اسرا ر شام (چوڏهن خط)
باشعور پتڪڙا ڀاءٌ محمد عيسيٰ ميمڻ
شل شعور سان موچارو ماڳ ماڻيو.
خوبصورت پر بازار مان خريد ڪيل پيڊ تي ڏوڪري جي امن مان 2.04.1996ع تي لکي روانو ڪيل اوهان جو خط ”جوابي لفافي“ ساڻ دهشتگردي جي فضا جي ور چڙهيل اٻاڻڪي شهر حيدرآباد ۾ 8.04.1996ع تي پهتو.
ٻالڪ ادب جي حوالي سان پهريون باظابطا خط لکڻ ۽ جواب طلبي لاءِ شعور جو مظاهرو ڪندي جوابي لفافو موڪلڻ لاءِ ”ٿورا نه ٿورا، مون تي ماروئڙن جا“.
(هاڻ اوهان جي مختصر خط جو پيرائتو جواب ” ترجيحي بنيادن “ تي حاضر آهي. اميد ته اوهان کي شعور جو گس ضرور ڏيندو!؟)
1) اوهان جو وري به ٿورائتو آهيان جو اوهان ” ٻالڪ ادبي پمفليٽ“ جون ڪجهه فوٽو اسٽيٽ ڪاپيون ڪرائي واسطيدار جاين تي لڳائي پهرين وک ۾ ٻالڪ ادب دوستيءَ جو مظاهرو ڪيو آهي. البت ساڳي اميد ڪندس ته هن خط ساڻ شامل ڪيل پمفليٽ، جنهن ۾ اوهان اسڪول جو ڏس پتو لکيو آهي، ٻيهر فوٽو اسٽيٽ ڪرائي ساڳين واسطيدار جاين تي لڳائڻ جو ضرور اهتمام ڪندا ته جيئن ڏوڪري جي ٻارڙن کي پتو پوي ته کين ڪٿان ڪتاب هٿو هٿ ملي سگهن ٿا؟ وغيره.
2) ٻي سهڪاري وک ۾ اوهان سندم پورهئي سان سجايل ڪتابن جون 8 ڪاپيون موڪلڻ جو حڪم ڪيو آهي. جيتوڻيڪ پمفليٽ ۾ گهٽ ۾ گهٽ 10 عدد ڪاپين گهرائڻ جي اپيل ڪيل آهي. جڏهن ته پوسٽ ذريعي گهٽ ۾ گهٽ ڏه ڪتاب موڪلڻ اسان جي اداري جي مجبوري ۽ ضرورت آهي. ان ڪري اميد ڪندس ته پنهنجي انفرادي صلاحيت سان 2 وڌيڪ ميمبر ڪري 10 ڪتاب گهرائيندا ته اوهان کي مڃتا ڏيندي هڪ ڪتاب وڌيڪ بغير ڪنهن قيمت جي ڏنو ويندو. ٻئي طرف اوهان چاهيو ته پنهنجي اسڪول جي ڪنهن به هڪ استاد محترم، جيڪو ٻالڪ ادب جي علمي ادبي اهميت کي سمجهندڙ هجي،کان پڻ تعاون حاصل ڪري نتيجي ۾ ٻيڻ ٽيڻ تي ڪتاب گهرائي سگهو ٿا!
3) اوهان هنن ڳالهين سان اتفاق ڪرڻ کان پوءِ ڪهڙي طريقي تحت ڪتاب گهرائيندا ؟ ان متعلق فارم شامل ڪريان پيو.
4) سندم پورهئي سان سجايل ڪتاب مواد جي لحاظ کان ڪهڙي قسم جا آهن؟ مطالعي لاءِ ڪتاب ڪڙي 29، جيڪا هن وقت ورهاست جي آخري مرحلن ۾ آهي،تي ڇپيل تبصرو پيش ڪريان ٿو ته جيئن اوهان جي علم ۾ رهي!؟
5) ڄاڻ ڏيندا ته اوهان ٻيا ڪهڙا ڪهڙا ٻاراڻا رسالا پڙهندا ۽ گهرائيندا آهيو؟
مان پنهنجوموقف پيش ڪيو آهي. هاڻ اوهان ڪتاب گهرايو يا نه گهرايو، مرضيءَ جا مالڪ آهيو. البت هيءَ گذارش ضرور ڪندس ته هيءٌ خط پنهنجي والدين کي ڏيکاري سندن رضامندي ۽ اجازت سان اخلاقي طور اهڙي ريت جواب ضرور لکندا جو ڪا به ڳالهه رهجي نه وڃي. ڇاڪاڻ ته وقت جي کوٽ هجڻ ڪري ٻيهر سمجهاڻيءَ سان خط لکي جواب ڏيڻ مشڪل ٿو ڀانيان.
- تڙ تڪڙ ۾ لک پڙه ڪرڻ به مجبوري اٿم. ڇو ته خط لکندڙ سوين ٻار هوندا آهن، جڏهن ته جواب ڏيندڙ مان اڪيلي سر هوندو آهيان.
- تازو سندم ادا وڏو فوت ٿي وڃڻ ڪري (ڏيهاڙي جيان) حيدرآباد کان ڏهاڪو کن ميل ٽنڊو ڄام ۾ اوسيئڙو ڪندڙ جيجل وٽ به ريل رستي پهچڻو اٿم. اوهان معصوم آهيو دعائن ۾ شامل ڪندا ته پاڻ لاءِ آخرت جو ڇوٽڪارو سمجهندس.
اوهان جو
اسرار شام
_______________________________________________________________________________
(2)
12.05.1996
حيدرآباد
ادل عيسيٰ ميمڻ
سکي هجو شال
وعليڪم سلام
جيئي لطيف ، جيئي لطيف جي ڌرتي
اوهان جا ٻه جدا جدا خط ۽ ڏهن ڪتابن لاءِ سٺ رپين جو مني آرڊر پهتو. ورندي وارڻ لاءِ ٿورا.ڪتابن سميت جواب لکان پيو.
خط نمبر1، 27.04.1996ع تي پهتو. هن ۾ اطلاع هو ته سٺ روپيه مني آرڊر ڪيا ويا آهن جن تي 6 رپيه خرچ ڪيو ويو آهي.ٻه رپيه لفافي تي خرچ آيا. اهڙي طرح اٺ رپيه خرچ ڪرڻ وس کان ٻاهر آهن. ان ڪري مان کان اجازت وٺڻ ملڻ کان پوءِ رقم لفافي ۾ موڪليان وغيره.
- عرض ته هڪ سو روپين جي مني آرڊر تي پوسٽ واري فقط 5 رپيه في وٺندا آهن. اوهان کان هڪ رپيو وڌيڪ ورتو اٿن.
- لفافي ۾ رقم وجهي موڪلڻ غيرقانوني عمل آهي. ايئن ڪندا ته خود ذميوار رهندا، اوهان جي خيال ۾ پوسٽ ڪيل خط پهچي سگهي ٿو ته ساڳي لفافي ۾ وڌل نوٽ به پهچي ويندو؟ پهچي ته ويندو پر اتفاق سان نه پهچي ته اوهان ايئن ئي سمجهندا ته اسرار پئسا کائي ويو؟ پوسٽ جي قاعدن مطابق ڪا به رقم مني آرڊر فارم ڀري موڪلي سگهجي ٿي.
- اوهان ڏهن ڪتابن جي حاصلات لاءِ هڪ طرف اٺ رپيه خرچ ڪيا ته ٻئي طرف وري 17 رپيه پارسل موڪلڻ تي پوسٽ خرچ ڪيا. ٿورو نقصان اوهان کي ۽ گهڻو نقصان مان کي ڀرڻو پيو. مان ته هڪ طرح سان پنهنجي زندگيءَ جا اهم سال ٻالڪ ادب جي خدمت ڪري جيڪو نقصان حاصل ڪيو آهي. ان جو ذڪر نه ٿو ڪرڻ چاهيان. البت اوهان کي نقصان کان بچائڻ لاءِ تجويز ڏيندس ته طريقي نمبر 2 تحت وي-پي ڪري گهرايو.
- اوهان هن خط جي موٽ ۾ لکندا ته آئينده ڪتاب وي –پي ڪري موڪليو ته ان تي عمل ڪرڻ سان نڪو اوهان جو نقصان نڪو فائدو جي بنياد تي ڪتاب حاصل ڪري سگهندا.
- خط نمبر2 آخري 27.04.1996 ع تي پهتو.
- سندم ادا وڏي جي وفات تي رسمي طور تي فاتح ڪرڻ لاءِ ٿورا... ٿورا... ٿورا.
- حڪم هو ته سنڌي ٻارڙا مئي-جون 10 ڪاپيون موڪليون وڃن. تعميل ڪندي وضاحت ڪندو هلان ته اسان مهيني بدران ڪتاب ڪڙي نمبر جي حساب سان شايع ڪندا آهيون.
- هن وقت سندم پورهئي سان سجايل ”سنڌي ٻارڙا پبليڪيشن“ جي ڪتاب ڪڙي نمبر 29 ”ڀاءٌ ڀيڻ“ ورهاست جي آخري ۽ ڪتاب ڪڙي نمبر 30 ”هٿيار“ ابتدائي مرحلن ۾ داخل ٿي چڪي آهي.انهيءَ حوالي سان بهتر ڄاتم ته ڪتاب ڪڙي نمبر 29 موڪليان ۽ ڪڙي نمبر 30 بعد ۾ موڪليندس.
- اهو ڄاڻي خوشي ٿي ته اوهان ٻارڙن جا ٻيا به رسالا وڪري لاءِ گهرائي واهيرن تائين پهچائڻ سان گڏ پڙهندا به رهو ٿا، پر اهو معلوم ڪري بيحد افسوس ٿيو ته ” اوهان جي اسڪول ۾ ڪو به اهڙو استاد ناهي جيڪو ٻاراڻا ڪتاب گهرائڻ لاءِ شعور رکندو هجي!! مايوس نه ٿيو. خط ساڻ درخواست فارم شامل ڪريان پيو. چاهيو ته پنهنجي اسڪول جي جناب هيڊ ماستر صاحب سان رجوع ڪري گهربل مقصد جي اجازت حاصل ڪئي وڃي. يقين ڏيارڻ لاءِ سندن مختصر خط به شامل ڪند ته پاڻ لاءِ احسان ڀائيندس.
- مواد جي اشاعت لاءِ” پاليسي پيپر“ پڻ شامل ڪريان پيو، ان تي عمل ڪندا ته سمجهندس ته اوهان ٻالڪ ادب جا گهڻگهرا آهيو.
