيتريون ويساهه گهاتيون ٿين ٿيون؟ انهن جو ڪو انت پار ڪونهي.
هڪ سچي آرٽسٽ جو اصلي ڪم تخليقي انداز ۾ سچ جو اظهار ڪرڻ آهي. نه ڪنهن جي حمايت نه ڪنهن جي مخالفت.
پڙهندڙ پاڻ محسوس ڪندو دوکي جي ان ڄَر کي، ڪوڙ جي سيڪ کي، اهڙو دوکو، اهڙو ڪوڙ جيڪو ”ڳاڙهيون اکيون“ ڪيو ويٺو آهي. پر ڳاڙهيون اکيون رڳو مظلوم لاءِ.
ڳارهيون اکيون رڳو غريب ۽ ناپهچ لاءِ.
پر انهن لاءِ نه جيڪي کيس ڳچي ۾ چمڙي جو پٽو وجهي پنهنجا بوٽ چٽرائين ٿا.
انهن لاءِ هُو ”لوسي ڪتو“ آهي.
جنهن جو ڪم ئي آهي لُور لُور ڪرڻ، نُوس نُوس ڪرڻ ۽ ڀونڪڻ.
بلڪل ايئن ئي امداد رند جي ڪهاڻي ”واٽر وار“ کان وٺي ”ڏهين جُون“ تائين ۽ هڪ دلال جي ڪٿا ”خرچي“ کان ويندي ”ڇپيل ڀونڊو“ تائين سماج جي انيڪ اوڻاين تي هڪ حساس ليکڪ جو تخليقي ردعمل آهي.
جيڪو سڀاويڪ ۽ اڻ ٽر آهي.
”مسيحا“، ”ڪاري چانهه“ ۽ ”مٿاهون هٿ“ کان ٿيندي ”مانيءَ جو ڀور“ ۽ ”آخري شنوائي“ تائين سڀ ڪهاڻيون پنهنجي پاڻ ۾ هڪ رڙ آهن، هڪ شڪايت آهن، هڪ صدا آهن.
اڃان رُڃ مان رڙ اچي پئي اچي پئي،
متان ايئن سمجهين مئا مور سارا.
سوال اهو نه آهي ته ڪڙي ۽ تيز چيخ جهڙيون اهي ڪهاڻيون سماج ۾ ڪا گهربل مثبت تبديلي يا فرق آڻي به سگهنديون يا نه؟ ڪو ٻوٽو ٻاري به سگهنديون يا بس رڳو هڪ رڙ وانگر وقت جي ويران صحرائن ۾ ڀٽڪندي رهجي وينديون؟
پر بنيادي ڳالهه اها آهي ته هر ڳالهه جي پنهنجي هڪ الڳ حيثيت، اهميت ۽ اثر ضرور آهي. اثر کان ته ڪو هڪ لفظ به خالي نه آهي ته هڪ سڄي ساري ڳالهه اثر کان عاري ڪيئن ٿي سگهي ٿي. البت ان ڳالهه ۾ اگر ”ڳالهه“ وارو هنر هوندو ۽ ان ڳالهه ۾ واقعي ڪا ”ڳالهه“ به هوندي ته پوءِ ان جا اثر ۽ نتيجا گهڻ پاساوان، گهرا ۽ دائمي ٿيندا ۽ اهو معاملو خود ليکڪ جو آهي ته هو ڇا ٿو چاهي!
۽ پڙهندڙ وري ليکڪ سان ٻڌل ناهي.
اها وري ان جي مرضي ۽ پسند آهي ته هو ڇاٿو چاهي ۽ ڇا نه ٿو چاهي!
ليکڪ ۽ پڙهندڙ گڏ گڏ هوندي به ڌار ڌار هلندا آهن
ڌار ڌار هلندي به گڏ گڏ هوندا آهن.
ان فرق ۽ فاصلي کي سمجهڻ سولو آهي به ۽ ناهي به! ۽ مان ان فاصلي جي ڪناري تي بطور هڪ پڙهندڙ امداد جون ڪهاڻيون جيڪي وڌيڪ ويجهيون محسوس ڪيان ٿو اُهي آهن.
شوڪي،
گم ٿي ويل شام جي ڳولا،
ٽمندڙ نيڻ
ٽيون نسل
۽
لکڻ کان رهجي ويل خط
مون کي هي پنج ڪهاڻيون وڌيڪ پياريون ڇو آهن؟ ان سوال جو ڪو به جواب شايد مون وٽ نه هجي. ڪنهن شئي جي گهٽ پسند يا ناپسند هجڻ لاءِ ته ماڻهوءَ وٽ شايد کوڙ جواب دليلن سميت موجود هوندا آهن پر پسند لاءِ الاءِ ڇو اڪثرماڻهو وٽ ڪي گهڻا جواب ۽ دليل نه هوندا آهن. شايد اُهو ان ڪري جو پسند ۽ پيار جو تعلق دل سان هوندو آهي. ۽ دل جي ڳالهه پاڻ ئي پنهنجو جواب هوندي آهي. پاڻ ئي پنهنجو منطق پنهنجو دليل هوندي آهي. دل ڳوڙهن ۾ ڳالهائيندي آهي ۽ خاموشين ۾ سوچيندي آهي. منهنجي نزديڪ آرٽ دل جي ويجهو ۽ دل آرٽ جي ويجهو هوندي آهي.
آرٽ ۽ دل يا احساس ۽ جذبو هڪ خواب جي ٻٽي تعبير آهي. اهي ٻئي پاڻ ۾ بنان ڪنهن پُل جي ڳنڍيل آهن.
میں رویا پردیس میں بھیگا ماں کا پیار،
دل نے دل سے بات کی بِن چٹھی بِن تار۔
(عبدالرحیم خانِ خاناں)
سو ان ڪري مان پنهنجي پسند جي انهن پنجن ڪهاڻين جي پسنديدگيءَ لاءِ لفظن ۾ ڪو سبب ٻڌائڻ جي Stereo Type ڪوشش کان بچندي فقط اهو ٻڌائڻ چاهيان ٿو ته امداد جون هي پنج ڪهاڻيون پنهنجي پاڻ ۾ منهنجي لاءِ ”پنج معنيٰ گنج“ آهن.
هي پنج ڪهاڻيون دل جي اهڙي نديءَ جو جل آهن جيڪو پڙهندڙن جا نيڻ پُسائي سگهي ٿو.
هي ڪهاڻيون اوهان کي خاموش سرگوشيءَ ۾ محبت جو اهو راز ٻڌائينديون جيڪو اوھان کي پنهنجي منهن مُرڪڻ تي ۽ دل تي هٿ رکي ٿڌو ساهه کڻڻ تي مجبور ڪندو.
ڇو ته دل جي واديءَ ۾ رهندڙ ”ٽيون نسل“ پنهنجي نيڻن ۾ پيار ڀريو اعتراف سانڍي هلي ٿو. ۽ سندس ڇاتيءَ ۾ پڇتاءُ جي ڇيت آهي! محبت ۽ سچ لاءِ اهو اعتراف ۽ غلطيءَ جو اهو پڇتاءُ کيس عشق جي امامت سونپي ٿو. صبح جي ڳولا ۾ نڪتل شام جهڙيون هي اداس ۽ حيران محبوبائن جهڙيون ڪهاڻيون ڏک جي هڪ ڊگهي ڪاري رات ڪٽي پرهه ڦٽيءَ مهل پڪ سان پنهنجي محبوب سورج سان ضرور ملنديون.
منور سراج