- اوهان جو 60 رپين جو مني آرڊر 09.06.1996 تي پهتو آهي. موٽ ۾ عدد 10 ڪتاب موڪليم. سترهن رپيه پوسٽ خرچ ڪري، جيڪي اوهان اڏو آهن.
- اهو ڄاڻي افسوس ٿيو ته بقول اوهان جي ته اسڪول ۾ ڪو به اهڙو استاد ناهي جيڪو اوهان سان سهڪار ڪري. اوهان خود غربت جي دائري ۾ ايندڙ ٻار هجو ته پهرين اوهان نه ته ٻي صورت ٻي ڪنهن وري ذهين شاگرد کي نامزد ڪري اسڪول جي هيڊ ماستر صاحب کي درخواست لکو. نمونو ساڻ شامل آهي.انهيءَ سلسلي ۾ پنهنجي والد صاحب کي به گڏ وٺي وڃو ته بهتر ٿيندو. اميد ته نتيجو بهتر نڪرندو ۽ خط ڏيکاري منهنجا به سلام ڏجوس.
- ڪتاب اوهان کي ۽ اوهان جي ساٿين کي ڪيئن لڳا ان حوالي سان پنهنجي راءِ کان آگاهه ڪندا ته مهرباني ٿيندي.
اوهان جو پنهنجو
اسرار شام
_______________________________________________________________________________
(3)
حيدرآباد
12.06.1996
ننڍڙا مائٽ عيسيٰ ميمڻ
سکي هجو شال
وعليڪم سلام
جيئي لطيف، جيئي لطيف جي ٻولي
- اوهان جو خط 10.061996 تي تصوير، شاعري ۽ نالن جي لسٽ سميت پهتو.
ترت نه سهي دير سان به جواب لکڻ لاءِ ٿورا.
- حڪم هو ته ڪتاب ڪڙي نمبر 30 جون عدد 10 ڪاپيون فوري طور وي پي ڪيان.حاضر بابا ! تفصيل ۾ 11.06.1996 تي اڳواٽ رواني ڪيل مختصر بوڪ پوسٽ ذريعي دستوري اطلاع ڪندي لکيم ته (1) 10 عدد ڪتاب اٽڪل 15 رپيه پوسٽ خرچ ڪري روانه ڪيا وڃن پيا.(2) نڪو نقصان نڪو نفعو جي بنياد تي 60-60 رپين ۾ وي پي ڇڏائڻ لاءِ پوسٽ سان رابطو ڪرڻ ۾ ڪامياب ويا ته ڏوڪري پوسٽ وارا جائز طور تي فقط ڏه رپيه ڪاٽي پاڻ رکندا ۽ مان ڏي 50-60 رپيه ڏياري موڪليندا. (3) ڪتاب 15-16 جون اندر پهچي ويندا،(4) اوهان جي خط جو جواب (هيءٌ) لکي ڪتابن جي پارسل جي وچ ۾ رکيو ويو آهي، وغيره.
- اميد ته مٿيون اطلاع ضرور پهتو هوندو؟ يا پنڌ ۾ هوندو؟
- هاڻي اوهان جي خط جو تفصيلي جواب حاضر آهي:
- ڪتاب ڪڙي 32 ، منهنجو ابتدائي ڪم شروع ٿي چڪو آهي. واري اچڻ تي واري واري سان تصوير، شاعري ۽ لسٽ شايع ڪئي ويندي.
- اوهان جي شڪايت اجائي به آهي ته سجائي به آهي ته اوهان غلطيءَ سان لفافي تي 75 پيسن جي ٽڪلي نه لڳائي ، خط موٽي آيو ۽ مان ڏيڍ رپيو ان ڪري ادا نه ڪيم ته غريب آهيان؟ وغيره . عرض ته 15.05.1996 کان پوسٽ وارن جو هڪ مختصر خط، جيڪو 23.05.1996 تي پهتو هو. ڏيڍ رپيو ڏنڊ ڏيئي حاصل ڪيم. (ثابتي طور تي ساڳيو لفافو هن خط ۾ شامل ڪريان پيو) ان ڏس ۾ ”جوابدار“بڻجي وڌيڪ وضاحت ڪندو هلان ته اوچتو پوسٽ خرچ وڌي وڃڻ ڪري مان اوهان ڏانهن ڪتاب ڪڙي نمبر 29 جا عدد 10 ڪتاب ( فاضل هڪ ڪتاب سچ جا سنيها سميت) اٽڪل 25 رپيه پوسٽ خرچ ڪري پارسل نمبر 568 ڪيا هئا. ڇا اوهان پارسل تي ٽڪليون نه ڪيون هيون؟ انهيءَ جو مطلب ٿيو ته اوهان ڪڙي 29 جي حاصلات لاءِ پنج رپيه مني آرڊر تي ۽ 60 رپيه ڪتابن جا ڪل 65 رپيه خرچ ڪري پنج رپيه نقصان کاڌو. جڏهن ته مان 25 رپيه پوسٽ خرچ ڀري 35 رپين ۾ 10 ڪتاب ڏنا يعني ڇهن رپين وارو ڪتاب سراسري طور تي ساڍا ٽن رپين ۾ ڏنا !( وڌيڪ اوهان ميمڻ آهيو ته مان به ميمڻ آهيان. حساب کي سمجهو ته وڙ).
- ان جي برعڪس اوهان کي نقصان کان بچائڻ لاءِ سٺ رپين جا ڪتاب 50 ۾ وي پي ڪيا . ڏوڪري پوسٽ وارن ڏه رپيه وڌيڪ جائز طور پاڻ وٽ رکيا. جڏهن ته مان اٽڪل 15 رپيه پوسٽ ڪيا. وري به سراسري طور تي 35 رپين ۾ اوهان 10 ڪتاب حاصل ڪيا ۽ مان اصولي طور 25 رپين جو نقصان کاڌو.
- ان ڪري تجويز ڏيندس ته ڪتاب ڪڙي نمبر 31 کان ڪتابن جو تعداد 15 يا 20 ڪريو. جيئن ٻنهي طرفن کان نڪو نقصان نڪو نفعو جي بنياد تي ٻالڪ ادب جي خدمت لاءِ جاکوڙ جاري رکي سگهجي. اهيو به واضح ڪندا ته ڪڙي 31 ڪڏهن موڪليان ؟
- سال 1996.7 جي سالياني بجيٽ جي تلوار مٿان لٽڪيل آهي. مهانگائي جو راڪاس ادبي ادارن کي ڳڙڪائڻ لاءِ وات ڦاڙيو بيٺو آهي. ڇا ڪجي؟
- سندم پورهئي سان سجايل ڪڙي نمبر 29 پسند ڪرڻ لاءِ ٿورا.
- اسڪول جون وئيڪيشن ختم ٿيڻ شرط هيڊ ماستر صاحب سان ضرور رابطو قائم ڪري سهڪار حاصل ڪريو.
- اوهان جو والد صاحب اڻ پڙهيل آهي ته پوءِ گهر جي ڪنهن به لکيل پڙهيل فرد کي گذريل ۽ هيءٌ خط ڏيکاري ۽ سندن رهنمائي ضرور حاصل ڪندا.
- ڇهون پاس ڪري ستين ڪلاس ۾ اچڻ تي مبارڪباد قبول ڪندا. ستين ۾ محنت ڪري پهريون نمبر حاصل ڪري ڏيکاريندا ته اوهان جو سٺي نموني باتصوير تعارف شايع ڪندس. سنڌي ٻارڙا جو هڪ سلسلو، خبرچار، عجيب دنيا، ٻالڪ ڊائري ۽ نئين دنيا (سائنس) چونڊ ڪرڻ جي دعوت ڏيان ٿو.
- نيڪ تمنائن سان اوهان جو
اسرار شام
_______________________________________________________________________________
(4)
حيدرآباد
30.06.1996
پتڪڙا مائٽ عيسيٰ ميمڻ
جُڳ جُڳ شال جيئو
حق موجود- ناحق نابود
- اوهان جو خط 26.06.1996 تي چوسٽي ۽ راءِ سميت پهتو.جواب لکڻ لاءِ ٿورا.
- ڪڙي 31 جي پارسل ۾ احوال ( هيءٌ) لکي اوريان پيو ته جيئن لفافي جي بچت ٿي پوي. ڇو ته اوهان به ميمڻ آهيو ته مان به به ذات جو ميمڻ آهيان ۽ بچت ڪرڻ پنهنجي برادريءَ جو اعليٰ مثال آهي. البت وري به ان آرزو جو ورجاءٌ ڪندس ته سهڪاري جذبن سان سرشار ٿي ڪتاب نڪو نفعو نڪو نقصان جي بنياد تي گهرائڻ لاءِ حيلا هلائيندا ته وڙ.
- اوهان جو واعدو رڪارڊ تي رکان ٿو ته اوهان اسڪول جون موڪلون ختم ٿيڻ شرط 15 ڪاپيون گهرايون وينديون. ان ڏس ۾ خيال رهي ته ڪڙي نمبر29 جي پارسل سان گڏ هيڊ ماستر صاحب کان سهڪار ماڻڻ لاءِ هڪ درخواست فارم جو نمونو به رکيو اٿم. ان حوالي سان هيڊ ماستر صاحب سان رجوع ڪري ردعمل ۾ ڪتابن جو تعداد لکندا ته وڙ.
- اوهان جي تصوير ۽ مواد ڪتاب ڪڙي 32 کان واري اچڻ سان شايع ڪيو ويندو. جيستائين موڪليل مواد شايع نه ٿو ڪيو وڃي، تيستائين ٻيو مواد نه موڪليندا ڇو ته هر ڪتاب ڪڙي جي اشاعت کان پوءِ مواد جا ايڏا ته ڍڳ جمع ٿي وڃن ٿا جو هڪ ئي وقت سمورن ٻارڙن کي راضي رکڻ مشڪل آهي. (اميد ته اتفاق ڪندا ته بهتر).
- ڪتاب ڪڙي 32 جيڪا هن وقت تيارين جي عذاب ڏيندڙ ابتدائي مرحلن ۾ داخل ٿي چڪي آهي. رهيو امن امان ۽ ملي حياتي ته آگسٽ جي پهرين هفتي ۾ شايع ڪرڻ جا وس ڪندس. ان کان اڳ اوهان چاهيو ته ٻيون ڪتاب ڪڙيون، جيڪي اوهان نه پڙهيون آهن اهي ڏياري موڪليان.
- اوهان پنهنجي خاص دوست (ٻار) جو انٽرويو ڀلي موڪليو. شرط اهيو آهي ته صلاحيتمند ضرور هجي ؟ انٽرويو وٺڻ دوران ورتل تصوير موڪليو ته سٺو، نه ته فقط هڪ پاسپورٽ سائيز تصوير موڪلڻ نه وساريندا.
- انٽرويو معيار تي نه لٿو ته پوءِ اوهان جي خواهش کي مان ڏيندي ساڳئي انٽرويو کي ايڊٽنگ جي مرحلي مان گذاري ”سيلف انٽرويو“ طرز واري اچڻ تي شايع ڪيو ويندو.( ڪيئن هاڻ به خوش ٿيندا يا نه؟)
- اوهان جي روزمره جي مصروفيتن متعلق احوال پڙهي خوشي ٿي ته مسقبل تباه ڪندڙ ڊش کي وقت ڏيڻ بدران صبح سوير خدا کي ياد ڪرڻ کان وٺي علم ادب کي پروڙڻ لاءِ گهڙيون صرف ڪريو ٿا. اميد ڪندس ته ساڳين مصروفيتن ۾ پاڻ کي محفوظ رکندا ته مسقبل ۾ سنڌ وطن جا بهترين واهيرو ضرور ٿيندا.
- اوهان مذڪوره احوال اوريندي سوال ڪيو ته ”هاڻ ڏسون ته اوهان (مان) منهنجي (توهان جي) ڪهڙي همت افزائي ڪيو ٿا؟ وغيره. عرض ته مان اوهان جي ڏيهاڙي جي مصروفيتن جي پڇا ان خيال سان ڪئي ته جيئن بوڪ اسٽال جي حوالي سان ريڊيو تي انٽرويو ڪري سگهان. ڇا اوهان پنهنجي والد صاحب جي اجازت سان آماده آهيو ته بحيثت بوڪ اسٽال هلائيندڙ ٻالڪ جي انٽرويو وٺان ؟
- وضاحت ڪندو هلان ته ريڊيو پاڪستان حيدرآباد جي هفتيوار پروگرام ” ٻارڙن جي ٻاري“ جي سلسلي : ”جهڙا گل گلاب جا“ لاءِ گذريل هڪ ٻن سالن کان باصلاحيت پر هنرمند شاگردن جا انٽرويو رڪارڊ ڪرائي چڪو آهيان ۽ آگسٽ-سيپٽمبر ۾ وڌيڪ ٻارڙن جا انٽرويو رڪارڊ ڪرڻ چاهيان ٿو. اوهان حيدرآباد اچڻ لاءِ راضي آهيو ته پوءِ سوال نامو ٻئي چڪر ۾ موڪليان. حيدرآباد اچڻ لاءِ اوهان کي ڪنهن به ذميوار مائٽ عزيز سان گڏ اچڻو پوندو. هن سلسلي ۾ پنهنجي والد صاحب کان اجازت وٺڻ لازمي آهي.
- اوهان خط ۾ هڪ هنڌ لکيو آهي ته ڪڙي 31 جون 10 ڪاپيون ۽ ٻي پاسي وري لکيو اٿوَ ته ڪڙي 31 جون 8 ۽ ڪڙي 32 جون 8 ملائي 16 ڪاپيون وي پي ڪيون وڃن. مٿي وضاحت ڪري چڪو آهيان ته ڪڙي 32 اڃان تيارين جي مرحلي ۾ آهي، ان ڪري في الحال ان باري ۾ ڪجهه به چئي نه ٿو سگهجي.
- ڀاءٌ امتياز مغيري کي هڪ ڪاپي ڏئي اوهان چڱو ڪيو پر کيس همٿائيندا ته ڪتاب خريد ڪرڻ لاءِ اوهان کي ڪجهه ميمبر جوڙي ڏيئي.
- هتي لوڊ شيڊنگ، برسات ۽ مهانگائي جو خوفناڪ عمل جاري آهي. جولاءِ مهينو ته سنڌ مٿان ڏاڍو ڏکيو پيو نظر اچي. اوهان معصوم آهيو هر وقت دعائن ۾ شامل حال ڪندا رهندا ته ٿورا سمجهندس.
اوهان جو
اسرار شام
_______________________________________________________________________________
(5)
حيدرآباد
16.10.1997
سنڌ جي آئيندي جا ابا عيسيٰ ميمڻ
سک ۽ سانت ۾ هجو شال
وعليڪم سلام
- اوهان طرفان موڪليل پاسپورٽ سائيز تصويرن ۾ اوهان نه ڄاڻ ڇو ننڍڙا نظر ايندا هئا ۽ هاڻ موڪليل وڏي رنگين تصوير ۾ صاف صاف ”وا“ وڏا ٻار نظر اچي رهيا آهيو؟ ان جو مطلب اهيو ٿيو ته اوهان پهرين واريون پراڻيون تصويرون موڪليون ۽ هن واري تازي تصوير موڪلي ڏني. جيڪر اهو اندازو درست آهي ته پوءِ ٻارن سان ٻار ٿي رهڻ لاءِ ڪجهه مارڪون گهٽائيندس. ڇو ته آئون پاڻ کي ٻار ٿي رهڻ لاءِ ٻارن لاءِ پاڻ کي وقف ڪري اڻ ڏٺل ويرين جون سزائون ڀوڳي رهيو آهيان. جيڪر اندازو غلط آ ته پوءِ علمي ۽ عقلي دليل سان پاڻ کي تصويرن جي آئيني ۾ ننڍڙوڏسو نه ؟ ٻار ثابت ڪندا ته ”مارڪون“ ڪاٽو ڪرڻ بدران واڌو ڪندس...!!ڇو ته..........؟
- اوهان جي رنگين تصوير واري اچڻ تي شايع ڪري همت افزائي ضرور ڪندس.
- ها ڀائي! محسوس ٿيو ته اوهان واقعي وڏا ماڻهو ( الله ڪري وڏا ماڻهو ضرور ٿيو ) ٿي ويا آهيو. ان جو دليل اهو ئي ڪافي آهي ته منهنجي خط جو جواب پهرين وار بنهه دير سان ڏنو ويو آهي...! يعني اوهان مصروف ماڻهو ٿي ويا آهيو؟ ڇا ۾ مصروف آهيو؟ ان جي خبر اوهان کي...؟
- ڪلهه جي ٻالڪ ۽ اڄ جي باشعور نوجوان استاد سائين عرس پارابيءَ کي خط ذريعي ڏنل انٽرويو، جيستائين مون کي پڙهڻ لاءِ ڏياري موڪليو، تيستائين ڪيل قول مطابق ڪڙي 37 ۾ پنهنجو سيلف انٽرويو پڙهي گد گد ٿيو، ٺيڪ...؟
- ڪالهه (ماضي) اوهان جي دل مون سان هئي؟ اڄ (حال) منهنجي سادگيءَ سان اوهان جي دل آ، سڀاڻ (مستقبل) لاءِ ڪا نئين اصطلاح ڪم آڻيو؟ ان کان اڳ اوهان کي صلاح ڏيندس ته منهنجي قلمي پورهئي سان دل لڳايو ته آخري پساه سڪون سان کڻي مٽيءَ ماءٌ جي حوالي ٿي ويندس ڇاڪاڻ ته آئون تيزيءَ سان اڌ صديءَ کي ڇهندڙ اهو نڀاڳو انسان آهيان جنهن کي صدي مڪمل ڪرڻ جي ڪا به خواهش نه آهي...؟؟
- ٻئي پاسي اوهان کي واقعي ڪو دلي هڳاءٌ هجي ها ته (الف) جشنِ ڏه سالا سنڌي ٻارڙا“ ۾ وڏڙن جي رهنمائي سان ضرور شريڪ ٿيڻ جي نينڍ کي قبولي پاڻ ملهايو ها پر................
- (ب) ڪتاب ڪڙي 36 جي صفحي 49 ( سلسلي خبرچار) ۾ مون تي خوني حملي ٿيڻ جي خبر پڙهي، ردعمل ۾ رسمي افسوس جو به اظهار ڪيو ها ته اوهان جي دلي هڳاءٌ ( لڳاءٌ نه) جي پروڙ پئجي وڃي ها پر..........
- اوهان کي ان ڳالهه تي ڀلي ڏک (قلبي نه روايتي) ٿئي ته ڪتابن ذريعي سنڌ جي ٻارن سان محبتون ورهائيندي ٿڪجي پيو آهيان پرمليل زهريلن تجربن جي بنياد تي ڪنهن سمي لکيل ڊائري جي هڪ ورق کي غور سان پڙهي راءِ ضرور ڏيندا . جنهن ۾ ڪجهه هن ريت لکيو هيم ته : پنهنجو رت ست ڏيئي ڪتابن ذريعي سنڌ جي ٻارڙن ۾ علمي ۽ ادبي جوت جاڳائڻ لاءِ وڏا وس ڪيم. موٽ ۾ اجتماعي موٽ نه ملڻ ڪري زندگيءَ جو گاڏو هلائڻ لاءِ بهتر سمجهان ٿو ته ڪتابي سلسلي کي بند ڪري وي سي آر (ڪيسيٽن جو ڪاروباري دوڪان کوليان ۽ دوڪان جي اڳياڙي تي پينٽر کان هڪ بورڊ هڻايان جنهن تي لکيل هجي ”سنڌي ٻارڙا وڊيو سينٽر“ ۽ پوياڙي ۾ ستل سنڌي سماج کي جاڳائڻ لاءِ به سٽون تحرير هجن ته سنڌ جي سنڌي ٻارڙن کي سنواري ته نه ٿو سگهان پر کاري ته سگهان ٿو نه ......؟
- اوهان جو ايئن لکڻ ته ”جيستائين زندگي آهي تيستائين ساٿ رهندو. سمجهي سگهو ٿا ته ڪيتري وڏي ذميواري آهي ؟ ان ڪري نئين سر جملو تبديل ڪري هيئن لکندا ته ”جيستائين سنڌي ٻارڙا نڪرندو رهندو تيستائين ساٿ نباهبو رهبو.“
- ٻار جي سڃاڻپ جو معيار ڇهين يا ستين ڪلاس ۾ داخل ٿي پڙهڻ نه آهي. ڇاڪاڻ ته گهڻن اسڪولن ۾ وڏي ڄمار جا ڇوڪرا به هيٺين ڪلاس ۾ داخلائون وٺندا رهندا آهن. اوهان جي ڪلاس ميٽ ساٿي جوڻيجو جي تصوير خود ڳالهيو ته هيءَ ٻار نه پر نوجوان ساٿي آهي. بهرحال اوهان جي خواهش کي مانُ ڏيندي سندس تصوير ڪڙي 38 ۾ ڇاپڻ جا وسَ ڪندس.
چڱو مائٽ موڪلاڻي ناهي
اوهان جو
اسرار شام
_______________________________________________________________________________
(6)
حيدرآباد
27.01.1998
مٺڙا مائٽ عيسيٰ ميمڻ
گد گد رهو شال سدا.
وعليڪم سلام
- اوهان جو انٽرويو ڏاڍو پسند آيو پر جاڳو طرفان ڪنهن ورتو؟ ان جو نالو نشان به نه هو. يا اوهان خود جاڳو ٻالڪ جو سوال نامو ٿيندي خود لکيو؟ بهرحال! انٽرويو ۾ اوهان گوسڙو استادن بابت جنهن جذبي ۽ همت سان جواب ڏنا آهن انهن تي تاڙيون وڄائيندي اتفاق ڪندي داد ڏيان ٿو ۽ آسوند رهندس ته اڳتي هلي اوهان خود ڪنهن به شعبي ۾ نوڪري اختيار ڪيو ته ماضي جي نسبت سان چيل لفظن تي خود به عمل ڪندي صالح ٿيندا ته وه واه.
- موڪليل تصويرن جي وضاحت ڪو نه ڪندس، ڇاڪاڻ ته اوهان جڏهن پهريون ڀيرو پنهنجي تصوير موڪلي هئي ته پهريون خط ساڻ واضح ڪري ڇڏيو هو ته اهي تصويرون پنجي درجي ۾ پڙهڻ دوران نڪتل هيون، پي...؟ اٺين ڪلاس ۾ داخل ٿيڻ سو به مان جي پڇا ڳاڇا ڪرڻ کان پوءِ ان ڏس ۾ تصديق ڪرڻ ڪجهه عجيب لڳو. بهرحال ! اوهان جي حڪم تي ڪڙي 38 ۾ شايع ڪرڻ جي تعميل ڪندي واري اچڻ تي شايع ڪرڻ جي هام ڀريان ٿو.
- اوهان سنڌي ٻارڙا لاءِ سچل چواڻي ساڳيا آهيو يا سا ڳيا رهندا؟ اهو ايندڙ وقت ئي ٻڌائيندو. البت ٻال ساهت جي حال سان جيترو ٿي سگهي ته نڀائيندا ته منهنجي لاءِ ايترو ئي ڪافي ٿيندو.
- علمي ادبي دنيا تي سنڌ جي ٻارڙن لاءِ قلمي محبتون ورهائڻ جي حوالي سان اوهان جو اهيو ردعمل ته ”جيستائين منهنجي زندگي رهي ته اوستائين سنڌي ٻارڙا سان ساٿ رهندو ڇو ته مان پنهنجي زندگي ( خدا نخواسته) وڃائي ويهان ، پر آرزو اٿم ته سنڌي ٻارڙا اڃان به جاري رهي“. وغيره ٻالڪ ادب جي سولي چڙهندڙ عظيم عيسيٰ ! ان ڏس ۾ ڪن کولي ٻڌ. تنهنجي مذڪوره جملي جي موٽ ۾ من اندر برپا ٿيندڙ ” شام غريبان“ جي حوالي سان ورجاءٌ ڪرڻ کان سواءِ فقط ايترو چوندس ته اوهان آئينده ٻيهر پنهنجي زندگي وڃائڻ جي ڳالهه لکي انفرادي طور ارپڻ جو اظهار ڪيو ته ڪتاب موڪلڻ بند ڪري ڇڏيندس. ان حوالي سان منهنجو هيءٌ خط به آخري سمجهندا. ڇو ته مان وڏيون اذيتون سهي پنهنجي زندگي سنڌ جي ٻارڙن جي آئيندي کي اجاگر ڪرڻ لاءِ ارپي ڇڏي آهي. ان جي برعڪس...! اوهان پنهنجي زندگي سنڌي ٻارڙا تي قربان ڪرڻ بدران پنهنجي زندگي جي بيهڪ اهڙي ريت بيهاريو جيئن اوهان جا جذبا به اسرندا رهن ۽ اوهان جي والدين جي اکين ۾ اوهان لاءِ سجايل سپنا به ساڀيان ٿي سگهن. حساس ضرور رهو ايڏا به حساس نه ٿيو. ڇاڪاڻ ته ان قسم جي جملن تي آئون بيحد جذباتي ٿي ويندو آهيان. محسوس ايئن ٿيندو اٿم ته ڄڻ ڪو منهنجو رانديڪو وڃائجي ويو آهي ۽ ڳوليندي ڳوليندي گم ٿي ويو آهيان. سندم پيرا کڻندڙن کي رانديڪو ته لڀي پيو هجي پر آئون نه ملي سگهيو هجان!!! ( الائي ڇا لکي ويو آهيان).
- 11.01.1998 واري عوامي آواز جي صفحي ”جوت“ جو by the way درشن ٿيو. ان ۾ اوهان جو ليک ”ٻاراڻو ادب ۽ اسان جون ذميواريون“ جي عنوان تي بهترين ليک هو. پر مواد جي آخري ٽڪرو : اها ڳالهه جڏهن مون محمد حسن پٺاڻ... کان وٺي توڙ تائين اڻ لاڳاپيل هئي جيڪا ڪهاڻي جي اسٽائيل ۾ ڊائيلاگن سان سلهاڙيل هئي.
- ڀائو حسن کي ٻالڪ رسالو هلندڙ سال ۾ شايع ڪرڻ تي منهنجي طرف کان اڳواٽ ئي مبارڪون ڏيندا.
- اوهان جو هڪ هفتو اوسيئڙو ڪيو ويو پر ورندي نه اچڻ ڪري واجب سمجهيم ته ڪتاب روانه ڪري ڇڏيان. ڇاڪاڻ ته امڪان آهن ته 9.02.1998 کان اسڪولن ۾ ساليانه امتحان شروع ٿي وڃن. جيڪڏهن امتحانن جو پروگرام پڌرو ٿي وڃي ته سڀ مصروفيتون ترڪ ڪري پڙهائي تي ڌيان ڏيندا.
اوهان جو پنهنجو
اسرار شام
_______________________________________________________________________________
(7)
حيدرآباد
03.04.1998
مانوارا عيسيٰ ميمڻ
سلامت هجو سدا
وعليڪم سلام
اوهان جي مختصر موٽ جو طويل اوسيئڙو ڪرڻ کان پوءِ ڪڪ ٿي اوهان جي حصي جا ڪتاب ڪڙي 38 موڪلي ڇڏيم.
هاڻ اچان ٿو اوهان جي خط ڏانهن ڪيل وچن تحت ورندي وارڻ لاءِ:
- ميڻ بتيءَ جي روشنيءَ ۾ مون کي جواب لکي ننڍپڻ ۾ نظر ڪمزور نه ڪريومان ميڻ بتيءَ تي ڇو ٿو لکان؟ مون کي ڇڏي ڏيو. مان ان ڪري ٿو لکان ته جيئن سنڌ جو نئون نسل منهنجون اکيون بڻجي سگهي.....
- اوهان هر خط جيئان هن خط ۾ به جملو ورجايو ته ”جواب دير سان لکڻ تي معذرت.“ پليز روايتي معذرت خواهان رويو ترڪ ڪريو. جواب ڀلي دير سان لکو پر اڌوري بدران ڀرپور ۽ سٺو ڪري لکو. جيئن پڙهندڙ آسيس ماڻي ! ۽ مون وانگر احتجاج رڪارڊ نه ڪرائي ته ڦلاڻن جا جواب ڇو رهجي ويا.
- ڏهه سالا جشن سنڌي ٻارڙا لاءِ واڌايون قبول آهن البت ان ۾ شرڪت نه ڪرڻ وارو ڪارڻ ڪڏهن به قبول نه ڪندس. ڇو ته اوهان هاڻي ٻار نه پر ذري گهٽ مئي جي سيشن تائين نائين ڪلاس ۾ داخل ٿيندڙ ميچوئر ۽ نوخيز نوجوان شاگرد هجڻ جي باوجود جشن ۾ شريڪ ٿيڻ کان لاچار ٿي ويا. ان جي برعڪس ڪوهن کان ڪهي ايندڙ معصوم نياڻين شريڪ ٿي خود مون کي حوصلو ڏنو جڏهن ته اوهان........
- ها ٿورو وري به ترسو ! سنڌي ٻارڙا جا ڪتاب گهرائي سهڪار ڪندڙ (اوهان سميت) ساٿين کي هٿو هٿ توڙي پوسٽ ذريعي ”سهڪاري سندون“ جن جشن ۾ شريڪ ٿيندڙ سنڌ جي مهان ادبي شخصيتن جون صحيحون ڪيل آهن، جاري ڪرڻ جو سلسلو به شروع ٿيڻ وارو آهي. اوهان پنهنجو سهڪاري سرٽيفڪيٽ جيڪو مستند هجڻ ڪري ڪٿي به اوهان کي ڪم اچي سگهي ٿو، حاصل ڪرڻ جي خواهش رکندڙ هجو ته 20 رپين جون پوسٽ واريون ٽڪليون ڏياري موڪليندا ته جيئن سندَ پوسٽ ڪري سگهان. پليز ! هلندي هلندي هن پيشڪش کي واپاري نالو ڏيڻ بدران ”ٻالڪ ادب جي مفاد ۾“ خرچ جو پورائو ڪرڻ لاءِ ”ڦڙي ڦڙي جو نالو ڏيندا ته وڙ، نه ته.......
- سڄڻ! اوهان جي جذبن جا پير ۽ منهنجيون پيرانديءَ لاءَ سدا کان واقف ڪيل اکيون حاضر آهن. منهنجي اکين سان مون کي ڏسي ۽ محسوس ڪري سگهو ته وڏو انقلاب تصور ڪندس....
- هن وقت شديد گرمي ۽ لوڊ شيڊنگ جي عذاب ۾ سڙي ڪتابي ڪم ڪري رهيو آهيان. هيءَ اونهارو خير سان گذاري ويس ته ڄڻ نئون جنم ٿيندم. نه ته مري وڃان ته ٻه قل پڙهي ڇڏجو. ڇاڪاڻ ته ننڍپڻ کان وٺي گرمي برداشت نه ڪري سگهندو آهيان. مٿان وري ذهني ۽ قلمي پورهيو به وڻ وڄائي ڇڏيندو اٿم. هاڻ ڏسو نه اوهان کي به 4 صفحن تي خط لکي ويس؟
- خط جو اطمينان جوڳو جواب لکندا ته قرب.
اڃان به ساڳيو
اسرار شام
_______________________________________________________________________________
(8)
حيدرآباد
20.05.1998
فضا ۾ جمود آ، هوا هير ناهي!
يا الاهي ڇا ماجرا ، ڪهڙي مام آهي ؟
ڪاڙهي/ ڪڙهي تپي جواب ڏنو،
اهيا ائٽمي تجربن جي قيامي شامت آهي. (ا.ش)
ڊيئر عيسيٰ ميمڻ
سلامتيون هجن شال !
وعليڪم سلام
- قسطوار ڊرامي جيئان هڪ،ٻه ،ٽي مختصر پيرائتا خط پهتا. جواب لکڻ ويٺس ته لوڊشيڊنگ جي نالي ۾ بجلي ( گذريل ٻن هفتن جيئان) ڀڄي ويئي. گرميءَ جي درجي حرارت به ٽاپ تي هئي. ميڻ بتيون ٻاري انهن به نور اوتڻ شروع ڪيم، لئون لئون مان پگهر باه بڻجي نڪرڻ شروع ڪيو ته مجبورن قميص ۽ گنجي لاهي ڏيهاڙي جي قلمي ڪرت جي حوالي سان اوهان کي خط لکڻ ويٺس ته ” سندم آفيس جي بلڊنگ وارو پٺاڻ چوڪيدار به اچي نڪتو ۽ چيائين ”صاب ! جب ديکهو کام کرتي هو ؟ بجلي بهي نهين هي، گرمي بهت زياده هي، سبب ( آفيس ۾ چاليهارو کن ٻيون به آفيسون آهن) چلي گئي ، تم دفتر بند ڪر ڪي آرام ڪرو “ ورنديءَ ۾ چوڪيدار کي چيم ته تون وڃي هيٺ گيٽ تي انتطار ڪر ، ڏيهاڙي جيئان لکپڙه ڪري هيٺ لهندس ته پوءِ تالو لڳائجانءِ.
- گرمي جي شدت ۾ هن خط جي نراڙ تي هڪ چوسٽو تخليق ٿي ويو، جنهن ۾ رديف / ڪافين جي گرٽ ضرور آهي پر ڪيفيتن جو اظهار ضرور آهي ته آرام ڪرڻ بدران قلمي ڪرت ڇو جاري رکيون پيو اچان؟ ان ڏس ۾ ڌارئي پٺاڻ چوڪيدار جو شڪرگذار آهيان ته هن قلمي مصروفيتن کي مڃتا ڏيندي خيالن جو اظهار ڪيو، پر افسوس اٿم ته اوهان سميت پنهنجن به ڪائي مڃتا نه ڏني ته، آرام جيڪو هڪ مقدر ۾ نه اٿم، ڪري ٻالڪ ادب جي مفاد ۾ جنگ لڙڻ لاءِ تازو توانو ٿي ميدان تي لهان. جيتوڻيڪ حالتن اهڙو ته اڪيلو ڪري ڇڏيو آهي جو جهالت جي فوج سان هر محاذ تي وڙهي پنهنجو سڀ ڪجهه (خاص طور آئيندو داوَ تي لڳائي چڪو آهيان.) افسوس ڇا؟ دل تي زخم زخم اٿم ته هڪ ڌاريو پٺاڻ چوڪيدار سندم عذاب ڏيندڙ قلمي مصروفيتن کي محسوس ڪري مڃتا ڏئي ٿو پر ان جي برعڪس جنهن نڀاڳي ،بدبخت، ستل ،سست سنڌي قوم جي ٻارڙن لاءِ ڏينهن رات هڪ ڪري قلمي جهاد ڪري رهيو آهيان، ان طرفان مجموعي طور تي ڪابه مثبت، سواءِ نعري بازي جي، موٽ نه اچي ته سنگهرن سان ماتم ڪريان يا........... سمجهه ۾ نه پيو اچي ته هيترا ڪتاب موڪلجن پيا؟ جهڙو مختصر اطلاع ڪرڻ بغير/ گڏ ڪم ڪرڻ سان ڪم رکندي رت ولوڙيندڙ هيءٌ احوال ڇو لکي رهيو آهيان؟ ڇا پٺاڻ چوڪيدار جئان احساس ڪري سگهندا؟
- ڪڙي 38 ۾ رکيل تفصيلي جواب جي رد عمل ۾ قسطوارجيڪي پتر پلئي پيا، انهن جا جواب (جواب دار نه هوندي به هڪ طرح سان) حاضر آهيان.
- اوهان سنڌي ٻارڙا تي تبصرو سٺو لکيو. ٻالڪ اديب، شاعر ٿيڻ کان پوءِ پهرين وار ”مبصر“ ٿيڻ تي واڌايون ٿو ڏيان. البت تبصري ۾intro نه هجڻ ۽ هٿ اکر بهترين هجڻ باوجود به ڳتيل ۽ تجريدي فارم ۾ هجڻ ۽ آخري 4 سٽون پنهنجي هٿ سان نه لکڻ ڪري ٻيهر مون کي نقل ڪرڻو پيو.
- اوهان خود نشاندهي ڪئي آهي ته هلال پاڪستان ۾ تبصرو شايع ٿي چڪو آهي. مهرباني ڪري عبرت مئگزين، (ٻالڪ رنگ)، گل ڦل، جوت ۽ جاڳو، ٻالڪ پڙهندڙ هجو ته تبصرو شايع ٿئي ته انهن جا فوٽو اسٽيٽ مون ڏانهن ضرور موڪليندا. ڇاڪاڻ ته مان تبصرا مختلف اشاعتي سلسلن ڏانهن موڪليندو رهندو آهيان. ڪو ڇاپي يا نه ڇاپي پارت ڪون ڪندو آهيان. البت جنهن به سلسلي ۾ شايع ٿيندا آهن ته موٽ ۾ پهچندڙ خطن ذريعي پتو پوندو اٿم ته فلاڻي صفحي ۾ تبصرو شايع ٿيو آهي. سچ پڇو ته هيڪاندين مصروفيتن جي ڪري باقاعدگيءَ سان اخبارن وارا ٻارن جا صفحا نه پڙهي سگهندو آهيان. ڪڙي 39 بابت هلال پاڪستان ۾ ڇپيل تبصري جي ڪاپي به سنڌي ٻارڙي جي هڪ پڙهندڙ ساٿي آڻي ڏني.
- ٻڌجي پيو ته جون ۾ سال 1998-99 جي پيش ٿيندڙ ساليانه بجيٽ تمام سخت اچي رهي آهي، نوان ٽئڪس لڳندا. مهانگائي جو راڪاس کي نئون رت ملندو. ڪاغذ ، ڪمپيوٽر، پيٽرول، بجلي جا اگھ چڙهيا ته مختلف اشاعتي سلسلن جيئان ”سنڌي ٻارڙا“ جي وجود کي به خطرو پيدا ٿيندو؟ ان لاءِ سڀاڻ نه پر اڄ ڇا ڪرڻ گهرجي؟ ان ڏس ۾ سوچيندي سوچيندي اڪيلو ٿي ويندو آهيان پوءِ به رهيو امن امان ۽ ملي حياتي ته آگسٽ جي پهرين هفتي ۾ ڪڙي 41 آڻڻ جا جتن ضرور ڪندس.
- نيو سعيد آباد مان دوستن طرفان شايع ٿيندڙ ٻاراڻي اخبار سنڌ سرهاڻ جي هڪ ڪاپي سوکڙي طور تي رکان پيو.
اڃان به ساڳيو
اسرار شام
_______________________________________________________________________________
(9)
حيدرآباد
6.10.1998
مانائتا عيسيٰ ميمڻ
مرڪندا رهو سدا.
وعليڪم سلام
- ڪتاب ڪڙي 40 ۾ 20.05.1998ع تي لکيل خط جي جواب ۾ ٻه خط پهتا آهن.حسب دستور ڪتاب ڪڙي 42 جو 27.09.1998ع تي روانگيءَ جو اطلاع ڪندي اڳواٽ ڄاڻ ڏنم.
- اوهان بغير اطلاع ڏيڻ جي اوچتو ڳوٺ ڀينڊو شريف ۾ آيا.. آيا ته اکين تي ، پر مون وٽ نه آيا. پنهنجي قلمي دوست وفا مولا بخش قمبراڻي وٽ آيا.جتي اوهان by the way قمبراڻي جي استاد ساءِ اسرارميمڻ سان ملاقات ٿي. جنهن اوهان کي خوب کلائيندي ذري گهٽ روئاريندي اسرار شام وٽ سندس ”سنڌي ٻارڙا“ جي آفيس ۾ پڄائي تحليل ٿي ويو. جتي اوهان کي اسرار شام اوهان جا خط ۽ اوهان کي لکيل جوابن جا ڪاربان پيپر ڏيکاريا ۽ ٻاراڻي ادب جي تڪليفن کان آگاه ڪيو ۽ چند ڏينهن کان پوءِ وي پي ٿيندڙ ڪڙي 41 جون عدد 17 ڪاپيون هٿوهٿ ڏنيون اوهان ڪوٽڙي وڃڻ جو چئي موڪلائيندي وچن ڪيو ته ڪتابن جي رقم هڪ هفتي جي اندر-اندر مني آرڊرڪري موڪلي ويندي. (هڪ مهينو گذري ويو)؟
- ها ڇو پيا منجهو؟ ادب ۾ علامت نگاريءَ جي حوالي سان پاڻ پيهي مونجهارو دور ڪري سگهو ٿا ڇو ته ان مونجهاري جو ڪارڻ اوهان خود آهيو. ان ڏس ۾ ڇا ياد ڏياريان؟ سنڌي ٻارڙا جي ڪتابي سلسلي سان رضاڪارانه طور تي پر حال سارو سهڪار ڪرڻ جي سلسلي ۾ ريڊيو تي ٻارن جي پروگرام ۾ انٽرويو رڪارڊ ڪرائڻ جي نينڍ ڏنم بعد ۾ ” ڏه ساله جشن سنڌي ٻارڙا“ جي ڪاڄ ۾ شريڪ ٿيڻ لاءِ دعوت نامو موڪليم.( ردعمل ۾ اهيو پئي ظاهر ڪيو ته والد صاحب ڇڏڻ لاءِ تيار نه آهي؟) ان جي برعڪس اوهان طرفان قمبراڻي وٽ پهچڻ سان اندازو ٿيو ته گهر کان ٻاهر نڪرڻ بابت مرضيءَ جا مالڪ آهيو.جنهن ۾ والدين طرفان جاري ٿيندڙ ڪنهن به قسم جي اجازت نامي جو عمل دخل ناهي. جي آهي ته فقط............لاءِ هو/آهي.اهڙي روش تي دلي ڏک پهتو آهي.۽............؟
- اوهان ۽ هيسباڻي وچ ۾ ٿيل /ڇپيل خط وڪتابت واري جنگ پڙهي ڄاڻ ۾ واڌارو ٿيو، ٻنهي طرفان مقابلو خاشو هو پر اوهان جو پلڙو ڀاري ان ڪري هو ته اوهان لفظن جو استعمال سنجيده ڪيو. البت ان قسم جا بحث ضرور ٿيڻ گهرجن پر اختلاف ذاتي دشمنيءَ ۾ تبديل نه ٿيڻ گهرجن. مون ٻئي فوٽو اسٽيٽ خط قمبراڻي جي حوالي ڪري ڇڏيا آهن.
- ڏه سالا جشن سنڌي ٻارڙا جي وڊيو ڪيسيٽ حاصل ڪرڻ ۾ دوستن سان ڀلي رابطو ڪريو پر ايتري دير نه ٿيڻ گهرجي جو اڳتي هلي آئون خود ڪيسيٽ موڪلڻ کان انڪار ڪري ڇڏيان؟
- مهانگائي کي منهن ڏيڻ واري جنگ ۾ شريڪ ٿيڻ لاءِ ٿورا. ڪتاب جي قيمت ساٿين سان مشورن سان جڏهن به وڌائبي، ان لاءِ اڳواٽ اطلاع ڪندس. البت اوهان به ڪتاب خريد ڪندڙن کي ذهني طور تي اڳواٽ سجاڳ ڪري ڇڏيو.
- هن خط جو جواب قسطن ۾ لکڻ بدران هڪ وار لکندا ڪيو، خاص طور تي ڪاري مس واري پين سان لکو ته پڙهڻ ۾ آساني ٿئي. قمبراڻي ۽ شڪيل کي ڀاڪر ڀرڻ بدران ڪن پٽي ” اوهان جا سلام ڏنم“ .
موڪلاڻي ڪانهي
اڃان به ساڳيو
اسرار شام
_______________________________________________________________________________
(10)
حيدرآباد
01.02.1999
سهڪاري ساٿي عيسيٰ ميمڻ
اسلام عليڪم
- رسمي خيرعافيتن کي درگذر ڪندي ورجاءٌ سان ور ور ڏيئي اوهان جي ٿورا ڳايان ٿو ته ماضي ڏور يا قريب کان سندم عذابن اوجاڳن سان سجايل ”سنڌي ٻارڙا پبليڪيشن“ جا ڪتاب حال سارو گهرائي واهيرن تائين پڄائڻ لاءِ اخلاقي ۽ قومي فرض ادا ڪري رهيا آهيو. البت سنڌي ٻارڙا“ جي نيپاڄ ۾ مون اڪيلي سر گذريل يارهن سالن کان نئين نسل جي مفاد ۾ ترجيحي بنيادن تي ڪيترو ڀوڳيو آهي؟ ان جو ازالو اڄ تائين ڪوبه ناهي ڪري سگهيو ۽ شايد ازالو ڪري به نه سگهندو. ڇو ته اسان جي سنڌي قوم هڪ طرح سان ايڪيويهين صديءَ ۾ کٽ تان پير لاهي داخل ٿيڻ بدران ڏٺوويندوجي بنياد تي مرده پرستي ۽ بي حسي جو مظاهرو ڪرڻ ڪاڻ لت کوڙي سمهڻ کي ترجيح ڏيئي چڪي آهي؟ انهيءَ حوالي سان غفلت جي غشي ۾ غرق سنڌي قوم جي بدن مان پيدا ٿي ” ڊش“ سان سُر ملائي آئيندو تباه ڪندڙ معصوم ٻارڙن کي ڪهڙي ريت جوابدار بڻائي پڇا جي ڪٽهڙي ۾ آڻي سگهجي ٿو، جيڪي وقت کان اڳ غيرفطري طور بالغ ٿي، پنهنجي وڏن کان به وڌيڪ منفي سرگرمين ۾ حصو وٺڻ تي فخر ڪندا هجن ؟ اهڙي خطرناڪ صورتحال ۾ والدين، استادن، سماجي ورڪرن ۽ ٻاراڻي ادب جي ليکڪن کي ڪهڙو ڪردار ادا ڪرڻ گهرجي؟ ان ڏس ۾ سوچڻ لوچڻ لاءِ ردعمل ظاهر ڪرڻ ڪاڻ به وقت نه هجي ته پوءِ ٻڏي مرڻ گهرجي. نه ٿا ٻڏي سگهون ته پوءِ ٻڏڻ لاءِ ماڳ تلاش ڪرڻ کان اڳ ٿورو سوچڻ به گهرجي، وقت ناهي ته آپگهات واري آخري رستي تي هلڻ کان اڳ به ڪي نصيحتون ڪرڻ گهرجن. نصيحت ڪرڻ لاءِ اهڙي جاءِ جي ڳولا ڪرڻ گهرجي ، جتي گڏجي دفن ٿيڻ کان پوءِ ٺهندڙ يادگار قبر تي ڪاڪا نارائڻ شيام طرفان گهڻا سال اڳ سنڌي قوم جا لڇڻ ڏسي اذيت سان تخليق ڪيل هيءٌ شعر ڪتبي تي لکائڻو پوندو ته:
- ”الا ايئن مَ ٿئي جو ڪتابن ۾ پڙهجي ته هئي سنڌ ۽ سنڌ وارن جي ڪا ٻولي ؟!“ انهيءَ فطري تسلسل جي حوالي سان حد کان وڌيڪ ڀوڳنائون ڀوڳيندي ڀوڳيندي ٻالڪ ادب جي منظرنامي تان اوچتو گم ٿي وڃان ته گمشدگي جو اشتهار شايع ڪرائڻ جي ڪا به ضرورت ناهي. ڇو ته خبر اٿم ته اوهان منهنجي مرتئي کان پوءِ، مقبرو اڏائڻ، سنڌي ٻارڙا کي نظرياتي بنيادن تي جاري رکڻ ته پري ٿيوپر منهنجي جيجل امان طرفان وڇايل تڏي تي فاتح ڪرڻ توڙي اخبارن ۾ تعزيتي ليک جاري ڪرڻ کان به ڪن ٽار ڪندئو؟ ڇو ته اوهان زندگيءَ ۾ سکڻيون واه واه ڪندڙ فرد ۽ مئي پڄاڻان مرده پرست سنڌي قوم مان جنم وٺندڙ ڌرتي ماءٌ جا صدورا پٽ به آهيو !! اندازو آهي ته سکڻيون واه واهون ڪرڻ ۽ هوائي نعري بازي ڪري پاڻ پڏائڻ وارو نمائشي مرض اڃان به سنڌي قوم جي رڳ رڳ ۾ سمايل آهي.ان ڏس ۾ آزمائشي طور اوهان سميت ڪتاب گهرائي سهڪار ڪندڙ سمورن ساٿين کي فردن - فردن نور نچوئي خط لکي اپيل ڪيم ته جيڪر واقعي ٻالڪ ادب جا عملي طور همدرد آهيو ته موٽ ۾ فقط ڊبنگ چارج ڪيسيٽ جي قيمت 200 رپيه موڪلي ”جشن جي مووي گهرائي ، ٻهراڙي جي ٻارن کي ڏيکاري شعور جي پکيڙ ۾ واڌارو ڪري سرخرو ٿيو. ردعمل ۾ ڪهڙي موٽ ملي ؟ جواب پاڻ کان پڇي ٻڌايو ته اوهان خود ڪهڙو ٻوٽو ٻاريو ؟ مهانگائي جا عذاب هر سال پريس جي شعبي مٿان نازل ٿي پريشان ڪندا رهيا آهن. هلندڙ سال (1999) جي اڳياڙي اوچتو مهانگائي جو راڪاس ڪتابن جي اشاعت جي مڙني مرحلن تي ٻيڻا اگھ ڪري راتاهو هڻي چڪو آهي. اڪثريت جي فرمائش تي ڪتاب ڪڙي 41 هين ٽائٽل رنگين ڪرڻ ڪري خرچ به وڌي چڪو آهي. انهيءَ صورتحال جي تقاضا اهيا آهي ته قيمت وڌائي وڃي. نماڻو عرض ته ڪڙي 44 هين کان ڪتاب جي قيمت ست رپين مان وڌائي اٺ رپيه ڪئي ويئي آهي. نئين قيمت سان اتفاق ڪريو ته ٺيڪ نه ته سابقه قيمت تي ڪتاب موڪلڻ جي ڀرپور ڪوشش ڪندس.
-
جواب جو منتظر
اسرار شام
_______________________________________________________________________________
(11)
حيدرآباد
01.09.1999
هونئن ته هر ڪنهن ٻار منجهه، مهڪي پيئي مڻيا،
پر جيڪي سنڌ ڄڻيا، تن جو مٽ ٻـيـا ڪينڪي.
ناراض مائٽ عيسيٰ ميمڻ
رساڻا ڇڏي حال پرين ٿيو شال !
وعليڪم سلام
- ڪڙي 45 جي وي پي منجهه 04.04.1999 ع تي رکيل خط جي موٽ ۾ اوهان جو پيرائتو پتر03.08.1999 تي پهتو. حسب روايت بنهه دير سان به ورندي وارڻ لاءِ وڙ. ساڳي در موٽ ۾ احوال اوري ڪڙي 48 هين ۾ رکان پيو. قبوليت ملي ته لايا سجايا سمجهندس.
- خيال رهي ته ڪڙي 47 هين جي وي پي ۾ اوهان جي همعصر ساٿي علي بخش پٺاڻ لاءِ سندس خط جو جواب ۽ اوهان لاءِ 47 هين جي حوالي سان هڪ فوٽو اسٽيٽ ( اجتماعي) خط پڻ لکيو هيم. افسوس ته مذڪوره جنهن جو مواد ترت ورندي جي گهرجائو هو جو ”مناسب“ جواب نه اچڻ تي ملال ٿيو ۽ رهندوبه... جيتوڻيڪ خط و ڪتابت جي قاعدن آهر ڪي جواب طلب ڳالهيون به هونديون آهن ، جن جا جواب ( هڪ ڌر طرفان) ترت لکيا ويندا آهن ته جيئن خيالن جي ڏي وٺ جي تازگي برقرار رهي سگهي. ان جي برعڪس اوهان ڀال ڀلائيندي جواب ته ضرور لکندا آهيو پر ايڏي ته دير سان لکندا آهيو جو ردعمل ۾ ماضي جي تازگي برقرار رهي نه سگهندي آهي. ان کان علاوه ڪڏهن ڪڏهن اهڙا به سوال ڪندا آهيو جيڪي خطن بدران روبرو ڪرڻ جوڳا هوندا آهن.
- ڏهين ڪلاس ۾ داخلا هجڻ جي حوالي سان وهاب عثماني واري ڳالهه تي يقين ان ڪري به ڪرڻو پيو ته اوهان طرفان بنهه دير سان جواب لکڻ ڪري ( هڪ طرح سان) ابهام پيدا ٿيڻ ڪري شڪ پيدا ٿيو. جنهن جي اوهان ترديد ڪري بهتر ڪيو.
- اعتراف ڪريان ٿو ته اوهان کان راءِ پڇڻ بدران ڪتاب جي قيمت وڌائي 8 رپيه ڪري ڇڏيم. ان جو هڪ سبب اهيو به ٿي سگهي ٿو ته اوهان کي قابلِ اعتماد سهڪاري ساٿي سمجهي راءِ پڇڻ ضروري نه سمجهيم. البت ان ڏس ۾ هڪ ٻيو گڏيل فوٽو اسٽيٽ خط اڳواٽ ضرور موڪليو آهي.
- 13 آگسٽ تي ساٿي اڪبر جسڪاڻي جي ڪمهلي موت مون تي ڄڻ سڪتو طاري ڪري ڇڏيو آهي. السر جو مريض ته اڳ ئي آهيان. البت اڪبر جي ڌڪ بلڊ پريشر لو ڪري ڇڏيو آهي. بيدرد سنڌي قوم بيدردري سان اڪبر کي بيرحم روين سان اجاڙي ڇڏيو. واڳونءَ وارا ڳوڙها ڳاڙيندڙ اديب پريس پڌرايون ڪڍڻ ۾ پورا آهن. سو سڄڻ ! ٻارن جي اديبن جي پڇاڙي ڏسي مايوس ٿيڻ بدران منفي جذبا اڀري رهيا آهن. پاڻ اوچتو هيٺ مٿي ٿي وڃون ته ڀلجي به پريس رليز نه ڇپائجانءِ!!
- اها سٺي ڳالهه آهي ته ٻالڪ ادب جي خدمت ڪرڻ ڪاڻ ساٿي رفيع لغاري سان اسسٽنٽ ايڊيٽر طور تي سلهاڙجي آگسٽ ۾ ماهوار ”ٻارڙا“ مئگزين مارڪيٽ ۾ آڻي رهيا آهيو. وڌيڪ لاءِ ساٿي رفيع لغاري کي منهنجا سلام ڏيڻ سان گڏ کيس نياپو ڪندا ته رسالي جي سلسلي ۾ ڪنهن به قسم جي اخلاقي ۽ فني مدد جي ضرورت هجي ته حاضر آهيان.
- جيستائين ”ٻارڙا مئگزين“ گهرائڻ جو تعلق آهي ، ته ان بابت ٻه رستا آهن هڪ ته جيئن مون اوهان سان لک پڙهه ڪرڻ کان پوءِ سنڌي ٻارڙا جا ڪتاب مستقل گهرائڻ لاءِ آماده ڪيو، تيئن اوهان به خط لکي مون کي آماده ڪري مشڪلن مان گذري ڪجهه سکو. ٻيو سولو رستو اهيو آهي ته جيترا ڪتاب سنڌي ٻارڙا جا گهرايو ٿا، اوترا ڪتاب وفا جي ائڊريس تي وي پي ڪري موڪليو. وي پي وفا ڇڏائيندو ۽ کپائڻ جي ذميواري مون تي آهي.
- ڪيفيت: ڏيهاڙي جيئان اڄ به بيحد ٿڪل آهيان۽ ٻيو ته اوهان پوءِ ٻين ساٿين کي پڻ ضروري خطن جا جواب لکڻ کان پوءِ سڄي رات آفيس ۾ اوجاڳو ڪري وي پي ۽ پارسل به ٻڌڻا آهن ۽ پوِ صبح سوير پوسٽ جي حوالي ڪري اسڪول ياترا به ڪرڻي اٿم. ان ڪري ننڊاکڙين اکڙين سان موڪلايان ٿو. ( ڪڙي 47 هين تي راءِ ضرور لکندا).
اڃان به ساڳيو
اسرار شام
_______________________________________________________________________________
(12)
حيدرآباد
02.03.2000
مانوارا عيسيٰ ميمڻ
شل جاکوڙي جهان ماڻيو !
السلام عليڪم
اميد ته حالتن جي حساب سان سکي ۽ سلامت هوندا.
- ياد رهي ته حسب دستور نور نچوئي 4 صفحن جي ڪينواس تي اڪريل ” جوابي خط“ 1.09.1999 تي لکي ڪڙي 48 هين ” ٿري ٻار“ جي وي پي وچ ۾ امين ڪري رکيو هيم.
- خيال رهي ته اوهان جو هڪ بنهه مختصر خطن 18.09.1999 تي مليم.
- ساٿي علي بخش پٺاڻ جي ڏکويل هڪ خط ذريعي معلوم ٿيو ته ”اوهان روزگار جي سلسلي ۾ ڌڪا کائيندا حيدرآباد اچي مايوس ٿي موٽي آيا“.اهڙي ڄاڻ پڙهي ڏک ٿيم. احساس اٿم ته بيروزگاري اوج تي آهي. پر افسوس سان تجربن آهر چوندس ته سنڌي ماڻهوءَ جي نفسيات ”پسند جو روزگار“ هجڻ ڪري، حاصلات ۾ ناڪام رهندي پئي اچي. واندو ويهڻ کي ترجيح ڏيندي سماجي براين جي ڄارَ ۾ ڦاسڻ پسند ڪندو آهي پر ڳولا ۽ مسلسل ڳولا لاءِ کٽ تان پير هيٺ نه لاهڻ ڪري مايوسين سان سمجهوتو ڪري آپگهات ته ڪندو پر مسلسل جاکوڙ ڪرڻ کان لنوائيندو رهندو آهي. منهنجي هٿ ۾ روزگار جو ڪو به وسيلو نه آهي. منهنجي سڄي ملڪيت ”سنڌي ٻارڙا“ آهي. جنهن جا حقيقي وارث سنڌ جا سڄاڻ
(سست نه) ٻار آهن.اشاعتي سلسلن جي اصل فيلڊ سرڪيوليشن آهي.جنهن ۾ ڪا به مالي سيڙپ ڪرڻ پنهنجن بدران ڌاريا ماڻهو شامل ٿي عزت ڀريو روزگار حاصل ڪري رهيا آهن.اهڙي صورتحال ۾ وفا مولا بخش قمبراڻي سندم موثر رهنمائي ۾ ڪتابن جي بنڊل هرمهيني ٻئي مهيني ڪلهن تي کڻي ڳوٺن ۽ شهرن جي اسڪولن تي ڦيرائي پائي نتيجي ۾ ڪاليج جي في، ڪتابن جو خرچ ۽ ذاتي ضرورتن جو مناسب اجورو پائي سگهي ٿو ته سنڌ جا ٻيا نوجوان واندي ويهڻ بدران ايئن ڇو نه ٿا ڪري سگهن؟ ڏهين جي سالياني امتحانن مان فارغ ٿي تڌي دماغ سان ٻيئي دوست هن تجويز تي غور ضرور ڪندا.
- ساٿي علي بخش لاءِ جوابي خط ۽ دوست عزيز منگي لاءِ ڪتابن جو سيٽ، جيڪو ڪڙي نمبر 50 ۾ رکيو هئم ۽ موٽي اچڻ تي ٻيهر شامل ڪري رهيو آهيان کين ضرور پڄائيندا. خواهش اٿم ته مناسب موقعي تي ساٿي علي بخش کي ساڻ ڪري حيدرآباد ڏيکاريندا ته جيئن روبرو سندس شڪايتن جو ازالو ڪري سگهان.
اوهان جو پنهنجو
اسرار شام
_______________________________________________________________________________
(13)
حيدرآباد
09.11.2000
ڪٽيا پيا آهيون، سٽيا پيا آهيون،
سڄڻ ! هر دل تان مٽيا پيا آهيون. ( اسرار شام )
مٺڙا عيسيٰ ميمڻ
شل سک جي سوليءَ تي به سرخرو ٿي ڏيکاريو.
اسلام عليڪم
اميد ته پاڻ مرادي اختيار ڪيل مصروفيتن ۾ انفرادي طور تي زندگيءَ جي هڻ وٺ ۾ مشغول هوندا. جڏهن ته آئون..............
- وڏي وٿي کان پوءِ اوهان جو مبهم خط طويل نثري نظم سميت 01.11.2000 تي پهتو.ردعمل ۾ روايتي طور ٿورا مڃڻ کان انڪار ڪريان ٿو. ڇو ته اوهان ٻاراڻي ادب جي حوالي سان بهترين سهڪاري هجڻ جي باوجود به لک پڙهه جي حساب سان توازن قائم ڪرڻ ۾ ناڪام ثابت ٿي چڪا آهيو. پوءِ به پاڻ مرادو توازن قائم ڪرڻ جي آس رکندي، اڳ جيان هاڻ به مڪمل جواب لکي سچ-حق جو ڳاٽ اوچو رکڻ جا وسَ ڪيان ٿو.
- نثري نظم واري اچڻ تي ضرور شايع ڪندس. هن کان اڳ آئون سمجهان ٿو ته اوهان جو رهيل ڪو مواد به ضرور واري اچڻ تي شايع ٿي ويو هجي ته ڪو وڌاءٌ نه ٿيندو. جيتوڻيڪ اوهان ڪڙي 52 هين کان ڪٽجي چڪا هئا.
- اهيو پاڻ مرادو اعتراف ڪيو ته : ”ٻاراڻي ادب جي ڪٺن سفر ۾ ٿڪجي پير پٿون ڪري چڪو آهيان. ممڪن آهي اوهان ٿڪجي پيا هجو پر مذڪوره اعتراف مون لاءِ نئون ۽ ڇرڪائيندڙ آهي. ان ڪري ته اوهان سان خطن ذريعي وقت کان رابطو هجڻ جي باوجود به اوهان ٻارڻي ادب لاءِ ڪيل قربانين جي ڪا به واضح ڳالهه نه پئي ڪئي هوندي. مثال طور : ويهه پنجويهه ڪتاب گهرائڻ ۽ اخبارن جي صفحي ۾ لکڻ واري عمل کي بهترين عمل ته چئي سگهجي ٿو پر سفر نه ؟ ڇا اوهان ٻالڪ ادب ٻارن تائين پڄائڻ لاءِ سنڌ جي جهر جهنگ جو سفر ڪيو آهي ۽ موٽ نه ملڻ ڪري ٿڪجي پيا آهيو؟ جي ها ته پهرين وار سندم ناقص ڄاڻ ۾ واڌارو ضرور ڪندا جي نه ته پوءِ اهڙي سفر کي ذاتي يا معاشي مسئلن جي سفرياترا جوئي نانءٌ ارپي سگهجي ٿو. معاف ڪجو ”اوهان جي عمر منهنجو تجربو “ جي حوالي سان وڌيڪ لکندس ته چوندا حوصلو وڌائڻ بدران طنز ٿو ڪريان. مون کي افسوس آهي ته سنڌي ٻارڙا جي نسبت سان مون کي بيحد عزيز هوندي به منهنجي ڪٺن ادبي سفر، جيڪو اڄ به جاري آهي، مان ڪوئي سبق حاصل نه ڪري سگهيا !!!
- اوهان پنهنجي جذبن جي ترجماني ڪرڻ لاءِ ڀٽائي جي بيتن جو حالتن آهر سٺو سهارو ضرور ورتو آهي پر ساڳئي لطيف جي مزاحمتي بيتن جو سهارو وٺڻ بدران مايوسي وارو انداز اپنايو آهي.
- وفا مولا بخش قمبراڻي جا سلام قبول ڪندا ته وڙ جنهن کي مون اوهان جو خط پڻ ڏيکاريو هو. خطن جو جواب ترت ڏيندا ته مهرباني ٿيندي.
اوهان جو خيرخواه
اسرار شام
_______________________________________________________________________________
(14)
حيدرآباد
28.04.2013
مانوارا ڪامريڊ عيسيٰ ميمڻ
سلامتيون هجن شال سدا
اسلام عليڪم
جيئي ٻاراڻو سنڌي ادب ۽ جيئنَ سنڌ جا سنجيده پاڙهو ٻارَ
- احوال عرض ته وڏي وٿ کان پوءِ کن پل ۾ گذري ويل ڪالهه (15.04.2013) اڱاري تي منجهند ڌاري حيدرچوڪ ( ڪتابن جي گاڏي) تي اوچتو بيٺي پير آمهان سامهان ٿياسين. اوهان مان کي (اڃان ساڳيو هجڻ) ترت سڃاتو پر مان نه سڃاتو. اوهان پاڻ مرادي سڃاڻپ ڪرائي. ماضي ڏور ۾ هاءِ اسڪول ڏوڪري ۾ پڙهندڙ شاگرد ۽ ڪڙي 22 (شايد) کان ٽپال ذريعي رسالو ” سنڌي ٻارڙا“ کي گهرائيندڙ محمد عيسيٰ کي قومي ليکڪ جي حيثيت ۾ ڏسي ڏاڍي خوشي ٿي. پنهنجي سرسوتي ڪتاب گهر طرفان شايع ڪرايل ٽي ڪتاب (شاعري، سياست ، تاريخ ۽ ڪردار، مهين جو باغي، قومپرستي) سوکڙي ڏنا ۽انڪشاف ڪيو ته سندم لکيل طويل خط محفوظ آهن.جن کي سندم مرڻ کان پوءِ شايع ڪرائي سنڌي قوم جي مرده پرستي واري روايت کي قائم ڪيو ويندو. اوهان ته مذاق ڪئي پر حقيقت به اهيا آهي ته سندم خط سرسوتي ڪتاب گهر طرفان مرڻ کان پوءِ شايع نه ڪرايا ويندا ؟ (البت سوکڙي جي موٽ پنهنجي زندگيءَ ۾ ئي شايع ٿي ويل ناٽڪڙن جي مجموعي جو ڪتاب ، جيڪو آخري تصور ڪندا” وڌي جڏهن وڏو ٿيندس“. شامل ڪجي ٿو ڇاڪاڻ ته ٻين ٻاراڻن ڪتابن جي مسودن تي ڪم ڪيان ٿو ته ” سنڌي ٻارڙ“ جو ڪم متاثر ٿيڻ ڪري ، ترجيح رسالي کي ئي ڏنم. مٿان وري سنڌي ۾ لساني ڪشيدگي کي ڏسندي دماغ ۾ تڏ ويٺم ، سنڌ ۾ سنڌي-اردو ٻوليون ٻوليندڙ ٻارن وچ ۾ لساني هم آهنگي پيدا ڪرڻ لاءِ هڪ سنڌ دوست ٻارن جو رسالو شايع ڪريان. 2009ع کان سندم جنم ڀومي ٽنڊو ڄام مان ٻه ماهي رسالو ”بهت خوب“ جي نالي سان تاحال شايع ٿي رهيو آهي. نموني طور تي فقط هڪ ڪاپي اڀياس طور تي حاضر آهي. ان ۾ سنڌي بول چال جهڙا مستقل سلسلا ڏسي پنهنجي نظرياتي قومپرست اڳواڻ محترم عبدالواحد آريسر کي پڻ رسالو ڏيکاري آگاه ڪندا. اڳ مهاجر مخالف ۽ هاڻ مهاجر دوست ؟ سچ ته قومپرستي جي جادو ( ماضيءَ ۾) مان تي به اثر ڏيکاريا هئا. ڪٽر ٿي يڪ طرفو لکيم پر حالتن جي پيڙ مان جيڪا تصوير ٺهي، انهن جي ڪئپشن ۾ مهاجرن کي مهاجر ڪرڻ وارا اسان خود سنڌي قومپرست آهيون. سنڌيءَ ۾ ڳالهائڻ بدران سان خود هنن سان اردو ۾ ڳالهائي. ان ڏس ۾ هڪ ڄنگهه ٻهراڙي ٻي ڄنگهه شهرن ۾ هجڻ ڪري مون وٽ کوڙ سارا مثال آهن. قومي-علاقائي نالي ۾ ميڊيا وار شروع ٿي ته سنڌي عوام وڌيڪ اثر وٺندي لکنوءَ ڪلچر ۽ ٻولي کي اپنايو. ٻولين سان عداوت قطعي نه ڪرڻ گهرجي. پر ان جو مطلب هروڀرو به ائين ناهي ته پنهنجي مادري زبان کي ڪنڊائتو ڪيو وڃي. مٿان وري ترقيءَ جي نالي ۾ نازل ٿيندڙ موبائل فون بعد ۾ نيٽ، فيس بوڪ وغيره سنڌي سماج ۾ جيڪو ثقافتي ڀونچال آندو ، ان جي نتيجي ۾ خاص ڪري سنڌ جي نيئن نسل موبائل کي چچڙ وانگر چهٽيو ته اردو جي رومانس ۾ هيل توڻي گهڻو تعليم، اخلاق ،حياءٌ، شرم، جنهن ۾ ڇوڪريون به شامل آهن کي تين وال ڪندي جنهن ۾ لڙهي رهيا آهن. انهن کي نعري باز قومپرست ڪلچر بچائڻ بدران عملي ڪلچر ۾ ادب ئي بچائي سگهي ٿو. اهو تڏهن ممڪن ٿيندو، جڏهن سڀ ڌريون هڪ ٿي هڪ آواز سان ٻاراڻي نرسري ( ادب ) تي ڌيان ڌرينديون. پر ايئن ٿيڻ سنڌ ۾ ناممڪن آهي ڇاڪاڻ ته اڄ ڪلهه سموريون ڌريون مختلف ماسڪ پائي مال تي ڌمال هڻي رهيون آهن. عوام کان ڏور رهي ڇڙوڇڙ نعري باز سياست ڪندڙ قومپرست به چونڊن ۾ بيٺا آهن. فرشتن ووٽ نه وڌو ته قومپرست اميدوارضمانتون رد ڪرائي ويهندا وري نئين روپ ۾ نوان وڏيرا ايندا. اقتدار ماڻڻ لاءِ مفاهمت جي نالي ۾ پٽڪا مخالف جي پيرن تي رکي رهيل سنڌ کي وڪرو ڪرڻ ۾ دير نه ڪندا.
- آئون جذباتي ٿيندو پيو وڃان، جذبن تي بريڪ هڻندي تسلسل کي ملايان ٿو. طئي اهيو ٿيو ته في الحال ماه مئي کان عدد 15 ڪاپيون نڪو نفعو نڪو نقصان جي بنياد تي سهڪار کي جاري رکيو ويندو. رسالا شاگردن ۾ تقسيم ڪرڻ کان پوءِ تعداد به وڌايو ويندو. ذاتي طور تي موبائل فون نه رکڻ سبب ، دوستن جي نمبرن تان هيلو هاٰءِ ڪيم ۽ خط جهڙي انقلابي صنف کي سنڌ جي جهونن-نون اديبن طرفان موبائل ڌاري تباه و برباد ڪرڻ جي روشنيءَ ۾ وينتي ڪيم ته ماضيءَ جو عيسيٰ بڻجي،خط و ڪتابت تي ڌيان ڌريندا ته معاونت ٿي پوندي. اوهان مٿين دل سان هاڪار ڪئي!!
- مناسب وقت اندر مختصر مقالو لکي موڪليندا ته مقالن تي شايع ٿيندڙ ڪتاب ۾ شامل ڪري سگهجي. چاهيو ته اسڪول پروگرامس ۾ چونڊ ناٽڪ اسٽيج ڪري سگهو ٿا.
- اوهان کي به ڪهاڻي لکڻ جي تجويز ڏني هيم . هائوڪار ملي، موٽ ڏيو. ٻاراڻي ادب لاءِ سنڌي ڪهاڻي مري چڪي آهي.اردو ٻاراڻي ادب لاءِ بيشمار ڪهاڻيون لکيون پيون وڃن. نموني طور تي رسالي ” بهت خوب“ جي هڪ ڪاپي اڀياس لاءِ حاضر آهي.
- ماضي ڏور کي حال سان ملائيندا ته بيمار سرير کي آڪسيجن ملي پوندي ڇو ته جنوريءَ کان مسلسل بيمار رهندو پيو اچان. دعائن ۾ ياد رکندا ته وڏاوڙ.
اڃان به ساڳيو
اسرار شام